MATERIA DLA UCZESTNIKW SEMINARIUM Fundacja im Stefana Batorego

MATERIAŁ DLA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM Fundacja im. Stefana Batorego Seminarium „Przeciw korupcji” Warszawa, 7 kwietnia 2004 -------Prawo, kodeksy etyczne a kultura: Standardy etyki w życiu publicznym doświadczenia brytyjskie -------dr Richard Jarvis Podsekretarz Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Wielka Brytania

• • Treść Trzy pytania! Standardy w życiu publicznym - tło Brytyjskie przepisy antykorupcyjne Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym – – – – Zakres kompetencji Skład Uprawnienia Metody pracy Uwzględnione obszary i wyniki pracy Siedem zasad życia publicznego Wspólne kwestie Obecny program prac • Perspektywa OECD 2

Trzy pytania! • Czy członek Parlamentu ma prawo do dochodu z innych źródeł? • Czy premier może korzystać z odrzutowca wojskowego podczas podróży po kraju w czasie kampanii wyborczej? • Jeden z ministrów prowadzi bujne życie osobiste, które nie schodzi z nagłówków gazet. Czy powinien podać się do dymisji? 3

Tło (1) „One właśnie (uwarunkowania moralne lub etyczne) decydują o kształcie naszego pomysłu na życie. Od nich zależy, co jesteśmy w stanie zaakceptować, co odrzucamy całkowicie, co uznajemy za godne podziwu, czym gardzimy. One mówią nam, czy wszystko toczy się zgodnie z założeniami, czy należy spodziewać się porażki. W relacjach międzyludzkich one decydują o naszych oczekiwaniach wobec innych i o wymiarze naszych zobowiązań wobec otoczenia. One kształtują nasze reakcje emocjonalne: na ich podstawie wiemy, z czego być dumny, czego się wstydzić, co wywołuje złość lub wdzięczność, co można wybaczyć, a czego nie. One tworzą nasz system norm w zachowaniach”. Profesor Blackburn 4

Tło (2) „Mimo iż granica dzieląca życie prywatne i obowiązki publiczne nigdy nie jest jasno określona i wyraźna, istnieje próg moralny, przekraczany zarówno przez tych, którzy przejmują władzę i zmieniają życie wielu poprzez działania publiczne, jak i tych, którzy zobowiązują się reprezentować wolę i dobro innych, pełniąc funkcję publiczną. Rodzi się odpowiedzialność, niejednokrotnie nowa odpowiedzialność; pojawiają się nowe konflikty moralne. ” Profesor Hampshire 5

Tło (3) Fragment „Audytu strategicznego” (Strategic Audit), Biuro ds. Strategicznych przy Kancelarii Premiera, grudzień 2003

Brytyjskie przepisy antykorupcyjne • Ustawa z roku 1889 o zapobieganiu praktykom korupcyjnym w organach władzy państwowej (zakres: przekupstwo wśród przedstawicieli organów państwowych) • Ustawa z roku 1906 o zapobieganiu praktykom korupcyjnym (zakres: łapownictwo stosowane wobec przedstawicieli sektorów prywatnego i państwowego) • Ustawa z roku 1916 o zapobieganiu praktykom korupcyjnym (wprowadziła założenie, że korzyści czerpane przez urzędnika państwowego dzięki osobie dążącej do zawarcia umowy z danym urzędem lub będącej stroną takiej umowy uznaje się za przejaw korupcji, o ile nie zostanie wykazane, że jest przeciwnie) • Przestępstwo karne według prawa zwyczajowego (od XVII wieku), polegające na nieprawidłowym postępowaniu urzędnika państwowego, lub nadużywaniu stanowiska 7

Komisja d. s Standardów w Życiu Publicznym Utworzenie 1994 – ogłoszenie na forum Parlamentu decyzji o powołaniu Komisji przez ówczesnego premiera Johna Majora ze względu na coraz bardziej powszechne obawy związane z niedopuszczalnym zachowaniem urzędników państwowych – Oferowanie członkom Parlamentu pieniędzy w zamian za omawianie określonych spraw – Praktyki związane z powoływaniem następców ministrów odchodzących na emeryturę – Nominacje przedstawicieli władz państwowych z klucza politycznego 8

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Zakres kompetencji „Badanie wszelkich obaw związanych z normami etycznymi obowiązującymi wszystkich urzędników państwowych i rozwiązaniami dotyczącymi ich działalności w obszarach handlu i finansów; opracowywanie projektów zmian gwarantujących najwyższy standard odpowiednich zachowań w życiu publicznym” 9

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Rozszerzenie zakresu kompetencji w roku 1997 „Weryfikacja kwestii związanych z finansowaniem partii politycznych, oraz przedstawianie projektów wszelkich zalecanych zmian” 10

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Skład (1) Przewodniczący i członkowie Komisji są wybierani w drodze konkursu otwartego (z wyjątkiem trzech członków z nominacji politycznej) na trzyletnią kadencję, z możliwością jednokrotnego przedłużenia kadencji Wsparcie zapewnia Sekretariat zatrudniający pięciu urzędników 11

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym • • • 12 Skład (2) Sir Nigel Wicks (Przewodniczący) (były Stały Sekretarz w Ministerstwie Skarbu) Rita Donaghy (była wysoka rangą przedstawicielka związków zawodowych) Profesor Hazel Genn (wykładowca prawa na uczelni wyższej) Sir Alistair Graham (Prezes Urzędu d. s Zażaleń związanych z pracą Służb Policyjnych) Dame Patricia Hodgson (Dyrektor Generalna Niezależnej Komisji ds. Mediów Telewizyjnych) Baronessa Maddock (polityk ugrupowania liberalnych demokratów) Dame Rabbi Julia Neuberger (Dyrektor Generalna organizacji filantropijnej działającej w obszarze ochrony zdrowia) Rt Hon Gillian Shephard, członek Parlamentu (konserwatystka, była minister) Rt Hon Chris Smith, członek Parlamentu (laburzysta, były minister) Brian Woods-Scawen (były prezes wiodącej firmy w branży rachunkowości)

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Uprawnienia (1) Wyjątkowy organ pod względem zakresu pełnionych funkcji i uprawnień: • Bez statusu prawnego ALE • Wywiera wpływ na pracę urzędów państwowych • Działa w sposób wymuszający szacunek dla jej prac • Jest siłą sprawczą zmian 13

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Uprawnienia (2) Jest finansowana przez rząd Zjednoczonego Królestwa Składa raporty na ręce premiera ALE Samodzielnie wybiera obszary prac i badań Samodzielnie wybiera świadków Samodzielnie formułuje wnioski Posiada status komisji stałej 14

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Uprawnienia (3) • Nie posiada kompetencji organu śledczego • Nie angażuje się w sprawy związane z oskarżeniami wobec określonych osób w następstwie niewłaściwych zachowań • Nie ma prawa zmuszania świadków do składania zeznań • Nie ma prawa nakazu sporządzania dokumentacji • Nie ma prawa wprowadzania zaleceń w życie • Nie ma prawa zmuszania premiera do podejmowania określonych działań 15

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Metody pracy • Analiza bieżących spraw publicznych • Dobór tematów • Opracowania konsultacyjne otwarte na komentarz opinii publicznej • Pisemny materiał dowodowy • Otwarte przesłuchania • Uwzględnianie całości informacji i materiału dowodowego • Publikacja wniosków i rekomendacji 16

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Co sprawia, że ta metoda działa? • Wsparcie ze strony mediów • Zachowanie większości urzędników państwowych • Oczekiwania społeczne 17

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Dotychczasowe obszary prac • • • Izba Gmin i Izba Lordów Ministrowie i administracja publiczna Finansowanie partii politycznych Samorząd lokalny Organy władzy państwowej bez statusu ministerstw • Departamenty państwowej służby zdrowia i lokalne jednostki budżetowe 18

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Wyniki prac • • • 19 Pierwszy Raport - Standardy w życiu publicznym, 1995 Drugi Raport – Lokalne jednostki budżetowe, 1996 Trzeci Raport - Samorządy lokalne, 1997 Czwarty Raport - Przegląd działalności prowadzonej przez zarządy organizacji państwowych i lokalnych jednostek budżetowych, 1997 Piąty Raport - Finansowanie partii politycznych w wielkiej Brytanii, 1998 Szósty Raport – Wdrażanie standardów, weryfikacja pierwszego Raportu, 2000 Siódmy Raport – Normy etyczne w Izbie Lordów, 2000 Ósmy Raport - Normy etyczne w Izbie Gmin, 2002 Dziewiąty Raport – Dopuszczalne normy i granice zachowań w państwowych władzach wykonawczych: ministrowie, doradcy specjalni i stałe słuzby administracji publicznej, 2003

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Wpływ formułowanych zaleceń • Siedem zasad obowiązujących w życiu publicznym, zawartych w kodeksach etycznych wszystkich organów władzy państwowej • Komisarz Parlamentarny ds. Standardów – Rejestracja prywatnych podmiotów finansowych – Zakaz pobierania wynagrodzenia za udział w debatach i zadawania pytań w imieniu klientów • Komisja Specjalna ds. Standardów i Przywilejów – Wybór przewodniczących i członków • Kodeks etyczny obowiązujący członków parlamentu, lordów i doradców specjalnych • Komisarz ds. Stanowisk Publicznych Nominacje na stanowiska publiczne powinny być uzależnione wyłącznie od kompetencji i doświadczenia kandydatów 20

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Wpływ formułowanych zaleceń Ciąg dalszy… • Ochrona ustawowa i kodeksy praktyki w obszarze ujawniania nieprawidłowości w funkcjonowaniu organów władzy państwowej (Ustawa z roku 1998 o ujawnianiu informacji o pracy organów władzy państwowej) • Wymóg publicznej rejestracji posiadanego majątku przez przedstawicieli władz lokalnych (radnych) • Rada ds. Standardów odpowiedzialna za ocenę i rozstrzyganie oskarżeń w kwestiach nieprawidłowych zachowań radnych i zalecanie odpowiednich działań dyscyplinarnych • Powołanie Niezależnej Komisji Wyborczej z przejrzystymi zasadami dotyczącymi ujawniania darowizn o wartości powyżej 5 tysięcy GBP w skali kraju, oraz limitów wydatków publicznych ponoszonych przez partie polityczne. 21

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Siedem zasad obowiązujących w życiu publicznym Bezstronność Sprawujący funkcje publiczne powinni podejmować decyzje kierując się jedynie dobrem publicznym. Nie powinni kierować się chęcią odniesienia korzyści finansowych dla siebie, krewnych czy przyjaciół. Niezawisłość Sprawujący funkcje publiczne nie powinni stawiać się w sytuacji finansowej czy jakiejkolwiek innej zależności od osób trzecich lub od organizacji, które mogłyby wpływać na sposób sprawowania ich funkcji publicznych. Obiektywizm Podczas wypełniania obowiązków publicznych, takich jak obsadzanie stanowisk publicznych, zawieranie kontraktów, rekomendowanie osób do nagród i innych korzyści, sprawujący funkcje publiczne powinni kierować się kryteriami merytorycznymi. 22

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Siedem zasad obowiązujących w życiu publicznym Ciąg dalszy. . . Odpowiedzialność Sprawujący funkcje publiczne odpowiadają przed społeczeństwem za swoje decyzje i działania i muszą poddać się wszelkim odpowiednim dla ich stanowiska procedurom kontrolnym. Jawność Sprawujący funkcje publiczne powinni podejmować decyzje i działać tak jawnie, jak to jest tylko możliwe. Powinni podawać uzasadnienie swoich decyzji i ograniczać przepływ informacji tylko wtedy, gdy wyraźnie wymaga tego interes społeczny. 23

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Siedem zasad obowiązujących w życiu publicznym Ciąg dalszy. . . Przywództwo Sprawujący funkcje publiczne powinni promować i wspierać realizację przedstawionych powyżej zasad, zaczynając od siebie i dając przykład innym. Uczciwość Sprawujący funkcje publiczne są obowiązani ujawniać wszelkie prywatne korzyści związane z zajmowanym stanowiskiem, oraz podejmować działania służące rozstrzyganiu wszelkich konfliktów w sposób gwarantujący ochronę dobra publicznego. 24 Powyższe zasady znajdują zastosowanie we wszystkich sferach życia publicznego. Komisja sformułowała je w imię dobra wszystkich osób podejmujących służbę na rzecz społeczeństwa.

Komisja d. s Standardów w Życiu Publicznym Trzy mechanizmy • Kodeksy etyki z uwzględnieniem Siedmiu Zasad życia publicznego • Systemy wewnętrzne z niezależnym mechanizmem nadzoru • Doradztwo i szkolenie (w tym szkolenia wprowadzające) służące promowaniu i wzmacnianiu świadomości standardów 25

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Prace bieżące Dziesiąte studium „Wyważenie wszystkiego, co najistotniejsze: wdrażanie norm etycznych w życiu publicznym” Badanie adekwatności i wpływu stosowanych procedur w kontekście wdrażania poszczególnych zaleceń Komisji w obszarach: l Samorządu lokalnego, l Państwowej służby zdrowia (National Health Service, NHS) l i innych organów władzy państwowej; jeżeli obciążenie związane z procedurami okaże się nadmierne lub nieadekwatne z punktu widzenia pożądanych rezultatów, utrzymanie standardów stanie pod znakiem zapytania. 26

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym Prace bieżące Badanie opinii publicznej Ostatnia faza szeroko zakrojonego projektu badawczego służącego stwierdzeniu, jakie jest nastawienie społeczeństwa do standardów w życiu publicznym: • Etap 1 – badanie jakościowe opinii publicznej w kwestii zachowań akceptowalnych i nieakceptowalnych (zamknięty) • Etap 2 – opracowanie i test pytań szczegółowych do badania ilościowego (zamknięty) 27 • Etap 3 – badanie ilościowe na dużą skalę, służące zbadaniu opinii publicznej w kwestii zachowań osób sprawujących funkcje publiczne (prace w terenie zakończone, analizy trwają)

Perspektywa OECD • Raport OECD z roku 2000, „Zaufanie do administracji państwowej” (Trust in Government): „Państwa członkowskie przyjmują zasadę ogólną, zgodnie z którą ochronę kultury w administracji publicznej uznaje się za priorytet. “ • Zalecenie Rady OECD z roku 1998 w kwestii poprawy norm etycznych obowiązujących w administracji państwowej: „Elementy składowe infrastruktury etyki to doradztwo, właściwe zarządzanie i kontrola” 28

Komisja ds. Standardów w Życiu Publicznym www. public-standards. gov. uk 29