MASMEDIJI U DRUTVENOJ STRUKTURI KOMUNIKOLOGIJA II 11 PREDAVANJE

MASMEDIJI U DRUŠTVENOJ STRUKTURI KOMUNIKOLOGIJA II 11. PREDAVANJE

SADRŽAJ PREDAVANJA n MEDIJI MASOVNOG KOMUNICIRANJA U DRUŠTVENOJ STRUKTURI n DRUŠTVENE FUNKCIJE MEDIJA MASOVNOG KOMUNICIRANJA n DRUŠTVENE PRETPOSTAVKE MASMEDIJSKE (NE)ZAVISNOSTI

MASMEDIJI U DRUŠTVENOJ STRUKTURI Pitanja savremene nauke o društvu, uključujući komunikologiju: 1. Jesu li masmediji i društveni odnos koji se posredstvom njih uspostavlja – masovno komuniciranje, primarni ili izvedeni elementi strukture savremenog društva? 2. Zavisno od pozicioniranosti masmedija u društvenoj strukturi, u kojoj su meri masmedijski sadržaji društveno determinisani? 3. Koliko masmediji utiču na društvo i društvene promene? n

MASMEDIJI U DRUŠTVENOJ STRUKTURI n n U SOCIOCENTRIČNIM teorijskim pristupima, koji su hronološki najstariji, polazi se od teze da su društveni položaj medija masovnog komuniciranja, njima posredovani sadržaji i posledice masovnog komuniciranja samo izraz društvene stvarnosti. Masmediji su locirani izvan ekonomske strukture društva, nisu deo društvene ’baze’, odnosno ’proizvodnih snaga društva’, nego društvenim funkcijama pripadaju idejnoj, tj. ideološkoj sferi društva. Suština sociocentričnosti, bila ono eksplicitno zastupana (marksizam), kritički preispitivana (kritička teorija društva) ili funkcionalno opravdavana (neofunkcionalizam), ogleda se u instrumentalnom razumevanju masmedija, odnosno masovnog komuniciranja, prvenstveno kao emanacije odnosa moći u društvu. Saglasno takvom stanovištu, mediji masovnog komuniciranja samo su deo društvene ’nadgradnje’, ’kulturna industrija’ ili ’sredstva’ održavanja unutrašnje homeostaze i stabilnosti društvenog sistema.

MASMEDIJI U DRUŠTVENOJ STRUKTURI n Rodonačelnici i zastupnici MEDIJACENTRIČNIH teorija – od Inisa i Mеkluana, preko Gerbenera i Šilera, do postmodernista – drugačije vide ulogu masmedija, pridajući im daleko samostalniju društvenu moć. n Budući da je komuniciranje, kao osnovni element društvene strukture, u savremenosti velikim delom masmedijski posredovano komuniciranje, s jedne strane, i da je savremeno društvo u najznačajnijim funkcionalnim aspektima rezultanta masmedijski proizvedenih sadržaja, tj. informacija i vrednosti kojima je savremeni čovek zasut, sa druge, zaključuje se da su i mediji masovnog komuniciranja u savremnom društvu jedan od bazičnih elemenata njegove strukture. n Za zastupnike ovog pristupa još ubedljivij dokaz da su mediji primarni uzroci društvenih promena nalazi se u činjenici na koju ukazuje istorija: sa svakom promenom na medijskom planu nastupala je i odgovarajuća društvena promena.

MASMEDIJI U DRUŠTVENOJ STRUKTURI n Mediji masovnog komuniciranja istovremeno su ’društveni proizvod’ i ’proizvođač’ društvenih odnosa i društvenih promena. U kojoj će meri masmediji biti njihova posledica, a u kojoj uzrok, u određenom periodu, zavisi od vrlo razuđenog sklopa socijalnoistorijskih uslova. n „MEĐUZAVISNOST implicira da su masmediji i društvo u stalnoj interakciji i da utiču jedni na druge (. . . ). Mediji (kao kulturna industrija) odgovaraju na zahteve društva za informacijama i zabavom i, u isto vreme, stimulišu inovacije i doprinose menjanju socijalno-kulturne klime, koji proizvode nove zahteve u masovnom komuniciranju” (Denis Mekvejl).

MASMEDIJI U DRUŠTVENOJ STRUKTURI n Najmoderniji, ali svakako ne i najubedljiviji pristup je AUTONOMISTIČKI. n Unatar izvesnih političkih konceptualizacija, koje korespondiraju sa aktuelnim procesima globalizacije, društvo i masmediji se sagledavaju kao relativno nezavisni sistemi, među kojima se ostvaruje nizak stepen interferencije. n Ovaj pristup je nastao kao derivat prethodnog teorijskog uopštavanja relacije društvo-masmediji, predimenzioniranjem empirijskim istraživanjima potvrđenih činjenica da je društvo, s jedne strane, relativno rezistentno, posebno u kraćem vremenskom periodu, na persuazivne aspekte delovanja masmedija (to je i dokazno u brojnim kritikama primene S-R teorije u masovnom komuniciranju) i da određeni masmediji u određenom socijalno-istorijskom kontekstu, sa druge strane, mogu sačuvati izvestan stepen autonomije od ekonomskih, političkih i inih uticaja iz okruženja. n Autonomna pozicija želi da sugeriše kako je medijska kultura površna i ne dotiče značajno lokalnu kulturu. Sledi da se ’kulturni imperijalizam’ verovatno neće desiti, ni slučajno protiv volje kulturno ’koloniziranih’.

DRUŠTVENE FUNKCIJE MASMEDIJA n 1. 2. 3. n Nezavisno od pozicioniranosti masmedija u društvenoj strukturi i subje-ktivnih namera medijskih vlasnika, kontrolora i profesionalnih komunikatora, mediji masovnog komuniciranja nužno obavljaju društvene funkcije: informisanja – INFORMATIVNA FUNKCIJA, obrazovanja – EDUKATIVNA FUNKCIJA, i zabave – DISTRAKTIVNA FUNKCIJA, pripadnika masovne publike. U praksi masovnog komuniciranja one deluju simultano, u međusobnom ekvilibrijumu u kojem je, zavisno od samog masmedija i poruka koje se masovno distribuiraju, moguće uočiti trenutnu ili trajnu prenaglašenost neke od ovih funkcija.

DRUŠTVENE FUNKCIJE MASMEDIJA n n n 1. 2. 3. INFORMATIVNA FUNKCIJA medija masovnog komuniciranja ostvaruje se kroz posredovanje poruka o relevantnim događajima, ličnostima, stanjima i pojavama iz života, recipijentima koji o njima ništa, malo ili nedovoljno znaju, zato što su pro-storno i vremenski razdvojeni od njih i ne mogu ih, bez masmedija kao posre-dnika, čulno dosegnuti. Te poruke moraju biti: aktuelne, pravovremene, istinite, objektivne i Potpune, da bi informativna funkcija masmedija došla do punog izražaja. Bitne razlike javljaju u poimanju ovih atributa. Polazeći od tih razlika, moguće je uočiti tri praktično-teorijske konceptualizacije poruke i to kao: ’ ogledala’ stvarnosti, objašnjenja stvarnosti ili definisanja stvarnosti.

DRUŠTVENE FUNKCIJE MASMEDIJA n EDUKATIVNA FUNKCIJA medija masovnog komuniciranja ostvaruje se: 1. celinom objavljenih poruka – INDIREKTNO, i 2. planskim didaktičkim delovanjem komunikacionih cenatara na određene recepcijske krugove u masovnoj publici – DIREKTNO.

DRUŠTVENE FUNKCIJE MASMEDIJA n ZABAVNA/DISTRAKTIVNA FUNKCIJA masmedija pretpostavka je ostvarivanja prethodne dve, informativne i edukativne, pa i samih medija masovnog komuuniciranja kakvim ih danas poznajemo. Bez zabavnih sadržaja i različitih formi njihovog realizovanja masmediji, možda, ne bi ni postojali ili, barem, ne bi imali današnji društveni značaj i uticaj na publiku. n Distraktivna funkcija medija masovnog komuniciranja „jeste da omogući individui da ’predahne’, da bi mogla nastaviti da se izlaže informisanju, interpretacijama i preskripcijama koje su joj toliko neophodne u modernom svetu” (Wright).

DRUŠTVENE PRETPOSTAVKE MASMEDIJSKE (NE)ZAVISNOSTI n n n 1. 2. 3. Pitanje: da li je moguće uspostaviti nezavisnost masmedija? Ona bi trebalo u prvom redu da obezbedi profesionalnu slobodu izbora posredovanih sadržaja od različitih društvenih uticaja, posebice od različitih vidova eksplicitne kontrole. Tri opasnosti po masmedijsku nezavisnost: OPASNOST DRŽAVE, OPASNOST POLITIKE, OPASNOST NOVCA.

DRUŠTVENE PRETPOSTAVKE MASMEDIJSKE (NE)ZAVISNOSTI n n n a) b) Liberalni pristup afirmisan u SAD: NEZAVISNOST MEDIJA MOGUĆA JE SAMO AKO NISU U VLASNIŠTVU DRŽAVE. SVI MASMEDIJI U PRIVATNOM VLASNIŠTVU (osim PBS-a). Nedostaci ovog pristupa: država uvek određuje normativni okvir funkcionisanja masmedija (FCC), vlasnici masmedija imaju politički identitet i interese, lukrativne interese.

DRUŠTVENE PRETPOSTAVKE MASMEDIJSKE (NE)ZAVISNOSTI n Masmediji i političke organizacije pozicionirani su u političkim n n n a) b) c) d) sistemima koa kanali interakcije javne vlasti/države i građana. Smisao postojanja političkih organizacija (stranaka, partija, pokreta) je VLAST. Partikularizam: „Svakoj stranci istina je strana, jer ona misli da je istina na njenoj strani” (Šušnjić). Model sa četiri varijable Kolin Sejmon Jur o utvrđivanju uticaja političkih organizacija na medijske sadržaje: organizaciona veza između medija masovnog komuniciranja i partija; odanost masmedija stranačkim ciljevima; politička orijentacija recipijenata (čitalaca, slušalaca, gledalaca) nekog masmedija prema partijama; i korelacija (eventualno) između veličine segmenta publike jednog masmedija i veličine segmenta biračkog tela određene političke partije.

DRUŠTVENE PRETPOSTAVKE MASMEDIJSKE (NE)ZAVISNOSTI n Altšal ponudio zaključke u vidu ’zakona novinarstva’. U dva od njih kaže: „Ko plaća orkestar, bira i muziku” i „Novac se najdalje čuje” (u javnom komuniciranju). n Time se ukazuje na realnu mogućnost da svaki vlasnik privatnog masmedija izabere i političku opciju koju može, otvoreno ili pritajeno, da podržava u političkom komuniciranju. n Baždikijan tvrdi da je ustanovljen poseban model, sasvim sigurno ne nezavisnog novinarstva, ’novčani žurnalizam’ (money journalism). „Suštinsko je to da novac kontroliše novinarstvo. To može da ograniči izveštavanje kao i slobodu uređivačkog izražavanja”.

DRUŠTVENE PRETPOSTAVKE MASMEDIJSKE (NE)ZAVISNOSTI n Zaključci: 1. Sintagma ’nezavisni mediji’ služi da bi se označila pre jedna vrsta idealnog tipa masmedija, a ne kao njihov pojavni oblik. 2. Za ispravno odmeravanje pozicije konkretnih masmedija u konkretnim sredinama može se koristiti mnogo širi repertoar naziva: ’opozicioni’, ’antiinstitucionalni’, ’radikalni’, ’kontrakulturni’, ’alternativni’, ’civilni’. . . masmediji. 3. Ako se već kolokvijalno i pragmatično upotrebljava sintagma ’nezavisni mediji’, mora se precizno odrediti: NEZAVISNI OD KOGA.

PITANJA ?