MEDICINSKA RADIOLOGIJA UVOD Damir timac Wilhelm Conrad Rntgen

MEDICINSKA RADIOLOGIJA (UVOD) Damir Štimac

Wilhelm Conrad Röntgen 8. Studenog 1895. godine otkrio x-zrake (rentgenske zrake)

Hand mit rings (prva rtg snimka) Rentgenske (rtg) zrake, x zrake – x-rays Rentgenogram (rentgenogram pluća) – x-ray (chest x-ray)

Medicinska uporaba – pregled razvitka • Mjesec dana kasnije – Za razliku od drugih otkrića nije korišteno prvo u vojne svrhe • Slijedi: – – – – – 1942. Prvi A-mod ultrazvuk mozga 1951. Prva B-mod ultrazvučna pretraga (UZV dojki Wild & Reid) 1953. prva tomografija (planografija, zonografija) 1965. prvi mamografski uređaj (CGR) 1966. prvi doppler ultrazvuk 1972. kompjutorizirana tomografija (CT) 1977. prvo snimanje magnetnom rezonancijom (MR) 1998. fuzija PET i CT tehnologije (PET-CT) 2010. fuzija PET i MR tehnologije (PET-MR) 2016. oslikavanje biomarkerima

ZNAČENJE RIJEČI RADIOLOGIJA-ZNANOST O ZRAČENJU MEDICINSKA RADIOLOGIJA-PRIMJENA ZRAČENJA U SVRHU DIJAGNOSTICIRANJA BOLESTI i STANJA U LJUDI OSLIKAVANJE – IMAGING (MR oslikavanje, CT oslikavanje, konvencionalna radiolografija…)

RADIOLOŠKE METODE oslikavanja -Radiografija - Konvencionalna radiografija (rtg srca i pluća, kosti, nativna snimka abdomena stojeći, nativna snimka urotrakta) - Dijaskopija (radiografija u stvarnom vremenu - rtg jednjaka i želuca barij/Gastrografin, akt gutanja, irigografija, iv. urografija, HSG, ERCP) – često se rabi kontrastno sredstvo - Posebne radiografske metode: - Mamografija (specijalni radiografski uređaj koji stvara "mekane" rtg zrake – 25 -30 Kv- za snimanje dojki -"tvrde" rtg zrake 120 Kv za snimanje pluća - Angiografska sala – C-luk za snimanje iz svih kutova) - Dentalni rentgenski uređaj – male doze za snimanje pojedinih zuba - Ortopantomogram – tomografski uređaj za snimanje cijele čeljusti

RADIOLOŠKE METODE oslikavanja • Ultrazvuk (svih organa) – Obojani doppler (CDI) – pokazuje prokrvljenost organa i tvorbi, te tijek i brzinu krvne struje u žilama – Elastografija (SE, SWE) – pokazuje elastičnost tkiva • Kompjutorizirana tomografija (CT) – struktura unutrašnjih organa • MR (nema ionizirajućeg zračenja!) • Fuzijske metode - PET-CT (x zrake!) i PET-MR

RADIOGRAFIJA

DIJAGNOSTIČKI RADIOGRAFSKI UREĐAJI RADIOGRAFSKI DIJASKOPSKI UNIVERZALNI (radiografija+dijaskopija) SPECIJALNI (mamografija, angiografija, dentalni, konvencionalna tomografija-zamjenjuje se CT-om, tomosinteza)

PRINCIP NASTANKA RENTGENSKE SNIMKE RTG SNMKA nastaje na temelju različite apsorpcije x zraka u tijelu. Strukture koje sadrže elemente visokog rednog broja (Ca-kosti, metali) absorbiraju više rtg zraka, manje ih dospijeva na film-manje zacrnjenje filma (na snimci bijelo). Strukture koje sadrže elemente niskog rednog broja (zrak- N 2, O 2) absorbiraju malo rtg zraka, više ih dospijeva na film-veće zacrnjenje filma (na snimci crno).

PRINCIP NASTANKA SNIMKE Kost-elementi visokog rednog broja (Ca)-više absorbira rtg zrake –slabo zacrnjenje filma/detektora -bijelo Zrak-elementi niskog rednog broja (N 2, O 2 ) malo absorbira rtg zrake-jako zacrnjenje filma/detektora-crno

Akvizicija rentgenske snimke • Film (analogno) – bolja razlučivost – finiji detalji – X-zrake – film – razvijačka komora • Detektor (digitalno) – lakša i jeftinija pohrana, bolji kontrast – Kompjutorizirana radiografija - CR x-zrake – fosforna ploča - čitač • Mogu se koristiti na starim uređajima jer su smješteni u kasete • Podložni artefaktima, ograničena tehnologijom – Direktna digitalna radiografija – DDR, FFDR x-zrake – detektor u uređaju • Stalno se razvija – rezolucija raste – dominantna tehnologije

UREĐAJ ZA RADIOGRAFIJU / RTG SNIMKE STOJEĆI / LEŽEĆI

GLAVNI DIJELOVI RENDGENSKOG UREĐAJA RENTGENSKA CIJEV-priključena na el. struju proizvodi elektromagnetske valove malih valnih duljina (λ=10 -6 -10 -9 cm) i visokih frekvencija (f=1017 -1018 Hz) koje su stoga velike energije i prodornosti kroz tkiva.

GLAVNI DIJELOVI RENDGENSKOG UREĐAJA ZRAČNIK-metalni oklop rtg cijevi s “prozorom” za prolaz rtg zraka SUSTAV ZASLONA (BLENDI) za određivanje širine snopa rtg zraka STATIV-stupovi na kojima stoji cijev (podni, stropni)

GLAVNI DIJELOVI RENDGENSKOG UREĐAJA UPRAVLJAČKI STOL GENERATOR-stvara električnu struju koja pokreće rtg cijev STOL ZA BOLESNIKA-stojeći, ležeći

GLAVNI DIJELOVI DIGITALNOG RENDGENSKOG UREĐAJA REŠETKA (absorbira raspršeno zračenje i propušta primarni/dijagnostički snop do filma/elektronskog pojačala) DETEKTOR (uređaj koji rtg zrake koje su prošle kroz tijelo i rešetku, pretvara u električni signal koji se nakon obrade prikazuje na monitoru ili bilježi u PACSu)

DIJASKOPIJA Snimanje u stvarnom vremenu (real time) – praćenje motiliteta organa (nekad TV lanac, sada digitalno) Potrebna su kontrastna sredstva koja ispunjavaju šuplje organe ili krvne žile (angiografija).

DIJASKOPSKI UREĐAJ KOJIM SE UPRAVLJA SE IZ KABINE IV. UROGRAFIJA, RTG JEDNJAKA I ŽELUCA, IRIGOGRAFIJA, ERCP, HSG DIJASKOPSKA SLIKA NA EKRANU PRAĆNJE MOTILITETA OGRANA

ERCP Endoskopska-retrogradna kolangiopankreatografija Gastroskopija duodenoskopija kateteriziranje glavnog žučovoda injiciranje kontrasta u ž. vodove pod kontrolom dijaskopije -za prikaz žučnih vodova npr. kod kamenaca ili tm -u kratkotrajnoj općoj anesteziji na rtg stolu

ERCP

HSG Histerosalpingografija Pod kontrolom dijaskopije se kroz postavljen poseban kateter koji zatvara ušće uterusa, u uterus injicira kontrast koji prolazi pod tlakom kroz jajovode u slobodnu trbušnu šupljinu. Dijagnostički i terapijski zahvat kod steriliteta. Prikaz jajovoda i njihove prohodnosti, pod tlakom kontrasta “propuhivanje” jajovoda.

HSG

IV. UROGRAFIJA -injiciranje kontrasta u venu bolesnika i snimanje funkcije i morfologije bubrega i kanalnog sistema do punjenja mokraćnog mjehura -bolesnik se priprema uputama odjela za radiologiju -na snimanje dolazi s postavljenim venskim putem -poslije pretrage je važna dobra hidracija - ubrazanje eliminacije kontrasta -ne izvodi se kod alergije na kontrast (jod) i kod zatajenja funkcije bubrega (nalaz kreatinina!)

IV. UROGRAFIJA

POSEBNE VRSTE RADIOGRAFIJE

ANGIOGRAFIJA -Prikazivanje krvnih žila na rentgenskoj snimci pomoću kontrastnog sredstva dijagnostička npr. stenoze ili aneurizme arterija i vena, AV malformacije, AV fistule, tumori … -terapijska-intervencijski zahvati –PTA (perkutana transluminalna angioplastika), stent, aspiracija tromba kod DVT, embolizacija aneurizmi i AVM, kemoembolizacija tumora…. -najčešće se punktira femoralna arterija u preponi preko koje se uvode dijagnostički i terapijski kateteri

DIJASKOPSKI UREĐAJ S C-LUKOM ZA ANGIOGRAFIJU DETEKTOR RTG CIJEV

ANGIOGRAFIJA -izvodi se u angio-sali pod kontrolom dijaskopije / C luka -sterilno pokrivanje bolesnika i čišćenje kože prepone po pravilima asepse i antisepse što izvodi med. sestra -med. sestra tijekom zahvata asistira intervencijskom radiologu –izložena zračenju –obvezno nosi olovnu pregaču, olovni štitnik za štitnjaču, zaštitne naočale dozimetar -preko olovne pregače sterilni ogrtač -sterilne rukavice

ZAŠTITA OD ZRAČENJA -Rasapno zračenje -Što dalje od pacijenta! - Zračanje se smanjuje s kvadratom udaljenosti -Racionalizirati ekspozicije (rad. tehnolog, radiolog)

ANGIOGRAFIJA AAA PTA + STENT

MOBILNI RADIOGRAFSKI UREĐAJ ZA SNIMANJE NPR. NA ODJELIMA INTENZIVNE SKRBI, KIRURŠKIM SALAMA… ZAŠTITA OSOBLJA - OSOBLJE MORA IZAĆI IZ BOLESNIČKE SOBE ZAŠTITA PACIJENATA – PACIJENTA KOJI SE SNIMA I OSTALIH PACIJENATA U SOBI

Posebne snimke • Mamografija • Dentalna radiografija – Ortopantomogram – Snimka zuba – CBCT

MAMOGRAFIJA-POSEBNA RTG CIJEV KOJA STVARA “MEKANE” RTG ZRAKE 25 -35 Kv

Mamografija -Digitalna mamografij (2 D mamografija) - 1 x godišnje 40 -70 g radi ranog otkrivanja - Screening program (u HR 50 -69 1 x 2 g) -Tomosinteza (3 D mamografija) -Kontrastna

Digitalna mamografija

Tomosinteza Digitalna 3 D mamografija Rotacija cijevi 15 -60 st. – 7 -50 exp

Tomosinteza (3 DMMG)

Kontrastna mamografija (CEM, CESM) Klasična MMG nakon davanja kontrastnog sredstva Oprema nešto drugačija – Cu filter – 2 energije snimanja

Kontrastna mamografija (CEM, CESM)

Invazivna dijagnostika pod mamografijom Navođena stereotaksijom Navođena tomosintezom

Stereotaksijsko navođenje MMG uređaj s pomakom za 15 stupnjeva

DENTALNA RADIOGRAFIJA