Makroekonomia Prof dr hab Marek Ratajczak Otoczenie dalsze

Makroekonomia Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Otoczenie dalsze Otoczenie bliskie Firma Otoczenie konkurencyjne Makrootoczenie Marek Ratajczak

Makrootoczenie (model PEST): Otoczenie polityczne Otoczenie ekonomiczne Otoczenie społeczne Otoczenie technologiczne Marek Ratajczak

Transformacja ustrojowa jako przykład radykalnej zmiany makrootoczenia Centralnie zarządzana Rynkowa Gospodarka System Przymusowy autorytarny kolektywizm Polityka Społeczeństwo System demokratyczny Społeczny indywidualizm Marek Ratajczak

Gospodarka rynkowa (cechy) 1. Swoboda alokacji 2. Podaż regulowana przez rynek 3. Zasoby nabywane 4. Aktywna rola pieniądza 5. Ceny związane z popytem i podażą 6. Rynkowa weryfikacja efektywności 7. Ponoszenie odpowiedzialności ekonomicznej i ryzyka 8. Działanie w ramach konkurencji 9. Zysk jako różnica między efektami i nakładami 10. Państwo jest jednym z podmiotów gospodarczych Marek Ratajczak

Podstawowy model gospodarki rynkowej Płaca, Renta, Procent Zapłata Praca, Ziemia, Kapitał Usługi państwa, Transfery Państwo Podatki Towary Usługi państwa, Subsydia Podatki Zapłata Towary Gospodarstwa domowe Firmy Praca, Ziemia, Kapitał, Przedsiębiorczość (Organizacja) Płaca, Renta gruntowa, Procent, Zysk Marek Ratajczak

Idea konkurencji doskonałej i niewidzialnej ręki (ale czy rynku? ) Główne elementy zawodności rynku: efekty zewnętrzne, dobra publiczne, monopol naturalny, dobra szczególnie cenne, asymetria informacji, rozdzielenie funkcji własności od funkcji zarządczej. Zawodność państwa: wpływ polityki na ekonomię, nieefektywność centralnego rachunku wyboru, nieefektywności X i Y Jak rola państwa? (między omnipotencją a stróżem nocnym) Państwo pro: prognosta, promotor, protektor, producent

Różne możliwe sytuacje rynkowe Jeden Kilku Wielu Jeden Dwustronny monopol Ograniczony monopol Monopol Kilku Ograniczony monopson Dwustronny oligopol Oligopol Wielu Monopson Oligopson Wolny rynek, konkurencja doskonała, Polipol* Odbiorcy, Nabywcy Producenci, Sprzedawcy * Dodatkowe założenia: idealna informacja, brak konsekwencji teorii agencji, idealna podzielność i mobilność zasobów, brak specyficzności zasobów, standaryzacja i unifikacja produktów, brak barier wejścia i wyjścia z rynku, brak innych elementów zawodności rynku a w tym dóbr publicznych, dóbr szczególnie cennych i efektów zewnętrznych Marek Ratajczak

Dobra prywatne, publiczne i mieszane Konkurencja + - Wykluczenie + - ++ +- Dobra prywatne Dobra mieszane (klubowe) -+ -- Dobra mieszane Dobra publiczne

Rachunek ekonomiczny oparty na ujęciu społecznym (wariant pełny – z uwzględnieniem kosztów społecznych i korzyści społecznych) MPC, MPB, P P 2 P 1 P 0 MPC – koszt prywatny krańcowy, MPB – korzyść prywatna krańcowa, P – cena, Q – skala aktywności ekonomicznej (np. produkcja) MSC – społeczny koszt krańcowy MSB – społeczna korzyść krańcowa MSC MPB 0 Q 1 Q 2 Q 0 Q

Produkt krajowy brutto jako miara efektów gospodarowania 1. Idea PKB A = 100 B = 120 20 C = 150 30 Suma = 370 150 2. PKB a PNB 3. Alternatywne miary rozwoju 4. Główne agregaty makroekonomiczne: C, I, G, NX Y= C+I+G+NX ; NX = Ex - Imp 5. PKB wytworzony (Y) a PKB do podziału (YD) YD = Y+ TR – TA; YD= C+S Marek Ratajczak

Podstawowe makroekonomiczne zależności agregatowe: Y = C + I + G + NX YD = C + S YD = Y + TR – TA C + S = C + I + G + NX + TR – TA S – I = (G + TR – TA) + NX Marek Ratajczak, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Wzrost gospodarczy 1. Znaczenie i pomiar tempa wzrostu: r=(Y 1 – Y 0)/ Y 0 2. Podstawowe czynniki wzrostu: praca, kapitał, postęp techniczny 3. Współczesne koncepcje wzrostu: wzrost trwały (zrównoważony) i wzrost endogeniczny Stopy wzrostu PKB w Polsce Marek Ratajczak

Scenariusze osiągnięcia przez Polskę rozwoju gospodarczego Wyszczególnienie Średnie tempo wzrostu PKB w % 20002005 PKB na osobę wg PPS w EUR (2005) UE-25 2, 0 UE-15 Hipotetyczne tempo wzrostu PKB w Polsce i rok „zrównania się” Polski 3, 5 4, 0 5, 5 6, 0 23300 2053 2041 2029 2026 2023 1, 9 25200 2056 2044 2031 2028 2025 Strefa Euro (12) 1, 8 24700 2050 2040 2029 2026 2024 Hiszpania 3, 4 22900 2342 2133 2051 2040 2033 Portugalia 1, 1 16600 2021 2018 2015 2013 Marek Ratajczak

Wahania aktywności gospodarczej – cykl koniunkturalny 1. Pojęcie cyklu koniunkturalnego 2. Tradycyjny obraz cyklu koniunkturalnego: 1. ożywienie, 2. rozkwit (boom), 3. kryzys, 4. depresja Poziom aktywności gospodarczej czas 3. Cykl koniunkturalny zmodyfikowany: 2 fazy (wzrost i recesja), różnica między pełną(prawdziwą) recesją, a recesją wzrostu trend Marek Ratajczak

Rynek pracy i bezrobocie 1. Znaczenie czynnika pracy i pojęcie bezrobocia 2. Przyczyny bezrobocia: bezrobocie frykcyjne, sezonowe, koniunkturalne, strukturalne, klasyczne 3. Rodzaje bezrobocia: • • • Bezrobocie jawne i ukryte Bezrobocie rzeczywiste i pozorne Bezrobocie higieniczne Bezrobocie dobrowolne i przymusowe Bezrobocie okresowe i chroniczne Bezrobocie naturalne – pełne wykorzystanie zasobów siły roboczej Marek Ratajczak

Konsekwencje (koszty) bezrobocia: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Koszty utrzymania bezrobotnych Koszty utrzymania rodzin ludzi bezrobotnych Koszty likwidacji i utrzymania niewykorzystanych miejsc pracy Koszty zwalczania bezrobocia Koszty zwalczania skutków bezrobocia Koszty utraconych efektów Zwalczanie bezrobocia: 1. Aktywne zwalczanie bezrobocia 2. Wykorzystywanie rynku jako narzędzia walki z bezrobociem Marek Ratajczak

Bezrobocie w Polsce Marek Ratajczak

Stabilność cen - inflacja 1. Rola stabilności cen 2. Przejawy niestabilności cen: Inflacja i deflacja 3. Inflacja • Pomiar inflacji (CPI) • Rodzaje inflacji • Podział według tempa: Pełzająca, Krocząca, Galopująca, Hiperinflacja • Sposobów przejawiania się: Jawna, Ukryta (Odroczona) • Czasu trwania: Okresowa, Sekularna • Przyczyn: Popytowa, Kosztowa, Strukturalna, Monetarna (MV = PT), Ilościowa teoria pieniądza: MV = PT A/ 50*4 = 1*200 B/ 60*4 = 1*240 czy 60*4 = 1, 2*200 • Stopnia oczekiwania: Oczekiwana, Nie oczekiwana Marek Ratajczak

Koszty i konsekwencje inflacji: • Złudzenie inflacyjne (iluzja pieniądza) • • • Drenaż podatkowy i podatek inflacyjny Koszty zdzieranych zelówek Koszty zmienianych jadłospisów (menu) Konsekwencje społeczne Spekulacja (a inwestycje) Walka z inflacją: • • Jak walczyć? (determinacja, narzędzia) Narzędzia: • Polityka fiskalna : Polityka dochodowa, Wydatki budżetowe, Zmiany strukturalne • Polityka monetarna: Tłumienie oczekiwań inflacyjnych - Polityka stóp procentowych Marek Ratajczak

Inflacja roczna w % w Polsce (CPI) Marek Ratajczak

Związki bezrobocia i inflacji: krzywa Phillipsa P (%) Pierwotna krzywa Phillipsa P 1 P 0 0 C B Marek Ratajczak A U (%)

P (%) Długookresowa k. Phillipsa P 2 P 1 Krótkookresowe k. Phillipsa P 0 B Marek Ratajczak A U (%)

Polityka makroekonomiczna 1. Polityka fiskalna i polityka monetarna 2. Polityka fiskalna • 2. 3. Funkcje polityki fiskalnej • Alokacyjna • Redystrybucyjna • Stabilizacyjna: • Automatyczne i nieautomatyczne stabilizatory gospodarki ( Podatki , Wydatki transferowe związane ze zmianami aktywności ekonomicznej, System podatkowy, Zakupy państwa) • Mnożnik inwestycyjny: ΔY = k*ΔI Krańcowa skłonność do konsumpcji (k) 1. k = 1/ (1 – ΔC/ΔY) Inwestycje autonomiczne i indukowane Działanie mnożnika Marek Ratajczak

Polityka fiskalna c. d. Wydatki budżetowe • Zakupy i transfery • Wydatki sztywne i nie sztywne • Wydatki tradycyjne, gospodarki mieszanej, państwa dobrobytu Dochody budżetowe • Podatki • Inne źródła Relacja dochodów i wydatków budżetowych GS < TA GS = TA GS > TA Marek Ratajczak

Polityka fiskalna c. d. Finansowanie deficytu budżetowego • Dodruk pieniądza • Pożyczanie na ryku Konsekwencje deficytu budżetowego • Efekt kuli śniegowej: 1000+10%=1100; 1100+10%=1210; 1210+10%=1331 • Efekt wypychania Sp=Ip (100=100); Sp = Ip + Gb (100=95+5 lub 105 =100+5 ale R • Deficyt dziś – podatki jutro • Presja inflacyjna Marek Ratajczak

Krzywa Laffera Dochody Budżetowe (w wielkościach absolutnych) E D 0 A B C Marek Ratajczak 100 Stopa podatkowa (w %)

Klin podatkowy w krajach europejskich w 2004 roku Marek Ratajczak

Polityka monetarna: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Pieniądz w gospodarce rynkowej • Historia pieniądza • Funkcje pieniądza • Środek wymiany • Środek płatniczy • Miernik wartości • Środek tezauryzacji • Pieniądz światowy Pojęcie polityki monetarnej Rozwiązania instytucjonalne (bank centralny i jego funkcje NBP), Rada Polityki Pieniężnej) Kreacja i emisja pieniądza Narzędzia polityki monetarnej Rodzaje polityki monetarnej Marek Ratajczak

Narzędzia polityki monetarnej: 1. Oddziaływanie przez perswazję 2. Środki kontroli szczególnej 3. Środki kontroli ogólnej • Stopa rezerw obowiązkowych: 3, 5% (od 31. 10. 2003) • Polityka stóp procentowych (RBC + x = RBK) • Aktualne stopy NBP: 4. • stopa referencyjna 6, 00% w skali rocznej (minimalna rentowność 7 dniowych bonów pieniężnych); • stopa lombardowa 7, 50% w skali rocznej; • stopa depozytowa 4, 50% w skali rocznej; • stopa redyskonta weksli 6, 25% w skali rocznej. Operacje otwartego rynku Marek Ratajczak

Makroekonomia gospodarki otwartej 1. Gospodarka otwarta a gospodarka zamknięta Gospodarka Zamknięta (Autarkia) Otwarta (pmhz = państwowy monopol handlu zagranicznego) Z pmhz Bez pmhz Protekcjonizm Wolny handel 2. Teorie handlu zagranicznego 3. Systemy walutowe 4. Globalizacja i internacjonalizacja gospodarek Marek Ratajczak