Maliyet Muhasebesi ve Amalar Tanm retilen mal ya
Maliyet Muhasebesi ve Amaçları Ø Tanımı Üretilen mal ya da hizmetlerin maliyetini oluşturan maliyet türlerinin oluş yerleri ve ilgili oldukları mal ya da hizmet cinsleri bakımından belirlenmesi ve izlenmesine olanak sağlayan bir hesap ve kayıt sistemidir. Ø Amaçları • Üretilen mamul ve hizmetlerin maliyetini saptamak • Geleceğe yönelik planların (bütçelerin) yapılmasına yardım etmek. • Maliyet kontrolüne yardımcı olmak • Performans değerlemesine olanak vermek • Özel yönetim kararlarına yardımcı olmak (maliyetlerin düşürülmesi, maliyet analizleri vb. ) 1
Maliyet Muhasebesinin Temel Kavramları Ø Maliyet Ø Harcama Ø Gider • Bilanço yaklaşımına göre • Gelir Tablosu yaklaşımına göre Ø Zarar 2
Giderlerin Sınıflandırılması Ø Bir işletmenin faaliyetlerini yerine getirmesi sırasında yaptığı giderleri farklı açılardan sınıflandırmak mümkündür. Giderleri, aşağıdaki gibi beş değişik açıdan sınıflandırmak mümkündür. a) Çeşitlerine göre b) İşletme fonksiyonlarına göre c) Dönemle ilişkilerine göre d) Ürünlere veya gider yerlerine yüklenmelerine göre e) Faaliyet hacmiyle ilişkilerine göre 3
a) Çeşitlerine Göre Sınıflandırma Ø Bu gruplamada giderler, doğal adlarına göre bölümlenir. Tek Düzen Hesap Planında yer alan 7/B seçeneği, bu sınıflandırmaya göre yapılmıştır. Literatürde çeşitli gider çeşidi sınıflandırmaları olup, burada gider çeşitleri 7/B seçeneği dikkate alınarak anlatılmıştır. Buna göre gider çeşitleri; § İlk madde ve malzeme giderleri § İşçi, ücret ve giderleri § Memur ücret ve giderleri § Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler § Çeşitli giderler § Vergi, resim ve harçlar § Amortisman ve tükenme payları § Finansman giderleri 4
b) İşletme Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırma Ø Bu gruplamada giderler, işletme fonksiyonlarına göre bölümlenir. Tek düzen Hesap Planında Maliyet Hesaplarının 7/A seçeneği, bu sınıflandırmaya göre yapılmıştır. Bunlar; • Tedarik (Satın Alma) Giderleri • Üretim Giderleri • Araştırma ve Geliştirme Giderleri • Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri • Genel Yönetim Giderleri • Finansman Giderleri 5
c) Dönemle İlişkilerine Göre Sınıflandırma a) Üretim Giderleri Üretimi yapılan mal veya hizmetin üretiminde kullanılan veya tüketilen, mamulün üretim maliyetini oluşturan giderlerdir. Bu tür giderler de kendi arasında üç sınıfa ayrılır. Bunlar; Ø Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Ø Direkt İşçilik Giderleri Ø Genel Üretim Giderleri BİRİNCİL (TEMEL) MALİYETLER DÖNÜŞTÜRME MALİYETLERİ b) Dönem Giderleri Mamulün bünyesine girmeyen fakat o mamullerin üretildiği dönemde katlanılan giderlerdir. Dönem maliyetlerinin üretilen mamullerle doğrudan bir ilişkisi yoktur. Ø Araştırma ve Geliştirme Giderleri Ø Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Ø Genel Yönetim Giderleri Ø Finansman Giderleri 6
d) Ürünlere ve Gider Yerlerine Yüklenme Biçimine Göre a) Ürünlere Yüklenme Biçimine Göre Ø Direkt (Doğrudan) Giderler: Ürünle direkt ilişki kurulabilen, herhangi bir dağıtım anahtarına ihtiyaç duyulmadan ürünlere yüklenebilen giderlerdir. Örneğin; mobilya imalatında kullanılan suntanın maliyeti mobilyanın direkt maliyetidir. Ø Endirekt (Dolaylı) Giderler: Ürünlerle ilişkisi direkt olarak kurulmayan, ancak dağıtım anahtarları vasıtasıyla ürünlere yüklenebilen giderlerdir. Örneğin; konfeksiyon üretiminde kullanılan dikiş makinesinin amortisman gideri ürünler açısından endirekt gider niteliğindedir. b) Gider Yerlerine Yüklenme Biçimine Göre Ø Direkt (Doğrudan) Giderler: Bir gider yerinde ortaya çıkan giderler o gider yeri için direkt gider niteliğindedir. Örneğin, yemekhanede kullanılan malzemelerin, çalışan personelin giderleri yemekhane gider yeri için direkt giderdir. Ø Endirekt (Dolaylı) Giderler: Gider yerleri tarafından ortak tüketilen kaynakların maliyetleri, gider yerleri için endirekt maliyet niteliğindedir. Örneğin; Bir ustabaşı iki üretim gider yerine birden hizmet sunuyorsa, ustabaşının ücret maliyetinin bu iki gider yeri arasında paylaştırılması gerekir. O halde ustabaşının maliyeti her iki üretim gider yeri açısından da endirekt gider olarak nitelendirilecektir. 7
e) Faaliyet Hacmiyle İlişkilerine Göre Sınıflandırma Ø Faaliyet hacmi ölçüsü; bir çalışma ölçü birimidir ve işletme kapasitesinin ifade edilmesinde kullanılır. Bir üretim işletmesi için faaliyet ölçüsü üretim miktarı, çalışma saati, makine saati, direkt işçilik saati, satış tutarı vb. olabilir. Ø Giderler faaliyet hacmiyle ilişkilerine göre 3 gruba ayrılırlar: v Değişken Giderler v Sabit Giderler • Yapısal Giderler • Programlanmış Gideler v Karma Giderler • Yarı Değişken Giderler • Yarı Sabit Gideler 8
Sabit Giderler Ø Belli bir dönemde, belli bir kapasite aralığında üretim hacmindeki değişmelerden etkilenmeyen giderlerdir. Sabit maliyetler iki farklı şekilde karşımıza çıkarlar: • • Yapısal Sabit maliyetler (yönetilemeyen sabit maliyet): İşletmenin temel organizasyon yapısı ile ilgili olan ve işletme yönetiminin kısa dönemde vazgeçemediği maliyetlerdir. Duran varlıkların amortismanları, sigorta, bina vergileri bu tip giderlere örnek olarak gösterilebilir. Programlanmış sabit maliyetler (yönetilebilir sabit maliyet): Planlama düzeyi genellikle en fazla bir yıl olan giderlerdir. Reklam giderleri bu giderlere örnek olarak gösterilebilir. Ø Sabit giderlerin toplam tutarı; üretim hacminden etkilenmezken, faaliyet hacmindeki değişimler dolayısıyla ürün birimi başına değişmektedir. Aşağıda verilen örnek bu durumu açıkça göstermektedir. Örnek: Bir işletmenin belirli bir döneme (ay) ilişkin sabit maliyet toplamının 20. 000 TL olduğunu varsayalım. Faaliyet hacmi değiştiğinde birim başına düşen sabit maliyetin nasıl değiştiği aşağıda gösterilmiştir: Yukarıdaki veriler baz alındığında, Toplam Sabit Gider ve Birim Sabit Gider grafikleri şöyle olacaktır: 9
Sabit Giderler (Devamı) 10
Değişken Giderler Ø Değişken giderler; faaliyet hacmindeki değişmelerden etkilenen giderlerdir. Başka bir deyişle değişken giderler faaliyet hacmi arttıkça artar, azaldıkça azalır. Direkt madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri değişken giderlere örnek olarak gösterilebilir. Ø Değişken giderler, birim başına sabittir. Yani, faaliyet hacminde artış veya azalış meydana gelse de, ürün birimi başına değişken giderler değişmemektedir. Aşağıda verilen örnek bu durumu açıkça göstermektedir. Örnek: Bir üretim işletmesinde bir ton ürün için 300 TL hammadde giderine katlanıldığını varsayalım. Üretim miktarında değişiklik sözkonusu olduğunda değişken giderlerin toplam ve birim olarak bu değişimden nasıl etkilendiği aşağıdaki tablo vasıtasıyla gösterilmiştir. Yukarıdaki veriler baz alındığında, Toplam Değişken Gider ve Birim Değişken Gider grafikleri şöyle olacaktır: 11
Değişken Giderler (Devamı) 12
Yarı Değişken Giderler Ø Yarı değişken giderler; bir kısmı sabit, bir kısmı değişken olan giderlerdir. Yarı değişken giderlerin değişken kısımları faaliyet hacmi arttıkça artar, azaldıkça azalır. Ancak, sabit gider kısmı faaliyet hacmine bağlı olmaksızın aynı kalır. Üretici işçilere aylık sabit ödenen ücrete ilave olarak standart üretimin üzerindeki üretim için prim ödenmesi, yarı değişken giderlere örnek olarak gösterilebilir. İşçi ücretlerinin normal aylık ücretleri sabit giderken, o ay için aldıkları prim değişken giderdir. Örneğin; bir üretici işçiye aylık olarak 2. 000 TL sabit bir ödeme yapıldığını, standart üretimin üzerinde ürettiği her birim mamul için 2 TL ödeneceğini varsayalım. Sözkonusu işçinin Ocak ayında standart üretimin dışında 500 adet mamul ürettiğini düşünelim. Bu bilgilere göre; Ocak ayı için sabit gider 2. 000 TL, değişken gider ise 1. 000 TL (500 Adet*2 TL/Adet), toplam maliyet ise 3. 000 TL’dir. Bu bilgilere göre Yarı Değişken Gider Grafiği aşağıdaki gibi olacaktır. 13
Yarı Sabit Giderler Ø Yarı sabit giderler; belli faaliyet aralığında sabitken, faaliyet aralığı artınca sıçrama yapan giderlerdir. Yarı sabit giderleri basamaklı giderler de denilmektedir. Bazı maliyet giderleri, belli bir kapasite aralığına kadar sabit kalırken, belli bir kapasite aralığından sonra artış gösterirler. Bu giderler sıfır üretim noktasında dahi, üretim yapabilmek için katlanılması gereken ancak belli kapasite aralıklarında düzensiz değişim gösteren giderlerdir. Ø Örneğin; işletmenin kapasite aralıklarına göre ustabaşı ihtiyacının ve ustabaşı ücretlerinin aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. Yukarıdaki veriler baz alındığında, Yarı Sabit Gider Grafiği şöyle olacaktır: 14
Yarı Sabit Giderler (Devamı) 15
- Slides: 15