MEDEN HUKUK BAK TUNA YAZICI Hak HAK KAVRAMI

MEDENİ HUKUK BAKİ TUNA YAZICI

Hak, HAK KAVRAMI 1 - hukuken korunan (maddi hukuk kısmı) 2 - sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi veren menfaat. (şekli hukuk kısmı) Bir menfaat hukuken korunmaya başladığı zaman «hak» halini alır. Hak Objektif görünüşü (dış görünüşü) Subjektif görünüşü (iç görünüşü)

HAK KAVRAMI Hak kavramını açıklayan teoriler Latince «ius» kelimesinden gelir 1 - İrade teorisi: Hukuk düzeninin bireylere tanıdığı irade (gücü) ile kendilerini başkalarına kabul ettirirler ve onları bu iradeye uymaya zorlarlar. Bu hakimiyet ve güce hak denir. Olumsuz tarafı, sadece hakkın dış görünüşüyle ilgilenir. Küçükler ve akıl hastalarının hak olamayacakları anlamına gelir. 2 - Menfaat teorisi: Hukuk düzeni tarafından korunan menfaat. İhtiyaçlar sonsuz kaynaklar kıttır. Kişilerin hayatta bir çok menfaati vardır, hukuk düzeni ise bunlardan yalnızca bir kısmını korur. Hukuk düzeninin koruduğu menfaat hak kavramını ortaya çıkarır. Olumsuz tarafı iradeyi fazla dikkate almadığı için eleştirilmiş 3 - Karma Teori: Hukuken korunan ve sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi veren menfaat. Unsurlar: a- Menfaat b- Hukuk düzeni tarafından korunması hak ehliyeti ile ilgili c- Sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi vermesi taraf ehliyeti ile ilgili

HAK KAVRAMI Hakkın konusu, hakkın niteliğine göre değişir. Kişiler hakları, mal üzerindeki ayni haklar gibi… Hak sahipleri, gerçek kişiler olabilir, tüzel kişiler olabilir. Tüzel kişiler, kişi toplulukları olabilir, mal toplulukları olabilir.

HAK KAVRAMI Hak Türleri Kamu Hakları (bkz 5. hafta 5 no’lu slayt) Negatif Statü Hakları (koruyucu) Pozitif Statü Hakları (isteme) Aktif Statü Hakları (katılma) Özel Haklar Şahıs varlığı hakları(para ile ölçülemeyen) kişinin kendisi ile ilgili şahıs var. hakları (örn evlenme, vücut bütünlüğü vb. ) kişilik hakkı başkasıyla ilgili şahıs var. Hakları (anne babanın çocuğu üzerinde velayet hakkı) Maddi malvarlığı hakları (Ayni haklar) Mülkiyet hakkı Tek Birlikte mülkiyet Paylı mülkiyet Malvarlığı hakları(para ile ölçülebilen) Maddi olmayan malvarlığı hakları Fikri haklar(marka isim hakkı, patent, sanat eserleri) Alacak Hakları ve etkisi güçlendirilmiş nispi haklar Sınırlı ayni haklar İrtifak h. Rehin h. Taşınmaz yükümlülüğü Elbirliği mülkiyeti MUTLAK HAKLAR NİSPİ HAKLAR

ŞAHIS VARLIĞI HAKLARI Kişilik hakkı 1 - Bireyin hukuk düzenince korunan 2 - Kişisel değerleri üzerinde sahip olduğu 3 - Herkese karşı ileri sürebileceği 4 -Dokunulmaz hakimiyet alanı İÇERİĞİ 1 -Özgürlükler 2 -Maddi bedensel değer 3 -Manevi değerler ÖZELLİKLERİ 1 -Mutlak hak 2 -Tekelci 3 -Şahsa sıkıya bağlıdır, devredilmez 4 -Mirasçılara geçmez 5 -İcra takibine konu olmaz haczedilmez 6 -Zamanaşımına uğramaz, hak düşürücü süre yoktur

ŞAHIS VARLIĞI HAKLARI Kişilik hakkındaki kişilik değerlerinin neler olduğu sınırlı olarak sayılmamıştır hakime takdir yetkisi verilmiştir 1 -Fiziksel kişilik değerleri a- yaşam b- beden- ruh bütünlüğü 2 -Duygusal kişilik değerleri Kişinin yakınlarıyla kurmuş olduğu ilişkiye saygı duyulması (örn evlilik birliği, aile bütünlüğü) a-Ortak yaşam alanı(kişinin kamuya açık hayat alanı) (izinsiz açıklanması hukuka aykırı değil) b-Özel yaşam alanı(kişinin yalnızca ailesi, yakın dostları veya güvendiği kişilerle paylaştığı alan) (açıklanması hukuka aykırı) c-Gizli hayatı(Kişinin özellikle gizli tutmak istediği ve yalnızca çok yakınındaki kişilerle paylaştığı olaylardan oluşan alan) (açıklanması hukuka aykırı) 3 -Sosyal kişilik değerleri a-Şeref ve haysiyet (kişinin ahlaki niteliklere sahip olması nedeniyle toplum tarafından verilen manevi değerlerin bütünü) -Hukuki şeref ve haysiyet -ahlaki şeref ve haysiyet -Toplumsal şeref ve haysiyet b-İsim c-Resim ve görüntü (kişiyi dış dünyada tanıtan ve onu diğer kişilerden ayıran suret)

ŞAHIS VARLIĞI HAKLARI B. Kişiliğin korunması I. Vazgeçme ve aşırı sınırlamaya karşı Madde 23 - Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemez. Kimse özgürlüklerinden vazgeçemez veya onları hukuka ya da ahlâka aykırı olarak sınırlayamaz. Yazılı rıza üzerine insan kökenli biyolojik maddelerin alınması, aşılanması ve nakli mümkündür. Ancak, biyolojik Madde verme borcu altına girmiş olandan edimini yerine getirmesi istenemez; maddî ve manevî tazminat isteminde bulunulamaz. II. Saldırıya karşı İlke Madde 24 - Hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimse, hâkimden, saldırıda bulunanlara karşı korunmasını isteyebilir. Kişilik hakkı zedelenen kimsenin rızası, daha üstün nitelikte özel veya kamusal yarar ya da kanunun verdiği yetkinin kullanılması sebeplerinden biriyle haklı kılınmadıkça, kişilik haklarına yapılan her saldırı hukuka aykırıdır. Davalar Madde 25 - Davacı, hâkimden 1 -saldırı tehlikesinin önlenmesini, 2 -sürmekte olan saldırıya son verilmesini, sona ermiş olsa bile etkileri devam eden saldırının hukuka aykırılığının tespitini isteyebilir. 3 -Davacı bunlarla birlikte, düzeltmenin veya kararın üçüncü kişilere bildirilmesi ya da yayımlanması isteminde de bulunabilir. 4 -Davacının, maddî ve manevî tazminat istemleri ile 5 -hukuka aykırı saldırı dolayısıyla elde edilmiş olan kazancın vekâletsiz iş görme hükümlerine göre kendisine verilmesine ilişkin istemde bulunma hakkı saklıdır. Manevî tazminat istemi, karşı tarafça kabul edilmiş olmadıkça devredilemez; mirasbırakan tarafından ileri sürülmüş olmadıkça mirasçılara geçmez. Davacı, kişilik haklarının korunması için kendi yerleşim yeri veya davalının yerleşim yeri mahkemesinde dava açabilir.

ŞAHIS VARLIĞI HAKLARI Kişilik hakkının zedelenmesi MADDE 58 - Kişilik hakkının zedelenmesinden zarar gören, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat adı altında bir miktar para ödenmesini isteyebilir. Hâkim, bu tazminatın ödenmesi yerine, diğer bir giderim biçimi kararlaştırabilir veya bu tazminata ekleyebilir; özellikle saldırıyı kınayan bir karar verebilir ve bu kararın yayımlanmasına hükmedebilir

ŞAHIS VARLIĞI HAKLARI Madde 335 - Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velâyeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça velâyet ana ve babadan alınamaz. Hâkim vasi atanmasına gerek görmedikçe, kısıtlanan ergin çocuklar da ana ve babanın velâyeti altında kalırlar. II. Ana ve baba evli ise Madde 336 - Evlilik devam ettiği sürece ana ve baba velâyeti birlikte kullanırlar. Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hâli gerçekleşmişse hâkim, velâyeti eşlerden birine verebilir. Velâyet, ana ve babadan birinin ölümü hâlinde sağ kalana, boşanmada ise çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir. III. Ana ve baba evli değilse Madde 337 - Ana ve baba evli değilse velâyet anaya aittir. Ana küçük, kısıtlı veya ölmüş ya da velâyet kendisinden alınmışsa hâkim, çocuğun menfaatine göre, vasi atar veya velâyeti babaya verir. Velâyetin kapsamı Madde 339 - Ana ve baba, çocuğun bakım ve eğitimi konusunda onun menfaatini göz önünde tutarak gerekli kararları alır ve uygularlar. Çocuk, ana ve babasının sözünü dinlemekle yükümlüdür. Ana ve baba, olgunluğu ölçüsünde çocuğa hayatını düzenleme olanağı tanırlar; önemli konularda olabildiğince onun düşüncesini göz önünde tutarlar. Çocuk, ana ve babasının rızası dışında evi terkedemez ve yasal sebep olmaksızın onlardan alınamaz. Çocuğun adını ana ve babası koyar. Eğitim Madde 340 - Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğitirler ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlâkî ve toplumsal gelişimini sağlar ve korurlar. Ana ve baba çocuğa, özellikle bedensel ve zihinsel engelli olanlara, yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde, genel ve meslekî bir eğitim sağlarlar. III. Dinî eğitim Madde 341 - Çocuğun dinî eğitimini belirleme hakkı ana ve babaya aittir. Ana ve babanın bu konudaki haklarını sınırlayacak her türlü sözleşme geçersizdir. Ergin, dinini seçmekte özgürdür.

MALVARLIĞI HAKLARI Parayla ölçülebilir, şahıs varlığı haklarının aksine el değiştirebilir, mirasa ve hacze konu olabilir Mutlak haklardan olduğu için herkese karşı ileri sürülebilir Maddi malvarlığı haklarına, AYNİ HAKLAR denir. Ayn: Diğerlerinden ayrılarak belirlenmiş olan mal. Para olmayan mallar. Ayni haklar: Hak sahibine, eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet kurma imkanı veren haklar. Özellikleri 1 - Eşya üzerinde kurulur Eşya: a- Sınırlanabilen (örn hava sınırlanabilen bir şey olmadığı için hukuken eşya değil) b- Hakimiyete elverişli (örn deniz, yıldızlar… hakimiyete elverişli olmadığı için eşya değil) c- Kişisel olmayan (vücut parçaları eşya değildir) d- Fiziki, cismani şey (elle tutulabilir gözle görülebilir olmalı, fiziki ve ekonomik bütünlük olmalı) 2 - Doğrudan hakimiyet kurma imkanı verir: Birinin bir edimi yerine getirmesini istemeksizin(örn ev sahibinden kiracının evi istemesi) doğrudan hakimiyet kurabilme 3 - Ayni haklar herkese karşı ileri sürülebilir: Mutlak hak olmasından gelir (örn A, bir malını önce B’ye satıyor ve B’ye devretmeden önce aynı malı C’ye de satıp devrediyor. Satış işlemiyle mülkiyet geçmez çünkü nispi bir haktır devir işlemiyle mülkiyet geçer. Bu sebeple C malın sahibi olur. B ise ayni hak sahibi olmadığı için C’ye hak iddia edemez ancak A’dan zararın tazminini talep eder. Yani nispi hakkını alacak hakkını A’ya yöneltebilir) (A’nın yaptığı satış işlemleri borçlandırıcı işlem, C’ye mülkiyeti devretmesi tasarruf işlem)

MALVARLIĞI HAKLARI Ayni haklara hakim olan ilkeler 1 - Belirlilik İlkesi: Bir malın diğerlerinden ayırt edilmiş olması Her ayni hakkın bir konusu olur. O zaman bütünün parçaları olan şeyler diğerlerinden ayrılmadıkça ayrı bir ayni hakka konu olmazlar. (örn bir arabanın farına ayrı, lastiklerine ayrı kişi sahip olmaz) 2 - Kamuya Açıklık(Alenilik) İlkesi: Dışarıdan kime ait olduğu belli olmalı a- Zilyetlik: Taşınırlarda mal üzerindeki fiili hakimiyet b- Tapu Sicili ve Tescil: Taşınmazlarda ayni hak sahibini alenileştirir 3 - İyi niyetin korunması İlkesi: Taşınırlarda sahibi olmasa da malın zilyedi olabilir çünkü mülkiyetle zilyetlik aynı kişide olabileceği gibi farklı kişilerde olabilir (cep telefonunun tamire veya emanete bırakılması) Veya taşınmazlarda her nasılsa kişi sahibi olmasa da hatalı sicil sonucu tapu sicilinde taşınmaz sahibi görünebilir. Bu durumlarda bu aleniyet unsurlarına güvenerek mal üzerinde ayni hak edinen iyi niyetli kişi o hakka sahip olur. Madde 1023 - Tapu kütüğündeki tescile iyiniyetle dayanarak mülkiyet veya bir başka aynî hak kazanan üçüncü kişinin bu kazanımı korunur. 4 - Sınırlı sayı ve tipe bağlı olma İlkesi: Numerus clausus: Kanunda tek sayılanlar dışına çıkılamaması, kişisel iradeyle yeni durum yapılamaması a- mülkiyet b- irtifak c- rehin d- taşınmaz yükü bunların dışında ayni hak edinilemez ancak kanun müsaade ettiği ölçüde o sınırlar dahilinde değişiklik yapılabilir. 5 - Ayni haklarda zamanaşımı(kanundaki süre içerisinde talep edilmezse hakkın korunmaması) ve hak düşürücü süre(süresi içerisinde kullanılmazsa hakkın sona ermesi) işlemez

MALVARLIĞI HAKLARI 1 -Mülkiyet ASIL EŞYANIN PARÇALARI A-Bütünleyici Parça (Mütemmim Cüz) Asıl eşyanın a- esaslı unsurunu oluşturan b- onu bozmaksızın ayrılamayan kısmıdır. NOT: Bir şeye sahip olan kimse onun bütünleyici parçasına da sahip olur. Tek başına tasarruf edilemez. Örnek: Otomobilin lastikleri, bir evin elektrik tesisatı. Madde 684 - Bir şeye malik olan kimse, o şeyin bütünleyici parçalarına da malik olur. Bütünleyici parça, yerel âdetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan ayrılmasına olanak bulunmayan parçadır (Yerel adetlere göre esaslı unsur olma ekonomik olarak bir parçası olma anlamına gelir) Yapılar, dikili bitkiler, kaynaklar yukarıdaki şartları değerlendirmeye gerek olmadan bulunduğu arazinin bütünleyici parçası sayılır. Ayrıca doğal ürünler asıl eşyadan ayrılıncaya kadar bütünleyici eşya sayılır. B- Eklenti: a- Yalnızca taşınırlar bakımından söz konusu olabilen (asıl eşya taşınır da olabilir taşınmaz da) b- Asıl eşyanın iktisadi amaçlarına hizmet eden c- Asıl eşyaya bozmaksızın ayrılabilen kısımdır. NOT: Bir şeye sahip olan aksi kararlaştırılmadıkça eklentinin de sahibidir. Tek başlarına tasarruf edilebilir. Örnek: Bir evin mutfak dolapları, arabanın dikiz aynası aksesuarı. Madde 686 - Bir şeye ilişkin tasarruflar, aksi belirtilmedikçe onun eklentisini de kapsar. Eklenti, asıl şey malikinin anlaşılabilen arzusuna veya yerel âdetlere göre, işletilmesi, korunması veya yarar sağlaması için asıl şeye sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya başka bir biçimde asıl şeye bağlı kılınan taşınır maldır. Eklenti, asıl şeyden geçici olarak ayrılmakla bu niteliğini kaybetmez.

MALVARLIĞI HAKLARI Ayni Haklar: Malın aynına ilişkin mutlak(herkese karşı ileri sürülebilen) haklardır 1 - Mülkiyet Hakkı 2 -Sınırlı Ayni Haklar 1 -Mülkiyet Tek mülkiyet Bir kişinin bir şeyinin tamamına malik olması. Birlikte Mülkiyet Paylı Mülkiyet(Müşterek Mülkiyet) Elbirliği mülkiyeti (iştirak halinde) Paylar belli(paylara bölünmüş) fakat paylaşılmamış Paylara bölünmemiş Pay sahibi kendi payı üzerinde tasarruf edebilir Taraflar kendileri kuramaz Tamamı üzerinde edemez Ancak kanundan gelir (Ortaklaşa mal alınırsa) Ne kendi payları ne tamamı üzerinde tasarrufta bulunamaz. İzale-i şüyuu davası ile paylara ayrılır Örnek: Miras tereke, mal ortaklığı rejim

MALVARLIĞI HAKLARI Paylı mülkiyetin özellikleri 1 -Eşya fiilen bölünmediği için paydaşlar malın belli kısmı üzerinde değil tamamı üzerinde hak sahibidir 2 -Paylı mülkiyet birliğinin tüzel kişiliği yoktur 3 - Hukuki işlemden, resmi bir makamın tasarrufundan, mahkeme kararından veya kanundan doğabilir 4 -Pay oranı belli değilse eşit sayılır 5 -Paydaşların mal üzerinde söz sahibi olma ve vergi ve gider yükümlülükleri pay oranına göre belirlenir(aksi kararlaştırılabilir) 6 -Paylar normal mülkiyet gibi devredilebilir, rehin edilebilir, haczedilebilir 7 -Paydaşlar tek başlarına maddi kullanmayı hedef alan sözleşmeler yapamaz(kira gibi) Elbirliği mülkiyetinin özellikleri 1 -Kanun veya kanunda öngörülen sözleşmelerden doğar 2 -Ortaklık ilişkisi elbirliği mülkiyetinden önce doğar, mülkiyete bu vasfını ortaklık vermekte 3 -Paylar belli değildir, her ortağın hakkı malın tamamındadır 4 -Tüzel kişiliği yoktur 5 -Ortaklar tek başlarına herhangi bir tasarrufta bulunamazlar. Tamamının rızası gerekli 6 -Ortaklığın tasfiyesi «ortaklığın giderilmesi davası» yla gerçekleşir ve ortaklar tasfiyeden sonra kendi payları üzerinde tek hak sahibi olur 7 -Tasfiye sonrası alınacak pay ortaklık ilişkisine göre belirlenir

MALVARLIĞI HAKLARI AY m. 35 Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz. Mülkiyet: Sahibine eşya üzerinde en geniş yetkiler sunan haktır. Sadece hakkın kötüye kullanılması sınırlandırır Kullanma Yararlanma Tasarruf Etme (Mülkiyet bu üç hakkı bünyesinde bulunduran bir hak)

MALVARLIĞI HAKLARI Sınırlı ayni hak: Kullanma Yararlanma Tasarruf yetkilerinden en az birini en çok ikisini veren hak(üçü birden olursa mülkiyet hakkıdır sınırlı ayni hak değil) İrtifak Hakları Rehin Hakkı Örn: İntifa Hakkı(Kullanma ve yararlanma) Rehin Hakkı(tasarruf etme) Sükna (Oturma) Hakkı(sadece yararlanma) Gayrimenkul yükümlülüğü Meyva bahçesi sahibinin her yıl meyvasuyu fabrikasına belli miktar meyva verme borcu. Yani taşınmaz(gayrimenkule) sahip olması sebebiyle edindiği borç Bir alacağı güvence altına alan ve alacağın elde edilmemesi halinde rehinli eşyanın paraya çevrilerek alacağın karşılanması