MAKRO KTSAT I BLM 4 KTSAD BYME VE

MAKRO İKTİSAT I BÖLÜM 4 İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA 1

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Ülkenin sınırları dahilinde belirli bir yılda üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin, üretilen yıldaki piyasa fiyatları üzerinden değerlerine nominal gayri safi yurt içi hasıla(nominal gross domestic product) denir. 2

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Bir ülkede sadece iki adet(A ve B malları) malın üretildiğini varsayalım. A malından 250 adet ve B malından 300 adet üretilmektedir. A malının fiyatı 20 TL iken B malının fiyatı 25 TL’dir. Bu ülkenin nominal gayri safi yurtiçi hasılası: Nominal GSYİH= (A malının piyasa değeri) + (B malının piyasa değeri) Nominal GSYİH=(AMiktar x AFiyat) + (BMiktar x BFiyat) Nominal GSYİH= (250 x 20) + (300 x 25) Nominal GSYİH=12. 500 TL 3

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA GDP kavramının içinde yer alan; i. ülke sınırları içinde, ii. belirli bir yılda, iii. nihai mallar ve iv. piyasa fiyatları üzerinden terimlerinin anlamları önem arz etmektedir. 4

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA GSYİH hesaplanırken ülkede yaşayan hem o ülkenin vatandaşlarının hem de diğer ülkelerin vatandaşlarının katkısıyla üretilen mal ve hizmetler dahil edilir. GSYİH daha önceki yıllarda üretilen malların değerini kapsamaz. 2012 yılında üretilip 2013 yılında satılan bir araba 2013 yılı GSYİH hesaplamasına dahil edilmez. 5

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Üretilen mallar pek çok açıdan sınıflandırılabilmektedir. Ara mal(intermediate goods) ve nihai mal(final goods) bu sınıflandırmanın en önemlilerindendir. Yeniden satılmak amacıyla alınan ve başka malların üretiminde girdi olarak kullanılan mallara ARA MALLAR denilmektedir. Yeniden satılmak amacıyla alınmayan ve başka malların üretiminde kullanılmayan mallara ise NİHAİ MALLAR denilmektedir. 6

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Mal ve hizmetlerin piyasa değerlerinde üretim sürecinin her aşamasında meydana gelen artış KATMA DEĞER olarak adlandırılır. KATMA DEĞER, üretim aşamasında elde edilen mal ve hizmetlerin değeri ile bir önceki dönemde elde edilen mal ve hizmetlerin değeri arasındaki farka eşittir. 7

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Piyasa Değeri ve Katma Değer ÜRETİM AŞAMALARI ÜRETİM MİKTARI (kg/adet) PİYASA FİYATI PİYASA DEĞERİ (TL) KATMA DEĞER (TL) Buğday/Çiftçi 100 0. 1 10 10 Un/Değirmen 80 0. 3 24 14 Ekmek/Fırın 300 0. 5 150 126 300 0. 6 180 30 TOP=364 TOP=180 ARA MALLAR NİHAİ MAL Ekmek/Bakkal Toplam Piyasa Değeri – Ara Malların Değeri = Katma Değer 8

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Bu temsili örnekte buğday, un üretiminde girdi olarak kullanılmaktadır. Ekmek üretiminde ise un girdi olarak kullanılmaktadır. Ara ve nihai mal sınıflandırmasında bir diğer önemli kriter malların nihai kullanım amacıyla mı yoksa yeniden satılmak amacıyla mı satın alındığıdır. Bakkalların tüketicilere yeniden satmak için fırınlardan satın aldıkları ekmek ara maldır. Tüketiciler tarafından nihai kullanım amacıyla alınan ekmek ise nihai maldır. 9

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Toplam piyasa değerinden ara malların değerini çıkartmadığımız takdirde katma değerlerin çift sayılması söz konusudur. !!!!!!! Bu çift sayılma hesaplamalarda yanlışlıklara sebep olur. Bu sebeple toplam piyasa değerinden ara mallarının değeri çıkartılmaktadır. 10

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR NOMİNAL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Piyasa Dışı Üretim GSYİH hesaplamasında ev kadınları tarafından üretilen hizmetler(temizlik, yemek, çocuk bakımı), ailelerin kendileri için ürettikleri öz tüketim malları(tarla ve bahçe ürünleri) piyasada alınıp satılmadığı için belli bir gelir sağlamazlar. Bu gibi mal ve hizmetler piyasa dışı üretim olarak adlandırılır. 11

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR REEL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Bir ülkenin sınırları içerisinde belirli bir yılda üretilen nihai malların temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden değerine, reel gayri safi yurt içi hasıla denir. (Real gross domestic product, reel GDP) Reel GDP tanımı gereği cari yıl fiyatlarından etkilenmez. 12

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR 1990 2000 2010 Miktar Fiyat Ekmek 800 0. 4 TL 900 0. 5 TL 1000 0. 6 TL Elma 50 1 TL 80 1. 5 TL 100 2 TL Nominal GDP 370 TL % Değişim Reel GDP Baz Yılı(1990) Reel GDP Baz Yılı(2000) % Değişim 570 TL 800 TL 1990 Yılına Oranla 54% 2000 Yılına Oranla 40% Artış Mevcut 370 TL 475 TL 440 TL 500 TL 19% 13% 570 TL 650 TL 1990 Yılına Oranla 16% 2000 Yılına Oranla 1347% Artış Mevcut

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR REEL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Tablodaki veriler kullanılarak önce 1990 daha sonra da 2000 yılı baz alınmış ve Reel GDP miktarları hesaplanmıştır. GDP hesaplamalarında, malların nispi fiyatlarının zamanla değişmesinden dolayı temel (baz) alınan bir yıl seçmek gerekmektedir. 14

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR REEL GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA Temel yıl her 5 senede veya 10 senede bir değişmektedir. Değiştirmedeki amaç ise temel yıl seçiminin reel GDP değerleri üzerindeki etkisini azaltmaktır. Türkiye’de reel GDP hesaplamalarında 1998 fiyatları temel alınmaktadır. 15

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İKTİSADİ BÜYÜME Ülkede üretilen mal ve hizmet miktarının zaman içerisinde nicelik olarak artması İKTİSADİ BÜYÜME olarak adlandırılır. (Economic Growth) Başka bir ifadeyle iktisadi büyüme reel GDP de meydana gelen sürekli artışlar olarak ifade edilebilmektedir. 16

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İKTİSADİ BÜYÜME İktisadi büyüme, ortalama büyüme hızı ile ölçülmektedir. Ortalama büyüme hızı, reel GDP’deki uzun dönemde meydana gelen yıllık ortalama artışı ifade eder. Yani Uzun Dönem Büyüme Hızı=Ortalama Büyüme Hızı. Şimdi bu iktisadi büyümeyi bir örnek ile açıklayalım. 17

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İKTİSADİ BÜYÜME n=yıl sayısı 18

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İKTİSADİ BÜYÜME 19

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İKTİSADİ BÜYÜME Yıllık Büyüme Hızı Hesaplaması 20

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İKTİSADİ DALGALANMALAR Reel GDP’nin reel büyüme trendi etrafında periyodik olmayan ve birbirini izleyen genişleme ve daralmalar şeklinde gerçekleşen hareketler iktisadi dalgalanmalar olarak adlandırılır. 21

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İKTİSADİ DALGALANMALAR Reel GDP Zirve Reel Büyüme Trendi Zirve Da To p Da ra ar la ra lm a Dip G lm en iş nm a a Da le m Dip e ra lm a Zaman 22

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR TÜRKİYE EKONOMİSİNDE 2003 SONRASI İKTİSADİ DALGALANMALAR 23

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İŞSİZLİK= Ülkedeki çalışabilecek durumda olan ve çalışmak isteyen kişilerin bir bölümünün işinin olmaması durumudur. İşsizlik tanımının içerisinde iradi işsizlik yer almaz, yani işsiz olarak nitelendirilebilmek için kişinin olmaması ve iş araması gerekmektedir. 24

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR İŞSİZLİK Ekonomide GDP azalınca, üretilen mal ve hizmet miktarı ve dolayısıyla piyasadaki emek miktarı da azalır, işsizlik artar. Tersi durumda GDP artınca, üretilen mal ve hizmet miktarı ve piyasadaki emek miktarı artar, işsizlik azalır. Bu iki örnekten yola çıkarak GDP ile işsizlik arasında ters yönlü bir ilişkinin olduğunu söyleyebiliriz. 25

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR ENFLASYON Ekonomide fiyatlar genel düzeyinde oluşan sürekli artış ENFLASYON olarak adlandırılır. Fiyatlar genel düzeyi kavramı çok sayıda maldan oluşan bir sepetin fiyatını temsil etmektedir. Türkiye’de bu sepetin içerisindeki malları TÜİK belirlemektedir ve bu sepet belirli aralıklarla güncellenmektedir. 26

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR ENFLASYON Enflasyon iktisadi dalgalanmalardan sonra dip ve zirve noktalarına ulaşmaktadır. Enflasyon ve işsizlik ters orantılıdır. Dolayısıyla iktisadi dalgalanmalar boyunca biri artarken diğeri azalmaktadır. Ekonomide daralma sırasında enflasyon azalırken işsizlik artar. Ekonomi genişleme sırasındaysa enflasyon artar ve işsizlik azalır. 27

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSADİ MODELLER HANEHALKKI SEKTÖRÜ İŞ ALEMİ SEKTÖRÜ EKONOMİ HÜKÜMET SEKTÖRÜ DIŞ TİCARET SEKTÖRÜ 28

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSADİ MODELLER Hanehalkı Sektörü: Ekonomideki bütün aileleri kapsar. Bütün bireyleri tüketici olarak adlandırılır. Analizlerde hanehalkının kaynakların sahibi olduğu ve iktisadi kararlarında maksimum faydayı amaçladıkları kabul edilir. HANEHALKI Mal, Para ve Tahvil Talep Eder. Emek Arz Eder. 29

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSADİ MODELLER İşalemi Sektörü: Ekonomideki bütün firmaları kapsar. Firma kavramı, hanehalkının sahip olduğu kaynakları kullanarak üretimi gerçekleştiren ve üretilen malları bütün sektörlere satan karar birimleridir. Analizlerde maksimum kar elde etmeyi amaçladıkları varsayılır. Hanehalkı ve işalemi özel sektör olarak nitelendirilir. İŞALEMİ SEKTÖRÜ Mal ve Emek Talep Eder. Mal ve Tahvil Arz Eder. 30

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSADİ MODELLER Hükümet Sektörü: Ekonomideki tüm kamu birimlerini kapsar. HÜKÜMET SEKTÖRÜ Mal ve Emek Talep Eder. Para ve Tahvil Arz Eder. 31

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSADİ MODELLER Dış Ticaret Sektörü: Ekonominin diğer ülkelerle gerçekleştirdiği bütün iktisadi ilişkileri kapsamaktadır. Ekonomide dış aleme mal ve hizmet satılması anlamına gelen ihracat ve ekonominin dış alemden mal ve hizmet satın alması demek olan ithalat kalemlerinin hareketlerini inceler DIŞ TİCARET SEKTÖRÜ Mal ve Tahvil Talep Eder. Mal ve Tahvil Arz Eder. 32

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI Söz konusu ülkedeki iktisadi büyümeyi hızlandırmak ve işsizlik ve enflasyondan hadlerinde meydana gelen dalgalanmaları kontrol etmek amacıyla hükümet tarafından uygulanan politikalar makro iktisat politikaları olarak adlandırılır. 33

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI İktisadi büyümeyi hızlandırmak amacıyla uygulanan makro iktisat politikalara arz yönlü makro iktisat politikalar denir. İktisadi dalgalanmaları kontrol etmek için uygulanan makro iktisadi politikalar talep yönlü makro iktisat politikalar olarak bilinir. 34

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI Arz yönlü ve talep yönlü makro iktisat politikalarının, maliye politikası ve para politikası gibi iki temel aracı bulunmaktadır. Bu iki temel aracı kullanan iktisat politikasına, muhafazakar iktisat politikası denir. Muhafazakar iktisat politikalarının maliye politikası itibariyle vergiler ve kamu harcamaları gibi iki önemli araca sahiptir. Muhafazakar iktisat politikaları, para politikası itibariyle tek araç para arzını kullanmaktadır. 35

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI Gerçek hayatta hükümetler amaçladıkları hedefleri tutturmak amacıyla hem maliye ve para politikalarını kullanırlar, hem de ücret haddi, faiz haddi ve döviz kuru gibi değişkenlerin değerlerine müdahale etmektedirler. Bu tür iktisat politikasına aykırı iktisat politikası (heteredox) denilmektedir. 36

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI Arz yönlü makro iktisat politikalarının amacı emek ve sermayenin hızlı bir biçimde büyümesi ve daha ileri bir teknik düzeye ulaşılmasıdır. Arz yönlü iktisat politikası izlenmesi ve para ve enflasyonun kontrol edilmesi, emek ve sermaye miktarı ile teknolojik gelişme üzerindeki olumsuz etkileri gidermek anlamına gelir. 37

İKTİSADİ BÜYÜME VE DALGALANMALAR MAKRO İKTİSAT POLİTİKASI İktisadi dalgalanmalar toplam talep(toplam harcama) düzeyinde meydana gelen değişmelerden kaynaklanır. Ülkedeki toplam talep ise tüketim ve yatırım harcamaları, hükümet harcamaları ve net ihracattan oluşur. 38

Dinlediğiniz İçin Teşekkürler…. 39