MADEN YATAKLARI DEERLENDRME PROJE SVRHSAR KUZEY DOUSUNDAK MLKOLAKI

MADEN YATAKLARI DEĞERLENDİRME PROJE: SİVRİHİSAR KUZEY DOĞUSUNDAKİ (MÜLK-OĞLAKÇI) NEOJEN YAŞLI VOLKANİKLERDE ZEOLİT MİNERALLERİNİN ARANMASI Zeolit I. SAFHA: Bölgeyle İlgili Tanıma 1 - Bölgenin bütünün incelenmesi (LİTERATÜR TARAMASI): Uyarı: Modelin belirlenmesine yardımcı olur. Cevherin metresini belirtmeye, oluşacak cevherin hangi miktarlarda ve seviyelerde olduğunun belirtilmesine yardımcı Cevher Adına Bölge Adına i. Bölgenin morfolojisi ii. Bölgenin jeolojisi iii. Bölgedeki zeolit oluşumunu kökeni iv. Bölgenin tektonizma ile ilişkisi v. Bölgenin paleoiklim özellikleri vi. Bölgenin yağış ve drenaj şartları vii. Çalışma alanı yakınlarında yerleşim alanları i. iii. iv. v. Zeolit nedir? Nasıl oluşur? Zeolit mineral türleri ve özelikleri nelerdir? Türkiye’de hangi tip zeolit oluşumları gözlenir? Zeolitin endüstriyel olarak kullanım alanları Mutlaka araştırılmalıdır. Çalışmaya başlamadan önce çalıştığıız minerali görmemiz gerektiğini bilmeliyiz. Bu nedenle ZEOLİT EL ÖRNEĞİ mutlaka incelenmelidir. Çizelge- Zeolit yatakları ve türleri Zeolit Yatakları Zeolit Türü TÜRKİYE’DE GÖRÜLEN ZEOLİT OLUŞUM TİPLERİ VE ÖNEMLİ YATAKLAR: Türkiye’de zeolit oluşumları çoğunlukla gölsel, akışkanca zengin olan ortamlarda; volkanoklastik malzemenin göl suyu veya hidrotermal solüsyonlar ile etkileşimi sonucunda oluşmaktadır. MERVE ÇAKMAK 0881204 1. BÖLGE JEOLOJİSİ: 2. Zeolit minerallerini içeren gölsel birimler. Pliyosen yaşlı Sakarya formasyonu içerisine girer. 3. Sakarya formasyonna ait haritalanabilir litofasiyesler alttan üste doğru; pirolastik arakatkılı kiltaşı, volkanikler, karbonat-kiltaşı, evaporit fasiyesleri şeklinde sıralanmıştır. 1. Gölsel birimler (Miyosen ve Pliyosen yaşlı) volkanizma, tektonizma ve paleoiklm koşullarına bağlı olarak farklı süreçlerde depolanmıştır. 1. 2. 3. Bahçecik, Gölpazarı, Göynük Polatlı, Mülk, Oğlakçı, Ayaş, Nallıhan, Çayırhan, Beypazarı, Mihalıççık Kalecik, Çandır, Şabanözü, Balıkesir- Bigadiç Emet- Yukarı, Yoncaağaç Kütahya- Şaphane Analsim Klinoptilolit Gördes Klinoptilolit İzmir- Urla Klinoptilolit Kapadokya yöresi (Tuzköy- Karain Klinoptilolit, şabazit, mordenit, erionit Bölgenin tektonizması, zeolitleşmeye etkisi: Bölgedeki volkanikler K-G yönlü sıkışma-rejimi ve bunun takibinde genişleme tektoniğinin yarattığı D-B doğrultulu fay sistemleri boyunca yüzeylenmiştir. Tektonizmanın artması ile hızla derinleşen göl alanındaki farklı derinlik değişimlerine bağlı olarak gelişen zeolit oluşumları bir arada depolanmıştır.

Çalışma alanının araştırılmaya uygun olup olmadığı araştırılır. Bölgeye ait herhangi bir ruhsat veya kanun var mı araştırılır. Çalışma alanı orman, askeri alan, turistik bir merkez veya başka bir ruhsat sahasına ait, devlet tarafından kapatılmış olabilir. . KARŞILAŞTIRMA Literatür taraması sonunda çalışılan bölge ile diğer fosfat depolanmalarının karşılaştırılması ve pozitif negatif özelliklerin bulunması, Literatürdeki ayrılıklar ve uyuşmazlıkların belirlenmesi Ruhsat alanının özelliği, kapatılıp kapatılmadığı, kapatılmış bir alan ise nedenleri mutlaka araştırılmalıdır. Bunu yapmadan safha 2 ye asla geçilmez. Uyarı: Eldeki veriler ile teori uyuşmak zorundadır. 2 - Bölge adına jeolojik çalışma yapılır. Önemi: cevherleşmenin belli olduğu alan tespit edilir. Tüm alan dışında aranılan spesifik bölgenin yeri tespit edilebilir. Bölge adına yapılmış eski çalışmalar taranır. Eğer değiyor ise uydu çalışmasına geçilir Uydu Çalışmaları -Bölgedeki tüm çizgisellikleri abartı ile ortaya çıkartır. -- Çizgisellikler üzerinden sayısallaştırma yapılır. -- Sayısal vektör üzerinden “gül diyagramları” yapılır. . -- Gül diagramı ile ortaya çıkan hakim yön ile drenajdan ortaya çıkan gül diyagramındaki hakim yön karşılaştırılır. Eğer değmiyor ise çalışma bırakılır. ØUydu görüntüsü retrifikasyonu ØTüm haritaların retrifikasyonu ØBölge koordinatlarının girilmesi ØFay ve filtrelerin uygulanması ØJeoloji sayısallaştırılarak uyduya girilir. Uyduda çalışılan bölge geniş ölçekte incelenmeli, çevre ile bağlantılarına bakılmalı. Alan küçük olsa bile bölgenin hikâyesi bir hat ya da başka bir oluşumdan ileri gelebilir. Önce bütüne bakılmalıdır. Bunun faydası 3 ve 4. safhalarda görülecektir. • Uyduda tüm volkanik ve gölsel oluşumlar tanınmalıdır. • Ümit veren bölgeler işaretlenir, daha sonra bu bölgelerden örnek alınmalıdır. NE DE N : Araziye gitmeden çalışılacak alan daralıyor. Kaya tiptektonik, cevher yayılımı, cevheri kolay bulduracak unsurlar belirlenir. • Bölgeye ait Paleocoğrafik ve yapısal haritalar incelenmelidir. • Paleoiklim, yağış, drenaj özellikleri belirlenmelidir. NEDEN: Paleoiklim, yağış ve drenaj özellikleri, bu saha için önemlidir: Bölgede zeolitleşme sırasında sıcak ve kurak bir ikli hakimdir. Bu şartları yanstan dolomitlerin volkanik birim üzerinde yeralması bu görüşü destekler. Ayrıca bölgedeki smektit killerinin varlığı sıcak iklimle ilişkili olduğu, düşük yağış ve zayıf drenaj şartlarına sahip olduğu belirlenmiştir.

II. SAFHA: Arama Safhası 1 - Jip Jeolojisi a- Arazi planlaması yapılır, zaman ve masraf belirlenir. Plan yapılırken arazide her yere gidilmeli ve zamanın boşa harcanmaması sağlanmalı. b- Jip jeolojisi sırasında ulaşımı zor olan yerlerden numune alınabilir, gerekirse kısa mesafeli tanıma sondajı yapılır (maliyet düşünülmelidir. ) c- Uydu görüntüleri ve diğer çalışmalar ile belirlenen unsurlar kontrol edilir. 2 -Jip jeolojisi sırasında yüzlek vermiş volkanoklastiten örnekler alınır ve ince kesitleri incelenebilir. Başlangıç için uygun bir analiz türüdür. 3 -Yönlendirilmiş sınıflama yapılır. • Emin olunan yerler koordinatları ile tanımlanır. • Uyduda yer tanımlanarak benzerini bulması sağlanır. 4 - Fasiyesler ve mostralar belirlenir. Miyosen volkanik yüzleklerine dikkat edilmelidir. 5 - Numune alarak alan daraltma Bölgede en umutlu yerlerden başlanarak, önce yüzey numuneleri alınıyor, analiz ediliyor, analizi umutlu olan yerlerden küçük derinlikli (5 -10 m) sondajlar yapılır. Uyarı: v. Numune alınırken koordinatlar mutlaka belirtilir. vÖrnek alınırken kopmuş örnekler numaralandırılmaz (taşınmış olabilir), saha da birebir kırılmış örnek alınır. v. Numune alınırken, yapılacak analizler düşünülerek miktarı da ona göre belirlenir. Önce tanıma sondajları yapılır, analizleri belli katlar için alınır. Alınan numunelerde; • Tanıma • Ayırma çalışmaları yapılır. Tanımadan numune ayrımı yapılamaz. MERVE ÇAKMAK 0881204 Şekil-İnceleme alanının yer bulduru ve jeoloji haritası(Gözler ve diğerleri, 1996 'dan değiştirilerek alınmıştır).

Tüm çalışmalar umut veriyor ise; SONUCUNDA 3. SAFHADA DEVAM Sonuç: Alan daraltm a En umutlu olan yerlere detay sondaj çalışması yapılır. Çalışmayı Bitir Tüm bu belirlenen unsurlar çalışmaya uygun mu değil mi belirlenir. Zeolit kristalleri Sonraki Safhaya Geçiş III. SAFHA: Daraltılan Alan Bölgesinde Detay Jeoloji Araştırmaları 1 -Detay jeoloji çalışmaları yapılır. Analsim kristalleri 2 - Alınan örneklerden ince kesit hazırlanır. Piroklastik ve volkanik kayaçlarda polarizan mikroskop ile mineralojik bileşimler ve dokusal zellikler belirleniyor. Sonuç olarak; 1. tüflerde; volkan camı kristal miktarına göre vitrik, litik, kristal tüf olarak 3’e ayrılır. 2. Volkan camı içerisinde zeolitleşme, bunun yanısıra killeşme ve karbonatlaşma görülür. 3. Zeolit türlerinden analsim varlığı teşhis edilmiştir. Tüm bu analizler sonucunda numunelerden mutlaka şahit numune kalmalı. Bu verilerin doğruluğu XRD, Sem, DTA verileri ile güçlenecektir. 3 - XRD (tüm kayaç çekimi) analizi XRD verileri zeolit mineralleri için çok önemli, çünkü boyutları genelde 3 mikrondan küçük ve en güvenli veri bu analiz yolu ile elde edilebilir. 4 - DTA analizi: bozuşmuş tüfe ait örneğin temel özellikleri, faz dönüşümleri DTA-TG analizi ile incelenir. MERVE ÇAKMAK 0881204 5 -SEM incelemeleri yapılır. Zeolit mineralerinin morfolojisi, peteksi dokusu belirlenir. Üzerinde gelişen mineral yapıları varsa incelenir. Alınan numuneler diğer impuritelerin problem oluşturup oluşturmadığı tespit edilir. Ø Petrografik, ØParlatma, ØTipik jeokimya Øa- kaya için analiz Øa. 1 -iz element Øa. 2. Nadir Toprak Element Øb- cevher analizi Øİzotop ØSıvı kapanım ØPaleontolojik analizler alınan numunelerden yapılır. Jeokimyasal Araştırmalar için: Mineral alımı jeokimyasal değerleri tek başına belirleyemez. Analiz için Referans olarak Acme Laboratuvarları gösterilebilir. 4 A paketinde ana elementler ICP-ES ile iz ve nadir toprak elementleri ise (4 B paketi) ICP-MS ile yapılmaktadır. 4 A Grubu: Si. O 2, Al 2 O 3, Fe 2 O 3, Ca. O, Na 2 O, Mg. O, K 2 O, Ti. O 2, Mn. O, P 2 O 5, Cr 2 O 3, LOI, C, S 4 B Grubu: Au, Ag, As, Ba, Be, Bi, Cd, Co, Cs, Cu, Ga, Hf, Hg, Mo, Nb, Ni, Pb, Rb, Sc, Se, Sn, Sr, Ta, Th, Tl, U, V, W, U, Zn, Zr, La, Ce, Pr, Nd, Sm, U, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu UMUTLU İSE

Bu analiz sonuçlarına göre: Øinceleme alanındakipiroklastik ve volkaniklerin bozuşmasına bağlı olarak oluşan zeolitlerin ve anakaya ile olan ilişkilerinin belirlenmesi için bu birimleri temsil eden taze örekler ile değişik oranda bozuşmaya uğramış örnekler XRD analizi ile incelenmiştir. ØZeolit türünün analsim olduğu belirlenmiştir. ØBölgedeki alterasyon nedeniyle bir zonlanma oluşumu dikkat çekicidir. ØZeolitler kısmen bozuşmuş tüfler içerisinde görülmüştür. 3. 43Å ØAnakaya ve çevre kaaçlardan alınan örneklerin kimyasal analiz sonuçları ve diğer verilerin korelasyonu ile göl suyunun Na-K-Al ce zengin olduğu ve p. H’ın 9 -10 arasında olduğu belirlenmiştir, bu nedenle analsim yaygınca görülür. yaygın kil minerali ise smektittir. ØBu safhada tekrar arazi gidişleri olabilir. Aynı kişi ile yapılamaz, çünkü farklı görüş ve yorumlardan yararlanılmalıdır. Aynı kişi ile gidilmesi yanlış yorumlamalara götürür. ØTüm bunların hepsi araştırmanın işletmeye geçmesini sağlayacak unsurlardır. Volkanik kül yüzeyde bozuşmamıştır, fakat göl suyunun p. H ının yükselmesiyle gittikçe artarak bozuşma gerçekleşir. Fillipsit ve heulandit göl kenarına yakın yerlerde ve analsim ve K - feldispat tuzluluğun fazla olduğu merkeze yakın kesimlerde görülür. SONUÇ Olumsuz Olumlu VAZGEÇ BİR SONRAKİ SAFHA IV. SAFHA: Bölgenin 3 boyutlu modellenmesi • Üç boyutlu yorumlama yapılır. • Matematiksel hesaplamalar yapılır. • Ekonomik özellikleri tam olarak belirlenir. • Bölgede tatmin edecek detay analizler yapılır: v Sondaj yerleri belirlenir, v Ne kadar sondaj yapılacağı belirlenir v Sondaj kayıtları tutulur, loglar hazırlanır. v Üç boyutları GIS de hazırlanmalı • Yüzeyde yapılmış jeofiziksel çalışma ve karotlardan alınan veriler uygun ise sondaj delikleri daha derinlerde jeofizik çalışma ve denemelere fırsat verir. • Öğütme teknikleri, cevher kazama teknikler, boyutu belirlenir. (Öğütme için mikroskopik incelemeler önemlidir. ) Madeni çalıştırmak için belli husular belirlenmeli: • Bölge tenör olarak uygun mu? • Bölge rezerv olarak uygun mu? • Bölge jeolojik olarak uygun mu? • Bölge topografik olarak uygun mu? • Bölge coğrafi konum açısından uygun mu? • İşçi teminindeki güçlükler nelerdir? • İklim faktörü • Kimyasal impuriteler açısından bir fark var mı? • Cevherdeki arz-talep nedir? • Cevheri (siyasi olarak) satabiliyor musun? • Yön- eylem araştırması 8. CEVHE R Çeneli Kırıcı Merdaneli Kırıcı Üst Akım Su YAS problemi varsa belirlenir, Tesis yerleri belirlenir 10. Su problemi 11. Cevher hazırlama testleri 12. Alt Akım İşletme sınırı (cut of grade) belirlenir. EKONOMİK Her safha tekrar gözden geçirilir. / Topaklama Çökeltme Filtre Hidrosiklon 9. EKONOMİK DEĞİL Bu işlem maden bitene kadar yapılır. Çünkü maliyet aylık değişir. Cevher terkedilinceye dek maliyet devam eder. Çalışmayı bitir! Sınıflandırıcı +65 mesh -65 mesh Sallantılı Masa Kaba Taneli Konsantre Kaba Taneli Orta Ürün Sallantılı Masa Kaba Atık V. SAFHA: Rapor Sunum Safhası Piyasa iyi kollanmalı, Tüm kalan detay ve eksikler belirlenmeli (madenin sürekliliği için tamamlanması gereken detaylar). İŞLETİM İnce Taneli Konsantre İnce Taneli Orta Ürün İnce Atık