Makroekonomi e avancuar Ligj Investimet Investimet dhe faktort

Makroekonomi e avancuar • Ligj. • Investimet

Investimet dhe faktorët përcaktues të tyre Shpesh me investime nënkuptohet çdo shpenzim për blerjen e ndonjë pjese të tokës, të letrave ekzistuese me vlerë, etj. Mirëpo në këto raste kemi të bëjmë vetëm me transaksione financiare, kurse në kuptimin e ngushtë ekonomik, investim kemi vetëm atëherë kur krijohet kapitali i ri real, pra kur kemi shtesa të stokut fizik të kapitalit si: makineri dhe pajisje, ndërtesa dhe shtesë inventari.

Faktorët që ndikojnë në investime janë të shumtë mirëpo ne do të ndalemi në dy teori kryesore lidhur me funksionin e investimeve, • teorinë që i lidh investimet me normat e interesit dhe • teorinë e përcaktimit të investimeve nga të ardhurat, që quhen ndryshe teoria e akselaratorit

3. 1. Investimet dhe normat e interesit Norma e interesit është njëri ndër faktorët kryesorë që ndikon tek investimet, dhe paraqet koston apo çmimin e kapitalit të marrë hua. Pra norma e interesit paraqet çmimin të cilin duhet t`ia paguaj huamarrësi huadhënsit për kapitalin e marrë hua. Një investim është i pranueshëm vetëm në qoftë se përfitimet e pritura nga ky investim kalojnë koston e tij, ose të paktën janë të barabarta me të.

Sipas kësaj që thamë, sa më e lartë të jetë norma e interesit aq më e lartë është kostoja e investimit dhe aq më i vogël do të jetë investimi. Raportin në mes të normës së interesit dhe investimeve më së miri e shohim përmes shembullit në vijim, ku kemi disa projekte investimesh nga firmat. Për të thjeshtësuar situatën përjashtojmë nga analiza amortizimin, inflacionin si dhe luhatjet e të ardhurave nga një vit në tjetrin.

Projekti A B C D E F G H Investimi total(million €) 2 5 8 8 5 10 15 20 Të ardhurat vjetore për 1000€ investime 1000 250 180 150 100 80 50 30 Kostoja për 1000€ të projektit, me normë vjetore interesi 10% 5% 100 100 50 50 Fitimi vjetor neto për 1000€ investime me normë interesi 10% 900 150 80 50 0 -20 -50 -70 5% 950 200 130 100 50 30 0 -20

Të gjitha variantet me fitim vjetor neto jo negative janë të pranueshme. Kështu për shembull projektet e pranuara me normë të interesit 10% janë 5 projektet e para me një shumë totale 2+5+8+8+5=28 milion € kurse me normë të interesit 5% projektet e pranuara janë: 2+5+8+8+5+10+15=53 milion €

Grafikisht funksioni i investimeve, pra lidhja ndërmjet kërkesës për investime dhe normës së interesit paraqitet në figurën në vijim. Norma e interesit I = f(i) Investime(milion€)

Lidhja negative në mes të normave të interesit dhe investimeve nuk është edhe aq e ngushtë. Për shembull, vlerësohet se në SHBA një rënie prej 25% e normës së interesit do të shkaktonte një rritje prej vetëm 5 -10% të investimeve gjatë një periudhe 2 vjeqare me një vonesë prej një viti. Mbajtja parasysh e inflacionit të cilin më herët e përjashtuam nga analiza kërkon që të bëhet dallimi midis normës nominale dhe normës reale të interesit. Norma reale e interesit = norma nominale e interesitnorma e inflacionit.

Teoria e akseleratorit Sipas teorisë së akselaratorit niveli i investimeve neto korrente varet nga ndryshimet në të ardhurat, dhe mund të shprehet It=v(Yt-Yt-1) Prej këtu mund të shkruajmë GI = v (Yt-Yt-1) + Rt Ku GI = investimet bruto në periudhën kurrente, Rt = amortizimi

Tabela 3. 3: Kërkesa dhe investimet neto Viti Kërkesa Stoku i dëshiruar i kapitalit (në numer makinash) 1 2 3 4 5 10. 000 20. 000 35. 000 100 200 350 350 Investimet neto (në numer makinas) 0 100 50 0

Nga të dhënat e tabelës mund të nxirren disa përfundime: • që investimet të mbeten në një nivel pozitiv konstant, duhet që kërkesa për produktin e firmës të rritet me të njëjtin ritëm; • që investimet neto të rriten, kërkesa duhet të rritet me një ritëm në rritje; • në qoftë se kërkesa mbetet konstante, investimet neto do të bien në zero.

Lidhja që shprehet në tabelë algjebrikisht do të merrte formen NI = (1/100) (D t -1 ) ku: NI = investimet neto të firmës, të shprehura në numër makinash; D t = kërkesa e tanishme për produktin e firmës; D t -1 = kërkesa e vitit të kaluar.

Raporti 1/100 = ∆K/∆Y = V paraqet akseleratorin. ∆K = shtesa e kapitalit dhe ∆Y = shtesa e kërkesës. Sipas shembullit të më sipërm investimet agregate vareshin nga kërkesa agregate e cila në ekuilibër është e barabartë me të ardhurat kombëtare dhe sipas kësaj do të kishim: I = v (Yt-Yt-1) Sikurse teoria që i lidh investimet me normën e interesit, ashtu edhe teoria e akseleratorit, kanë kufizimet e tyre.

Supozimi i teorisë së akseleratorit se nuk ekziston asnjë kapacitet i tepërt i pa shfrytëzuar në ekonominë e një vendi nuk është i qendrueshëm dhe nuk ka të bëj me realitetin. Një kufizim i përbashkët për të dy shpjegimet është se asnjëri prej tyre nuk mban parasysh pritjet e firmave për aktivitetin e ardhshëm ekonomik dhe për kërkesën. e ardhshme.

Racionimi i kreditit • Racionimi i kreditit eshte nje kanal i rendesishem i transimisionit te politikes monetare • Racionimi i kreditit ndodh kur huadhenesit kufizojne sasine qe individet mund te marrin hua, megjithese huamarresit jane te gatshem te paguajne normat ekzistuse te interesit mbi huate e tyre.

Racionimi i kreditit mund te shfaqet per dy arsye te ndryshme: 1) nje huadhenes shpesh nuk mund te tregoje nese klienti i vecante eshte i mire apo i keq. • Nje klient i keq nuk do ta shlyeje huane • Duke ditur rrezikun e mosshlyerjes , pergjigja e qarte duhet te jete rritja e normave te interesit • Andaj , rritja e normave te interesit funksionon ne menyre te gabuar, sepse klientet e ndershem permbahen nga huamarrja sepse ata e kuptojne qe investimet me norma te larta interesi nuk kane perfitim.

• Ndersa , konsumatoret e pandershem do te marrin hua sepse ata nuk presin te paguajne kredine nese projekti I tyre perfundon keq. • Sado te kujdesshem te jene huadhenesit nuk mund t’i shmangen ketij problemi prandaj kufizojne sasine e dhene hua per klient. 2) Racionimi i kreditit mund te shfaqet kur banka qendrore vendos kufizime te kreditit per bankat tregtare dhe huadhenes te tjere. • Bankat nuk lejohen te zgjerojne kredite e tyre gjate nje periudhe te dhene me më shume se , themi 5%, ose edhe me pak. Nje kufizim i tille I kreditit mund te jape nje fund te menjehershem te nje bumi ekonomik. Nje gje te tille ka zbatuar SHBA ne vitet 1980, gje qe ka ndikuar ne renien ekonomike.

• Andaj, racionimi I kreidtit ndikon ne zvoglimin e ofertes monetare, pasi qe multilikimi monetar do te jete me i vogel.

Pse luhaten investimet? Jane dy arsye: 1)Pritjet e pasigurta • Kejnsi ne librin e tij “Teoria e pergjitshme e punesimit” thekson bazen e pasigurise mbi te cilen jane marre vendimet per investime. • Ai ka argumentuar se vendimet per investime ndikohen shume nga fakti se sa optimist ose pesimist ndjehen investitoret. • Termi “Shpirti i kafshes” (instinkti) eshte perdor ndonjehere pe rte peshkruar optimizmin apo pesimizmin e investitoreve. • Termi tregon se mund te mos kete baze te mire per pritjet mbi te cilat investitoret mbeshtesin vendimet e tyre

2) Vendimet per investime mund te jene te vonuara • Nese ekonomia aktualisht eshte ne renie, nje firme qe planifikon te investoje, nuk do te mund te punesoje kapitalin e vet ne menyre te dobishme. • Nje firme e tille mund te zgjedh te pres perpara se te filloje projektin e investimeve, derisa parashikimet per ekonomine te duken me te mira, kur rigjallerimi afrohet.

Investimet per shtepitë e banimit • Praktika ka treguar se investimet per banesa bien gjate kohes se renieve ekonomike • Banesat dallojne nga nje pasuri tjeter per jetegjatesine tyre • Ato shihen si nje prej shume pasurive qe nje pasuri mbajtes mund të zotërojë. Kerkesa per banesa varet nga: 1)Kerkesa per banesa rritet me me uljen e cmimit te banesave • Sa me te pasur te jene individet aq me shume shtepi deshirojne te kene 2)Poashtu, kerkesa per banesa varet nga perfitimet reale nga pasurite tjera (obligacionet, aksionet)

3)Kerkesa per banesa varet nga te ardhurat neto reale te perfituara nga zoterimi I banesave (qiraja, rritjet ne vleren e shtepive-banesave) • Çmimi i banesave percaktohet nga pikeprerja e kerkeses per banesa me oferten e banesave. • Poashtu, sa me i larte cmimi i pasurise aq me e madhe oferta per banesa te reja. • Nese norma e interesit qe pronaret e mundshem te shtepive mund te perfitojne duke investuar ne aktive tjera rritet, atehere kerkesa per banesa bie dhe cmimi i banesave bie dhe kjo pastaj ndikon ne renie te prodhimit te banesave te reja.

• Çmimi i pasurise banesa do te duhej te ishte ne nivelin ku norma e ndertimit eshte e barabarte me normen e amortizimit te stokut ekzistues te banesave ne ekuilibrin afatgjate. • Ne qofte se popullsia ose te ardhurat dhe pasuria rriten me nje norme konstante, ekuilibri afatgjate do te ishte ai ne te cilin norma e ndertimit eshte pikerisht e mjaftueshme per te mbuluar amortizimin dhe kerkesen ne rritje te pandryshuar te stokut

• Ju faleminderit • Shihemi ne Provime <3