Mavzu Etnomadaniyat fanining predmeti maqsad va vazifalari Reja

Mavzu: Etnomadaniyat fanining predmeti, maqsad va vazifalari Reja: 1. Etnomadaniyat atamasining mazmuni va mohiyati 2. Fanning maqsad va vazifalari. 3. Etnomadaniyat fanining boshqa gumanitar fanlar bilan aloqadorligi. 4. Milliy madaniyatimizning yanada rivojlantirishda etnomadaniyat fanining о‘rni va ahamiyati.

Kalit so’zlar: Etnomadaniyat Etnos, madaniyat Eetnografiya, etnograf Etnologiya Etnonim, etnonimika, An’aniviy madaniyat 2

Foydalangan adabiyotlar Asosiy adabiyotlar Etnomadaniyat T. 2003 yil Ukuv kullanma A. Achurov / Etnologiya T. 2014 yil Ukuv kullanma Jabborov I. Jahon xalqlari “Etnologiya”si. T. , 2005. Ashirov A. «“O`zbek xalqining qadimiy e`tiqod va marosimlari» ”. T. 2007 Ma’navyat asoslari. T-2008 y. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T. : О‘zbekiston, 200151 -62 -b. Xorijiy adabiyotlar: Belik A. A. , Rezik Yu. V. Sotsiokulturnaya antropologiya. Istoriko- teoriticheskoe vvedenie. - M. , 1998. Kratkiy etnologicheskiy slovar. Moskva: fond “Sotsialniy monitoring”, 1995. Kulturnaya antropologiya: Uchebnoe posobie/Pod. red. Yu. N. Emelyanova, N. G. Skvortsova. -SPb. , 1996. “Etnologiya”. Uchebnik dlya visshix uchebnix zavedeniy. Pod red. A. P Sadoxina. - M. , 2000. J. B. Cole. Anthropology For the Nineties. N. Y, L. : The Free Press, 1988. Its. R. F. Vvedenie v etnografiyu. -L. , Universitet, 1991. . Sadoxin A. P. , Grushevitskaya T. G. “Etnologiya”. Uchebnik dlya visshix uchebnix zavedeniy. –M. , Academa, 2000. Greenberg J. H. Language in the Americas. Stanford, 1987. Ruhlen M. A guide to world' languages. Vol. 1: Classification. London, 1987 Qo’shimcha adabiyotlar Karimov I. A. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. //Asarlar. 3 -t. – T. : О‘zbekiston, 1996. – 74 -85 -b. Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yо‘q. //Asarlar. 7 -t. – T. : О‘zbekiston, 1999. – 136 -b. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T. : Ma’naviyat, 2008. – 4 -b. Internet saytlari www. Ziyonet. uz www. edu. uz www. ma’naviyat. uz www. bilim. uz. 3

Etnomadaniyat fani Etnomadaniyat biror xalqning (masalan, о‘zbek xalqining) kelib chiqishi, uning madaniyati, turmush tarzi, ma’naviy-ma’rifiy xususiyatlarini tarixiy jarayon (davr)larda ravnaq topib, hozirgi kunimizgacha rivojlanib kelayotgan ma’naviy hamda madaniy merosini о‘rganadigan fandir.

Etnomadaniyat atamasi ikki iboradan tashkil bо‘lib: etno va madaniyat sо‘zlari qо‘shilmasidir. Etno – yunoncha – elat, xalq demakdir va shu bilan birga, ma’lum bir elat yoki xalqka bо‘lgan ishora, kо‘rsatuv. Bu ibora biror xalqning kelib chiqishi (etnogenez)ni ifodalaydi. Bunday tarzda biz о‘zbek xalqining kelib chiqishi, uning etnonegizi (urug‘chilik, nasl) ni tushunishimiz kerak. Shu bilan bir vaqtda etnos sо‘zi kо‘pchilik ilmiy-nazariy manbalarda qо‘llaniladi:

Etnografiya – Xalqlarning kelib chiqishi, turmushi, moddiy va ma’naviy madaniyatini о‘rganadigan fan bо‘lib biror xalqning turmushi, madaniyati va urfodatlarini о‘rganadi. Etnograf - etnografiya fani bо‘yicha faoliyat kо‘rsatadigan mutaxassis

Etnologiya atamasi – Etnologiya atamasi –qadimgi yunoncha «etnos» (xalq, elat) va «logos» (so’z, ma'no) so’zlaridan tashkil topgan. Uning asl ma'nosi «xalqshunoslik» deb tarjima qilinadi. Qadimgi davrlarda greklar «etnos» so’zini boshqa g’ayri xalq (elatlar)ga nisbatan ishlatganlar. Ayrim mamlakatlarda hozirgacha etnologiya atamasi bilan birga etnografiya, madaniy yoki sotsial antropologiya, xalqshunoslik nomlari ishlatiladi.

Etnologiya atamasi – «Etnologiya» termini fanga ilk marotaba 1784 -yil A. Shavann tomonidan olib kirilgan. XIX asrlargacha «Etnologiya» atamasi fanda ba'zan ayrim etnografik jarayonlarni tasvirlashda ishlatilib kelingan. Etnologiya atamasi – xalqlarni va madaniyatlarni o’rganishdagi yangi fan sohasi sifatida birinchi marta fransuz olimi Jan Jak Amper ishlatgan. U 1830 -yilda «antropologik» , ya’ni gumanitar fanlar umumiy klassifikatsiyasini ishlab chiqqan va shu tizimga «“Etnologiya» so’zini kiritgan. Rasmiy ravishda “Etnologiya” mustaqil fan sifatida 1839 -yili Parij “Etnologiya” jamiyatiga asos solingan davrdan boshlab tan olingan

Etnonim Хalq nomi yoki xalq nomini ifodalovchi sо‘z sifatidagi atamadir. Bu sо‘zni yanada mukammallashtirish maksadida etnonimika sо‘zi ham ishlatilib leksikologiyaning xalq, qabila hamda urug‘chilik nomlarini о‘rganishga qaratilgan bо‘limini bildiradi.

Madaniyat - arabcha Madina (shahar, kent) sо‘zidan kelib chiqqan deyiladi. (Vatan tuyg‘usi. Toshkent, О‘zbekiston 1996 - y. 114 -115 -b. b. ) Shahar ma’nosida kelgan madaniyat sо‘zining talqini kishilar hayotini ikki turdagi kо‘rinishi, ya’ni kо‘chmanchi-dashtu-sahrolarda yashovchi xalqlar hamda shaharda yashab, shaharga xos turmush tarzida yashovchi xalqlarga nisbatan ishlatilib kelingan.

Madaniyat- Madaniyat tushunchasi keng ma’noni anglatib, jamiyat va inson tarixiy tarqqiyotining muayyan bir darajasi, kishilar hayoti va faoliyatining turli ko’rinishlarida, shuningdek, ular yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklarda ifodalanadi.

Madaniyat – Madaniyat umuminsoniy hodisa bo’lib, barchaga teng va barobardir. Etnomadaniyat tushunchasi esa tarixiy jarayonda urug‘, elat, millat madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi aks ettiradi.

An’aniviy madaniyat Aynan etnik madaniyatning tarixiy jarayoni shakllangan, sinalgan va an’anaga aylangan avloddan avlodga meros bо‘lib о‘tayotgan muhim qismi sifatida namoyon bо‘ladi. Demak, a’nanaviy xalq madaniyatni yaxlit va kо‘p qirrali xodisa sifatida о‘rganish, uning tuzilishi, asosiy kо‘rinishlari, shakllarini aniqlash muxim ahamiyatga ega. Shu bois, madaniyat tasnifidan kelib chiqib, etnomadaniyat va uning tarkibiy qismi bо‘lgan an’aniviy xalq madaniyati tizimining tarkibiy qismidir:

An’aniviy xalq madaniyati tarkibiy qismlari. An’anaviy xalq madaniyati tarkibiy qismlari-Xalq donishmandligini, falsafasini, e’tiqodini, pedagogikasini, odatlari, ozaki ijodi, xalk о‘yinlari, dam olish madaniyati, pazandaligi, milliy liboslari, me’morchiligi xaklq san’ati, xalq tabobati, xalq turmush madaniyati kabi kо‘plab sоhalarda kо‘rishimiz mumkin.

Etnomadaniyat quyidagi tamoyil va sifatlarni yoritishni o’zida aks ettiradi: - etnomadaniyat tarixiy jarayon sifatida tarkib topib davrlar mobaynida ma’lum bir yutuq va kamchiliklarni o’zida namoyon bo’lganligini; - etnomologik sifat masalasida jamiyat ma’anaviy-madaniy hayotini avloddan-avlodga etkazib, uning kelajagi uchun zamin yarata olganligini; - o’tmish madaniyatni ongli ravishda o’rganish, uni o’rganib olmasdan turib madaniy merosni yangi jamiyat farovonligi yo’lida qo’llashga asos bo’lmasligini; - diniy, Islomiy merosni chuqur o’rganish, uning milliy ma’naviyat va madaniyatning oliy sifati ekanligini; - Markaziy Osiyo hududi moddiy-ma’naviy madaniyatning shakllanish va taraqqiyot markazi ekanligini; - Markaziy Osiyo xalqlari ma’naviyatining tarixiy taraqqiyoti va uning mohiyatini to’g’ri tushunishni; - Sharqiy xalqlari ma’naviy madaniyatining asosiy tub negizlarini to’laligicha (tadqiqotlar asosida) o’rganish kabilarga e’tibor qaratadi.

Etnomadaniyat sifat va tamoyillarni har tomonlama o’rganish va kundalik faoliyatga tadbiq etish maqsadida Birinchidan - ajdodlarimizning tarixiy evolutsiya davrlarida qo’lga kiritgan yutuqlarini; Ikkinchidan - xalqimizning madaniy-ma’rifiy merosi, milliy qadriyatlari, urf-odatlari, rasm-rusumlarini; Uchinchidan - xalqimizning axloq-odob saboqlaridan namunalarni mukammal o’zlashtirishdir.

Fanning maqsadi Fanning maqsadi: Yoshlarga xalqimizning tarixiy shakllanishi, uning ma’naviy-ma’rifiy taraqqiyot bosqichlari, milliy madaniyatimizning o‘tmishda qo‘lga kiritgan yutuqlari, elat, qavm, millat tushunchalarining mazmun va mohiyatini tushuntirish, o‘tmishda va hozirgi kunda muayyan darajada shakllanib va taraqqiy etib kelayotgan milliy madaniyatimizning tadrijiy - tarixiy jarayonini o‘rgatishdan iborat.

Fanning vazifasi: Etnomadaniyat faniga oid tushuncha va tamoillar tо‘g‘risida talabalarga zamoniviy talab asosida xar taraflama chuqur bilim berish bilan birga ularning umuminsoniy dunyoqarashlarini shakillantirish, ma’niviy ma’rifiy faoliyatini yuzaga chiqarish kabi omillarni ilmiy jixatdan tadbiq etib, talaba yoshlarga vatanni sevish va ardoqlash, milliy qadriyat va an’analarni e’zozlash tuyg‘ularini shakillantirishdir.

Etnomadaniyat faning boshqa fanlar bilan aloqadorligi Etnomadaniyat fani О‘zbekiston tarixi, falsafa, ma’naviyat asoslari, dinshunoslik, madaniyatshunoslik, milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoillari, falsafaning umumnazariy masalalari, о‘zbek adabiyoti, dunyo dinlar tarixi kabi gumanitar va ijtimoiy iqtisodiy, matematika va tabiiy fanlar bilan о‘zaro bog‘liq.

Milliy madaniyatimizning yanada rivojlantirishda etnomadaniyat о‘rni. Mustaqillikka erishgan xar bir davlatning ma’naviy poydevori mustaxkam bо‘lgandagina, u baquvvat bо‘lib, keng kо‘lamda rivojlana oladi. Buning uchun esa ajdodlarining ming yillar davomida yaratgan bebaxo merosi: xalq madaniyati an’analarini tiklashi, taraqqiy ettirishi va va undan aql idrok bilan foydalanishi lozim bо‘ladi.

О‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I. A. Karimovning…. «Ma’naviyat va ma’rifat jamoatchilik markazi faoliyatini yanada iakomillashnrish va samaradorligini oshirish tо‘g‘risida» gi PF-451 Farmonida kо‘rsatilganidek, . . “ …odamlarning о‘zliklarini chuqur anglashini, mustaqillik qadrini tobora teran tushunishni, milliy tafakkurning kengayishi va takomillashuvini, tarixiy hurlik, mustaqillik ruhining uyg‘onishini ta’minlash ma’naviyat sohasidagi siyosatimizning asosiy maqsadiga aylanishi lozim.

О‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I. A. Karimovning…. «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir» risolasida quyidagilarni qayd etadilar: …. . Vatan tarixi va madaniyati, jug‘rofiyasi va iqtisodini, qadimiy urfodatlarimizni har tomonlama о‘rganish dolzarb ahamiyatga ega. Bog‘chalardan tortib oliy о‘quv yurtlarigacha bо‘lgan ta’lim-tarbiya tizimlarida mazkur fan va bilimlarni о‘qitish muhim siyosiy vazifa sifatida qaralmog‘i lozim.

Shunday ekan, buyuk davlat, buyuk kelajagimizga erishish uchun oqil, ma’rifatli, ayni paytda, о‘zining о‘tmishini, ulug‘ qadriyatlari, millati bilan faxrlanadigan va kelajakka ishonadigan komil insonlarni tarbiyalash vaqti keldi. Bunday insonni tarbiyalash esa barcha oliygohlarda о‘tiladigan ijtimoiygumanitar fanlarning nazariy asosini tashkil etadi va ularni kundalik turmush tarzimiz bilan bog‘liq ravishda olib borish barchamizning burchimizdir.

Nazorat uchun savollar. 1. Etnomadaniyat fani- qanday fan? 2. Etnomadaniyat atamasi qanday ma’no anglatadi? 3. Etnonim qanday atama? 4. “Madaniyat” deganda nimani tushunasiz? 5. An’anaviy madaniyat haqida tushunchangiz? 6. Etnomadaniyat fanining maqsadi nima? 7. Etnomadaniyat fanining vazifasi nima? 8. Milliy madaniyatimizning yanada rivojlantirishda etnomadaniyat о‘rni qanday deb o’ylaysiz? 24

E’tiboringiz uchun rahmat 25