MADDENN DEM VE TANINMASI ule ERTEKN v Suyun

MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI Şule ERTEKİN

v Suyun Serüveni Sıvı hâlde bulunan yeryüzü suları güneş enerjisinin etkisiyle hâl değiştirerek su buharı olarak atmosfere yükselir. Atmosfere yükselen su buharı soğuk hava tabakasıyla karşılaşırsa küçük su damlacıklarına dönüşür. Su buharı ve damlacıklar bulutları oluşturur. Hava soğumaya devam ederse damlacıklardan binlercesi birleşerek su damlalarını oluşturur. Şule ERTEKİN 2

Su damlaları ağırlaşır ve havada asılı duramaz hâle gelir. Yağmur şeklinde yeryüzüne düşer. Bu tanecikler diğer kristallerle birleşerek büyür. Böylece bulutlar tarafından tutulamayacak kadar ağırlaşarak kar şeklinde yeryüzüne düşer. Şule ERTEKİN 3

Bazı günler bol su buharı taşıyan nemli hava yeryüzüne yakın yerlerde küçük su damlacıkları oluşturur. Çok küçük olan bu su damlacıkları havada asılı kalır. Bu hava olayına sis adı verilir Şule ERTEKİN 4

Su, bir hâlden başka bir hâle geçerek yeryüzü ile hava küre (atmosfer)arasında dolanır. Suyun yeryüzü ile hava küre arasında devam eden bu dolanımına su döngüsü denir Bulutlardaki su yağışlar şeklinde yeryüzüne iner. Yeryüzüne inen su Su buharı yükseldikçe emilerek yer altı soğur ve bulutlar oluşur. sularına yer altı Güneş’in etkisiyle kara suları ve denizlerin yüzeyindeki su buharlaşır. SU DÖNGÜSÜ Şule ERTEKİN 5

Su döngüsünün devam etmesi için sürekli buharlaşma olması gerekir. Yeryüzündeki bu buharlaşmayı sağlayan enerjinin güneşten geldiğini biliyorsunuz. Dünyamız var olduğundan beri Güneş, yeryüzündeki suları, buharlaştırarak su döngüsünün devamlılığı sağlanır. Şule ERTEKİN 6

GÜNEŞ BİZE ÇALIŞIR Rüzgâr, petrol, kömür, akarsular ve doğal gaz, yaşamımızı kolaylaştırmak için kullandığımız bazı enerji kaynaklarıdır. Bunların yanı sıra canlılık faaliyetlerimizi devam ettirebilmek için gerekli olan enerjiyi besinlerden karşılarız. Bu besinlerin bir bölümü bitkisel kaynaklıdır. Tüm bu enerjilerin kaynağı Güneş’tir. Güneş, bizim ısı ve ışık kaynağımızdır. Güneş çevresine enerji yayar. Bu enerji ışınlarla yayılır. Şule ERTEKİN 7

ISI VE SICAKLIK v Isı ve Sıcaklık Farklıdır Sıcaklıkları farklı olan maddeler birbirine temas ettiğinde ısı alışverişi olur. Söz gelimi sıcaklıkları farklı olan suları karıştırdığımızı düşünelim. Sıcak su ısı verir, soğuk su ısı alır. Bu olay her ikisinin sıcaklığı eşitlenene kadar devam eder. Şule ERTEKİN 8

• YAZ MEVSİMİNDE GÜNDÜZ HAVA SICAK GECE İSE ILIKTIR Şule ERTEKİN 9

KIŞ MEVSİMİNDE GÜNDÜZ SOĞUK GECE ÇOK SOĞUKTUR Şule ERTEKİN 10

KAYNAMAKTA OLAN SU ÇOK SICAK OLDUĞU İÇİN DOKUNURSAK ELİMİZ YANABİLİR. Şule ERTEKİN 11

v Isı ve Sıcaklık Farklı Mıdır? Sıcaklık ve ısı ifadeleri günlük hayatımızda birbirine sık karıştırılmaktadır. v Isı bir enerji türüyken sıcaklık termometreyle ölçülebilen bir değerdir. Sıcaklık enerji türü değildir. Şule ERTEKİN 12

v. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Akarsuların gücünden yararlanmak için barajlarda depolanan su, hidroelektrik santrallerde elektrik enerjisi elde etmek için kullanılır. Akarsuların yağışlarla beslendiğini, yağışların ise su döngüsü nedeniyle oluştuğunu öğrenmiştik. Elektrik enerjisinin kaynağı da güneş enerjisidir. Şule ERTEKİN 13

MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ Maddenin ayırt edici özellikleri vardır. Ayırt edici özellik, bir maddenin diğer maddelerden farklı olduğunu gösterir. Renk, koku, tat, sertlik gibi görülebilen veya hissedilebilen özelliklerin maddeleri ayırt etmemize yardımcı olduğunu daha önce öğrenmiştik. Ayrıca maddelerin kaynama, erime, donma noktaları ve yoğunluk gibi ayırt edici özellikleri de vardır. Şule ERTEKİN 14

v. Kaynama Noktası Bir maddenin sıvı halden gaz haline geçmesine kaynama noktası denir. Bu özellik sıvılar için ayırt edici bir özelliktir. Her sıvı aynı sıcaklıkta mı kaynar sorusuna cevap olarak; Isıtılan sıvıların sıcaklıkları ve buharlaşma hızı, kaynama başlayıncaya kadar artar. Kaynama süresince de bu sıcaklık sabit kalır. Bütün sıvıların kaynamaya başladığı sıcaklık farklıdır. Örneğin etil alkol 64 C’de kaynarken su 100 C’de kaynar. Şule ERTEKİN 15

v. Erime ve Donma Noktası Bir katı ısıtılırken sıcaklığı artar. Belli değere ulaşınca da erimeye başlar. Erime süresince bu sıcaklık sabit kalır. Sabit kalan bu sıcaklığa erime sıcaklığı denir. Katıların belli bir erime sıcaklığı vardır. Katı, tamamen eriyinceye kadar sıcaklığı da sabit kalır. Söz gelimi buz erirken sıcaklığı değişmez. Katının miktarı, erime sıcaklığını değiştirmez; yalnızca erime süresini etkiler. Şule ERTEKİN 16

v. Yoğunluk ü Yüzen ve Batan Maddeler Yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyük olan maddeler su içinde batarken yoğunluğu küçük olan maddeler yüzer. Taşın suda batmasının sebebi yoğunluğunun sudan büyük olmasıdır. Şule ERTEKİN plastik tahta demir taş 17

üYoğunluk Hesaplama Bir maddenin yoğunluğunu hesaplamak için kütle ve hacim değerlerinin bilinmesi gerekir. Kütlenin, hacme oranı yoğunluğu verir. kütle yoğunluk= hacim eşitliği ile bulunur. Şule ERTEKİN 18

ISI MADDELERİ ETKİLER v Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Maddelere verilen ısı, sıcaklığı artırırken maddelerin boyutlarında da değişime neden olur. Isının etkisiyle maddelerin boyutlarındaki bu değişime genleşme diyoruz. Maddeler ısıtılınca ne kadar genleşirse ısıtılmadan önceki sıcaklığına döndüğünde o kadar büzülür. Genleşme miktarı maddenin cinsine bağlıdır. Şule ERTEKİN 19

Gazlar ve katılar gibi sıvılar da genleşir. Sıvıların genleşme özelliğinden yararlanılarak termometreler yapılmıştır. Şule ERTEKİN 20

v Soba ilk defa yakılırken boruları, kalorifer yanarken de bağlantı yerleri çıtırdar. v Ağzına kadar suyla dolu çaydanlıktaki su kaynamaya başladığında taşar. v. Termometrenin sıvısı sıcaklık arttıkça yükselir. v. Kavanoz kapakları ısıtılınca daha kolay açılır. v. Gözlük çerçevelerine camlar, çerçeve ısıtıldıktan sonra takılır. Şule ERTEKİN 21

v. Buharlaşma ve Yoğuşma Suyun buharlaşması da bir hâl değişimidir. Su buharlaşırken ısı alışverişi olur. Sıvılar ısının etkisiyle buharlaşıp gaz hâline geçer. Şule ERTEKİN 22

v. Sıvılar Her Sıcaklıkta Buharlaşır Mı? Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir. Sıcaklık yükseldikçe sıvıların buharlaşması hızlanır. Buharlaşmanın sıvıların yüzeyinden olduğunu unutmayalım. Şule ERTEKİN 23

v. Kaynama Sıvının sıcaklığı belli bir noktaya ulaştığında her yerinden kabarcıklar çıkmaya başlar. Örneğin, ısıtılan suyun sıcaklığı arttıkça buhar oluşumu hızlanır. Bir süre sonra kabın içinde kabarcıklar oluşmaya başlar. Sıcaklık 100 °C‘a yaklaşınca suyun her yerinden kabarcıklar çıkmaya başlar. Bu kabarcıklar suyun yüzeyine ulaşarak havaya karışır. Sıvının her yerinden kabarcıklar hâlinde hızlı buharlaşması olayına kaynama denir. Şule ERTEKİN 24

Soğuk kış günlerinde pencere camına soluğumuzu verdiğimizde, camın yüzeyi buğulanır. Bu olay su buharının yoğuşmasından başka bir şey değildir. Yoğuşma da buharlaşma gibi bir hâl değişimidir. Öyleyse yoğuşmada da ısı alışverişi vardır. Şule ERTEKİN 25

BUHARLAŞMA KAYNAMA • Her kaynama, aynı zamanda bir • Sıvı, ısı alarak gaz hâline geçer. buharlaşmadır. • Buharlaşma, her sıcaklıkta • Kaynama, belli sıcaklıkta gerçekleşir. • Buharlaşma, sıvının yüzeyinde v • Sıvının her yerinde gaz hâline olur. geçiş • Buharlaşan sıvının sıcaklığı vardır. değişebilir. • Kaynama süresince sıcaklık değişmez. Şule ERTEKİN 26

v. Erime ve Donma Maddeler, bulundukları ortam ile ısı alış verişine girerek hâl değiştirmeye başlar. Katı maddelerin ısı alarak sıvır hâle geçmesine erime adı verilir. Tersine sıvı hâldeki maddelerin ısı vermesi sonucu katı hâle geçmesi olayına ise donma denir. Isı alan madde erimeye, ısı veren madde de donmaya başlar. Şule ERTEKİN 27