MAKRO KTSAT II BLM 12 MAL VE PARA

MAKRO İKTİSAT II BÖLÜM 12 MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 2 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM Planlanan toplam harcamayı oluşturan unsurlardan biri olan planlanan yatırımı etkileyen en önemli unsur, faiz haddidir. Planlanan yatırım faiz haddi ile ters yönlü bir ilişkiye sahiptir. IP = IP (Planlanan Yatırım); Faiz Haddi IP , Faiz Haddi IP ,

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 3 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM Bir firma portföyündeki bir yatırım projesini değerlendirirken, o projenin beklenen reel getirisi ile beklenen reel faiz haddini karşılaştırır. Dolayısıyla planlanan yatırım ile faiz haddi arasındaki ters yönlü ilişkiyi, IP planlanan yatırımın beklenen faiz haddinin ters yönlü bir fonksiyonudur şeklinde ifade etmek gerekir. IP=IP(re), IP=(i-πe) (re=i-πe) IP , (re=i-πe) IP

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 4 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM IS-LM modeli, P genel fiyat düzeyinin sabit olduğu-değişmediği varsayımı üzerine inşa edilmiştir. Genel fiyat düzeyinin değişmediği ortamda, beklenen enflasyon haddi sıfıra ve dolayısıyla da beklenen faiz haddi nominal faiz haddine eşittir. re=i-πe, π=πe=0, πe=i Bu eşitlik dahilinde IS-LM modelinde planlanan yatırımın nominal faiz haddinin ters yönlü bir fonksiyonu olduğu söylenebilir. IP=IP(i), i IP

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 5 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM Faiz haddi ile planlanan yatırım arasında ters yönlü ilişki olmasının nedeni, faiz haddi düşünce yatırımın maliyetlerinin düşmesi ve dolayısıyla da yatırımın karlılığının artmasıdır. Bu husus firmanın yatırım projeleri üzerinden açıklanacaktır.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 6 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM (1) Proje (2) Projenin Değeri (Milyon TL) (3) Yatırılan 1 Milyon TL’nin Getirisi (4) Yatırılan 1 Milyon TL’nin Maliyeti %5 %10 (5) Yatırılan 1 Milyon TL’den Elde Edilen Kar %5 %10 A 1 250 (%25) 50 100 200 150 B 4 220 (%22) 50 100 170 120 C 10 160 (%16) 50 100 110 60 D 10 130 (%13) 50 100 80 30 E 5 110 (%11) 50 100 60 10 F 15 90 (%9) 50 100 40 -10 G 10 60 (%6) 50 10 -40 H 20 40 (%4) 50 100 -10 -60

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 7 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM i IP A i 1 B i 2 0 Şekildeki yatırım talep grafiğinin eğimi, yatırımın faize duyarlılığını; yani faiz haddindeki %1’lik değişmenin yatırımda kaç birimlik değişmeye yol açtığını gösterir. IP 1 IP 2 Yatırım faize ne kadar duyarlı olursa, yatırım grafiği o kadar yatık olur ve faiz haddindeki bir artış sonucu yatırım talebinde meydana gelecek azalma o kadar büyük olur. IP 0

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 8 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM i A i 1 B i 2 0 Yatırım-talep doğrusunun yatay ekseni kestiği nokta, faiz haddi sıfır iken yapılmak istenen yatırım büyüklüğünü-faiz haddi dışındaki unsurlar tarafından belirlenen yatırım büyüklüğünü temsil eder ve otonom yatırım olarak adlandırılır (I 0). IP IP 1 IP 2 IP 0

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 9 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM i IP 2 IP 1 I 0 otonom yatırım büyüklüğünü belirleyen önemli unsur bekleyişlerdir. IP 3 Daha önce açıklandığı gibi firmalar bir yatırım projesini, o projesinin kendilerine faiz haddinden yüksek getiri sağlayacağına inandıkları zaman gerçekleştirirler. 0 I 02 I 01 I 03 IP

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM i 0 IP 2 IP 1 10 Firmaların bir yatırım projesinden elde etmeyi umdukları kazanç, proje gerçekleşince üretilecek malların satışından her yıl elde edilmesi beklenen satış hasılatı ile proje gerçekleşince firmanın üretim sürecinde maruz kalacağı emek maliyeti ve hammadde giderleri gibi kalemlerden oluşan beklenen işletme masrafları arasındaki farka eşittir. IP 3 I 02 I 01 I 03 IP

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 11 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM i 0 IP 2 IP 1 IP 3 I 02 I 01 I 03 IP Firmaların bekleyişlerinin daha olumlu olması firmaların subjektif olarak geleceğe daha güvenle bakmaları, beklenen satış hasılatı konusunda daha iyimser olmalarına ve böylece daha yüksek bir getiri elde edeceklerine inanmalarına yol açar. Bu da firmaların her alternatif faiz haddinde daha fazla yatırım yapmalarına yol açar.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 12 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ Planlanan yatırımın (IP) faiz haddinin (i) ters yönlü bir fonksiyonu olduğu (i IP , i IP ) bir ekonomide, her farklı faiz haddinde farklı bir planlanan yatırım ve buna bağlı olarak farklı bir planlanan toplam harcama (AE=C+IP(i)+G) ve dolayısıyla da mal piyasasında dengenin (AE=Y) sağlandığı farklı bir hasıla düzeyi vardır.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 13 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ (a) AE AE=C+I(i 2)+G E 2 AE=C+I(i 1)+G E 1 0 (b) Y 1 E 1 i 2 Y 1 Farklı faiz hadlerinde farklı denge hasıla düzeylerinin geometrik yerini gösteren negatif eğimli eğri IS eğrisi olarak adlandırılır. E 2 Y 2 E 2(E 1) noktasında faiz haddi i 2(i 1) iken mal piyasasında denge hasıla düzeyi Y 2(Y 1)’dir. Y IS 0 IS Eğrisinin Türetilmesi Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 14 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ (a) AE AE=C+I(i 2)+G E 2 AE=C+I(i 1)+G E 1 0 (b) Y 1 E 1 i 2 Y Y 1 Y 2 Faiz haddi (i), planlanan yatırım (IP), planlanan toplam harcama (AE) ve denge hasıla düzeyi (Y) arasındaki ilişkiyi yansıtan IS eğrisini aşağıda gösterilen süreçle anlamak gerekmektedir. i IP AE=(C+IP+G) Y E 2 IS 0 IS Eğrisinin Türetilmesi Y i IP AE=(C+IP+G) Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 15 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ (a) AE AE=C+I(i 2)+G E 2 AE=C+I(i 1)+G E 1 0 (b) Y 1 E 1 i 2 Y E 2 IS 0 Y 1 Y 2 Y IS Eğrisinin Türetilmesi IS eğrisi aslında değeri para piyasasında belirlenen faiz haddi değişince denge hasıla düzeyinin değiştiğini, mal ve para piyasaları arasında para piyasasından mal piyasasına doğru bir etkileşim olduğunu belirtir. IS eğrisi değeri para piyasasında belirlenen faiz haddi bilinmeden denge hasıla düzeyinin bilinemeyeceğini gösterir.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 16 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ IS eğrisinin konumunu belirleyen unsur, hasıladan ve faiz haddinden bağımsız harcama demek olan A 0 otonom harcamadır, A 0=C 0+I 0+G 0+c. TR 0 -c. T 0. A 0 otonom harcama artınca veya azalınca, IS eğrisi sırasıyla sağa veya sola doğru paralel biçimde kayar.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 17 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ (a) AE AE=C+I(i 2)+G 02 E 2 AE=C+I(i 1)+G 01 E 1 0 (b) ΔY = k. E ΔA(ΔG 0) Y 1 Y 2 Y E 2 ΔY = k. E ΔA(ΔG 0) E 1 i 2 IS 1 0 IS Eğrisinin Konumu: Hükümet Alımlarının Artması Y 1 Y 2 IS 2 Y IS eğrisinin konumuna ilişkin olarak; hükümet alımlarının (G 0), otonom tüketimin (C 0) ve otonom yatırımın (I 0) artması (azalması), IS eğrisini sağa (sola) kaydırır.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 18 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ (a) AE AE=C+I(i 2)+G 02 E 2 AE=C+I(i 1)+G 01 E 1 0 (b) ΔY = k. E ΔA(ΔG 0) Y 1 Y 2 Y E 2 ΔY = k. E ΔA(ΔG 0) E 1 i 2 IS 1 0 IS Eğrisinin Konumu: Transfer Harcamaları ve Vergiler Y 1 Y 2 IS 2 Y Transfer harcamaları artınca veya azalınca harcanabilir kişisel gelir artar. vergiler Harcanabilir gelirde ortaya çıkan artış kişilerin daha fazla harcama yapmalarına ve buna bağlı olarak planlanan toplam harcamanın-hasılanın artmasına yol açar.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 19 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ (a) AE AE=C+I(i 2)+G 02 E 2 AE=C+I(i 1)+G 01 E 1 0 (b) ΔY = k. E ΔA(ΔG 0) Y 1 Y E 2 ΔY = k. E ΔA(ΔG 0) E 1 i 2 Y 2 IS 1 0 Y 1 Y 2 IS 2 Y IS Eğrisinin Konumu: Transfer Harcamaları ve Vergiler Hasılada meydana gelen artış, transfer ödemelerindeki artışla transfer ödemeleri çarpanının çarpımına (ΔY=ΔTRxck. E) veya vergilerdeki azalmayla vergi çarpanının çarpımına (ΔY=ΔTx-ck. E) eşittir. Transfer harcamaları artınca veya vergiler azalınca IS eğrisi ΔY=ΔTR(ΔT)xck. E kadar sağa kayar.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 20 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Kişiler geçmişte yaptıkları tasarruflardan oluşan mali servetlerinin bir kısmını cüzdanlarında nakit olarak ve bankalarda tasarruf olarak tutarlar. Kişilerin mali servetlerinin bir kısmını nakit ve vadesiz mevduat olarak tutmaları para talebi olarak nitelendirilir. Hicks tarafından geliştirilen IS-LM modelinde, kişilerin mali servetlerini para ve tahvil olarak tuttukları, tahvilin getirisinin paranın getirisinden yüksek olduğu kabul edilir.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 21 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Kişilerin para talep etmelerinin belirli bir fırsat maliyeti vardır. Bu fırsat maliyeti diğer varlık olan tahvilin faiz getirisidir. Kişiler para talep edince, talep ettikleri parayla tahvil alsalar elde edecekleri faiz gelirinden vazgeçmiş olurlar. Para talebinin fırsat maliyetini temsil eden faiz yükselince, kişiler para talebi konusunda daha iktisadi davranarak para talebini azaltırlar. Dolayısıyla para talebi ile faiz haddi ters yönlü değişmektedir.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 22 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM (a) i i 1 E (b) i L=L(i) i 1 i 2 E G F L=L(P) H L 0 L i (c) i 1 i 2 0 E G F Para Talebi 0 i L 11 L 21 L 22 L (d) L=L(I, Px. Y) L=L(Y) H L 11 L 21 L 2 L 1 L 22 L 1 L 0 L 2 L

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 23 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Para talebine yönelik açıklamalar genel fiyat düzeyinin sabit olduğu varsayımı üzerine inşa edilen IS-LM modeli açısından değerlendirilirse, IS-LM modelinde para talebi faiz haddi ile ters yönlü, reel hasıla ile aynı yönlü değişir: Faiz haddi yükselince (düşünce) para talebi azalırken (artarken), hasıla artınca (azalınca) para talebi artar (azalır).

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 24 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Para piyasasının bir tarafında para talebi, diğer tarafında merkez bankası ve bankalar tarafından yaratılan para arzı vardır. IS-LM modelinde merkez bankasının para arzını istediği düzeyde belirlediği varsayılır. Para arz eğrisi dikey eksene paraleldir yani para arzı faiz haddinden bağımsızdır, faiz haddinden etkilenmez.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 25 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ i i (a) Merkez bankası açık piyasa işlemleriyle tahvil satın aldığında, gerekli karşılık oranı veya iskonto haddini düşürdüğünde, nominal para arzı şekilde olduğu gibi sağa kayarak yer değiştirir. (b) Para Arzı i 1 E i 2 J 0 M 1/P 1 M/P 0 M 1/P 1 M 2/P 1 M/P

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 26 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Para Piyasasında Denge: Denge Faiz Haddi i i 2 E 2 i 1 E 1 M 1/P 1 = L (BD=BS) E 3 i 3 0 M 1/P 1 > L (BD>BS) L> M 1/P 1 (BS>BD) L L 2 M 1/P 1 L 3 L, M/P Para piyasasında dengeyi sağlayan i 1 denge faiz haddinin tahvil piyasası açısından anlamı ve ekonominin para piyasasındaki denge dışı bir durumdan denge durumuna nasıl geldiği, kişilerin mali servetlerini tahvil ve para gibi iki varlık biçiminde tuttukları hesaba katarak açıklanır.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 27 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Para Piyasasında Denge: Denge Faiz Haddi i i 2 E 2 i 1 E 1 0 M 1/P 1 = L (BD=BS) E 3 i 3 Kişiler mali servetlerini para ve tahvil gibi iki varlık biçiminde tuttukları için, reel mali servet reel para talebi (L) ve tahvil talebinin (BD) toplamına eşittir: M 1/P 1 > L (BD>BS) L> M 1/P 1 (BS>BD) L L 2 M 1/P 1 L 3 L, M/P Reel Mali Servet= L + BD

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 28 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Para Piyasasında Denge: Denge Faiz Haddi i i 2 E 2 i 1 E 1 Arz açısından bakıldığında ise, reel mali servet, reel para arzı (M/P) ve reel tahvil arzının (BS) toplamına eşittir: M 1/P 1 = L (BD=BS) E 3 i 3 0 M 1/P 1 > L (BD>BS) L> M 1/P 1 (BS>BD) L L 2 M 1/P 1 L 3 L, M/P Reel Mali Servet= BS + M/P

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 29 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ HADDİ Para Piyasasında Denge: Denge Faiz Haddi i i 2 E 2 i 1 E 1 0 M 1/P 1 > L (BD>BS) M 1/P 1 = L (BD=BS) E 3 i 3 Şekilde i 1 faiz düzeyinde reel para arzının reel para talebine eşit olması (para piyasasında denge) reel tahvil arzının reel tahvil talebine eşit olmasını içerir: L> M 1/P 1 (BS>BD) L L 2 M 1/P 1 L 3 L+BD=(M/P)+BS, BD-BS=(M/P)-L, L, M/P L=(M/P) iken BD=BS

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 30 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ i LM Eğrisi (a) i (b) LM E 2 i 1 E 2 i 2 E 3 E 1 i 1 E 1 L 2(Y 2) Keynesyen modelde faiz haddi, para arzı ile hasılanın (reel gelir) pozitif bir fonksiyonu, faiz haddinin ise negatif bir fonksiyonu olan para talebi tarafından para piyasasında belirlenir. L 1(Y 1) 0 M/P L 0 Y 1 Y 2 Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 31 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ i LM Eğrisi (a) E 2 i 1 i Şekilde (a) para piyasasında dengeyi sağlayan faiz haddi, Y 1 LM hasıla düzeyi için i 1’dir. (b) E 2 i 2 E 3 E 1 i 1 E 1 L 2(Y 2) L 1(Y 1) 0 M/P L 0 Y 1 Y 2 (a)’da hasılanın Y 1’den Y 2’ye yükselmesi ve buna bağlı olarak para talebinin artması sonucu, L para talep eğrisi L 2 Y 2’ye gelir ve denge faiz haddi i 1’den i 2’ye yükselir. Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 32 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ i LM Eğrisi (a) i (b) LM E 2 i 1 E 2 i 2 E 3 E 1 i 1 E 1 L 2(Y 2) (a)’da hasıla-para talebipara arzı-faiz haddi arasında kurulan ilişki (b)’de faiz haddi ile hasıla arasındaki ilişki biçiminde gösterilmiştir. L 1(Y 1) 0 M/P L 0 Y 1 Y 2 Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 33 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ i LM Eğrisi (a) i (b) LM E 2 i 1 E 2 i 2 E 3 E 1 i 1 (b)’deki E 2 noktası da, hasıla düzeyi Y 2 iken denge faiz düzeyinin i 2 olduğunu gösterir. E 1 L 2(Y 2) L 1(Y 1) 0 M/P L 0 Y 1 (b)’deki E 1 noktası, hasıla düzeyi Y 1 iken para piyasasında dengenin i 1 düzeyinde olduğunu gösterir. Y 2 Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 34 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ i LM Eğrisi (a) i (b) LM E 2 i 1 E 2 i 2 E 3 E 1 i 1 E 1 L likiditeyi, M’de para arzını temsil eder. L 2(Y 2) L 1(Y 1) 0 M/P L (b)’de yer alan ve para arzını para talebine eşit kılan alternatif faiz haddihasıla düzeylerinin geometrik yerlerini temsil eden pozitif eğimli eğri LM eğrisi olarak adlandırılır. 0 Y 1 Y 2 Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 35 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ i LM Eğrisi (a) i (b) LM E 2 i 1 E 2 i 2 E 3 E 1 i 1 E 1 LM eğrisi Y ile I arasındaki pozitif yönlü ilişkiyi gösterir. LM’yi şu şekilde açıklamak da mümkündür. Y L , L 2(Y 2) L 1(Y 1) 0 M/P L 0 Y 1 Y 2 Y M/P Ver, i ; M/P veri i

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 36 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ Hasıla düzeyi mal piyasasında planlanan toplam harcama tarafından belirlenir. Dolayısıyla LM eğrisi aslında değeri mal piyasasında belirlenen hasıla düzeyi değişince denge faiz haddinin değiştiğini, mal ve para piyasaları arasında mal piyasasından para piyasasına doğru bir etkileşim olduğunu gösterir. LM eğrisi değeri mal piyasasında belirlenen hasıla düzeyi bilinmeden denge faiz haddinin belirlenemeyeceğini gösterir.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 37 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ i (a) i LM Eğrisinin Konumu (b) LM 1(M 1) i 1 E 3 i 1 E 2 i 2 E 1 i 2 LM 2(M 2) E 2 L 1(Y 1) 0 M 1/P M 2/P L Y 1 0 Y (a)’daki E 1 noktası, reel para arzı (M 1/P 1) ve reel para talebi L(Y 1) iken söz konusu denge faiz haddini (i 1); E 2 noktası ise, reel para arzı (M 2/P) ve reel para talebi yine L(Y 1) iken söz konusu olan denge faiz haddini (i 2) temsil eder.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 38 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM EĞRİSİ Mal ve Para Piyasalarında Eşanlı Denge i Mal piyasasında dengeyi (AE=Y) sağlayan alternatif faiz haddi-hasıla düzeyi bileşimlerinin geometrik yerini gösteren. IS eğrisi ile, para piyasasında dengeyi (L=M/P) sağlayan alternatif faiz haddi-hasıla düzeyini gösteren LM eğrisi beraber gösterilmiştir. LM i 1 E IS 0 Y 1 Y E noktasında mal ve para piyasalarında eşanlı denge sağlanmıştır.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 39 EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA POLİTİKASI Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Para Politikası i LM(M 1) i 1 E 1 LM(M 2) E 2 i 2 IS 0 Y 1 Y 2 Y Eşanlı denge, merkez bankasının M para arzını arttırması (azalması) ve buna bağlı olarak LM eğrisinin aşağıya (yukarıya) doğru kayması sonucu değişir. Merkez bankası para arzını M 1’den M 2’ye yükseltiği ve böylece sabit fiyat düzeyi üzeründen reel para arzının (M 1/P)’den (M 2/P)’ye yükselmesi sonucu LM eğrisinin aşağıya doğru kayarak LM(M 1) konumundan LM(M 2) konumuna geldiği kabul edilmiştir.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 40 EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA POLİTİKASI Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Para Politikası i LM(M 1) i 1 E 1 LM(M 2) Genişletici para politikası, faiz haddinin i 1’den i 2’ye düşmesine hasılanın ise Y 1’den Y 2’ye yükselmesine neden olmuştur. E 2 i 2 IS 0 Y 1 Y 2 Y Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 41 EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA POLİTİKASI Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Para Politikası i LM(M 1) i 1 E 1 LM(M 2) E 2 i 2 IS 0 Y 1 Y 2 Y Mal ve para piyasalarında eşanlı dengeninbaşlangıçta E 1 noktasında sağlandığı şekilde merkez bankasının nominal para arzı (M) üzerinden reel para arzını (M/P) arttırınca, para piyasasında para arz fazlası ortaya çıkar ve kişilerin bu para arz fazlasıyla tahvil almak istemeleri sonucu tahvil fiyatı tükselir ve böylece faiz haddi düşer. Faiz haddi düşünce de, planlanan yatırım üzerinden planlanan toplam harcama ve hasıla artar.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 42 EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA POLİTİKASI Eşanlı Dengenin Değişmesi: Daraltıcı Para Politikası i LM(M 2) i 2 E 2 LM(M 1) E 1 i 1 M M/P L>M/P SB PB İ IP AE Y IS 0 Y 2 Y 1 Daralltıcı para politikasının malpara piyasalarında eşanlı denge üzerindeki etkisi şu şekilde ifade edilir; Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 43 EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: MALİYE POLİTİKASI Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Maliye Politikası i LM E 2 i 2 E 1 E 3 k. EΔG i 1 IS(G 01) 0 Y 1 Y 2 Y 3 IS(G 02) Y Mal ve para piyasalarında eşanlı denge, A 0 otonom harcama değişince değişir. Dolayısıyla da otonom harcamayı etkileyen unsurlardan hükümet alımları (G 0) ve/veya transfer ödemeleri ve/veya vergiler değişince-maliye politikası izlenince, mal ve para piyasalarında eşanlı dengenin sağladığı hasıl faiz haddi bileşimi değişir.

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 44 EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: MALİYE POLİTİKASI Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Maliye Politikası i IS(G 01) konumundan IS(G 02) konumuna gelmiş ve kısaca maliye politikası diye nitelendirilen bu uygulama, mal ve para piyasalarında eşanlı dengenin sağlandığı noktanın E 1’den E 2’ye kaymasına yol açar. LM E 2 i 2 E 1 E 3 k. EΔG i 1 IS(G 01) 0 Y 1 Y 2 Y 3 IS(G 02) Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 45 EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: MALİYE POLİTİKASI Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Maliye Politikası i IS-LM modelinde hükümet alımlarındaki artış sonucu özel yatırım harcamaları azalır. LM E 2 i 2 E 1 E 3 k. EΔG Özel yatırımlarda hükümet alımlarının neden olduğu azalmaya Dışlama Etkisi denir. i 1 IS(G 01) 0 Y 1 Y 2 Y 3 IS(G 02) Y

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE: IS-LM MODELİ 46 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM Destekleyici Para Politikası i LM 1 LM 2 E 2 i 2 E 1 B Genişletici maliye politikalasının neden olduğu yatırımlardaki daraltıcı etkiyi engellemek mümkündür. E 3 i 1 IS(G 01) 0 Y 1 Y 2 Y 3 IS(G 02) Y Genişletici maliye politikalarının para politikalarıyla desteklemek suretiyle, genişletici maliye politikasının hasıla düzeyi üzerindeki olumlu etkisi sonucu para talebinde ortaya çıkan artışı para arzını arttırarak karşılamak ve böylece faiz haddinin artmasınıyatırımın azalmasını engellemek mümkündür.

47 Dinlediğiniz için teşekkürler….