MADDENN DEM Maddenin deiimi biim ya da yap

MADDENİN DEĞİŞİMİ Maddenin değişimi biçim ya da yapı yönünden gerçekleşebilir. * Basınç, ısı gibi etkenler maddenin değişimine etkili olabilir. * Birbiri içine katılan maddelerle farklı özellikte yeni maddeler elde edilebilir. * Madde işlenerek biçimde değişikliğe uğratılabilir. * Bu yolla kaşık, gözlük, kalem…. vb. eşyalar yapılır. * Maddenin yapıca ve biçimce değişimi 2 yolla olur. 1)İnsan eli ile 2)Doğa olayları ile

İNSANLAR İŞLEYEREK MADDEYİ DEĞİŞTİREBİLİR * Fabrikada işlenen demirden dikenli tel, çivi, tel, iğne, raptiye, ataş…vb. maddeler yapılır. * Farklı plastik maddelerin işlenmesi ile poşet, cetvel, sandalye, kova, oyuncak…vb. yapılır. * Un buğdayın, çimento ise toprağın işlenmesi ile elde edilir. * Ayakkabı, terlik, kemer, çanta …. vb. maddeler hayvan derilerinin işlenmesi ile elde edilir. Maddenin işlenmesi biçim değişikliği ile de olabilir. Örneğin; * Tahtanın işlenmesi ile dolap, masa, sandalye gibi eşyalar elde edilir.

DOĞA OLAYLARI İLE MADDE DEĞİŞEBİLİR Rüzgar, deprem, erozyon…vb. nedenlerden dolayı doğanın şekli değişir. * Kayalar; rüzgar ve erozyon nedeniyle küçük parçalara ayrılır. Zamanla toprak oluşur. * Yaşlanan ağaçlar böcekler ve yağmur etkisiyle çürür ve kurur. * Şimşek ve gök gürültüsü havada azotlu bileşikler oluşmasına neden olur. *

* Günümüzde kullandığımız kömür; milyonlarca yıl önce bitkilerin toprak içinde kömürleşmesiyle oluşmuştur. * Petrol; Milyonlarca yıl toprak altında kalan hayvan ve bitki artıklarından oluşmuştur. * Havayı kirleten maddeler binaları ve heykellerin yüzeyini aşındırır. Su ve hava demirin paslanmasına yol açar. * Peri bacaları doğanın değişimine en güzel örneklerdendir. . Pamukkale de aynı şeklide gösterilebilir.

MADDENİN ISI ETKİSİ İLE DEĞİŞİMİ a)ISINMA-SOĞUMA * Isı enerjisi alan maddenin sıcaklığı artar. * Maddenin sıcaklığının artması ısınma sonucunda gerçekleşir. * Örneğin; Yanmakta olan ocağın üzerinde bulunan çorba ya da yemek bir süre sonra ısınır. * Yiyeceklerin pişmesi ısınma ile gerçekleşir. * Özel karışımlı toprakların pişmesi ile seramik, porselen, kiremit, tuğla…vb. malzemeler yapılır. * Sıcak su ile temizlik iyi sonuçlar verir. * Havanın ısınması ilkbaharda bitkilerin uyanmasına neden olur. * Isınan hava bitkilerin gelişmesine ve tohumların çimlenmesine neden olur. * Demir, cam vb. maddelerin ısınması işlenmesini kolaylaştırır. * Isı enerjisini kaybeden maddeler soğur. * Madde yeterince soğursa donma ve yoğunlaşma olur.

* Karayolları soğumanın yol açtığı buzlanma nedeniyle bozulur. * Soğuk havada mikroplar etkinlik göstermez, yaşamaz. * Soğuyan maddeler sertleşir. * Isınma ve soğuma olayları arta gerçekleştirir ve sütteki mikroplar yok edilir. (Pastorize sütler) * Dondurulmuş besinler uzun süre saklanır. * Uzun süre soğukta kalan canlılar ölebilir. Havadaki ısınma ve soğuma; * Yağışların * Rüzgarların * Toprak oluşumunun * Şimşek ve yıldırımların oluşmasına neden olur.

b)HAL DEĞİŞİMLERİ * Maddeler bir halde diğerine geçebilirler. * Örneğin su sıvıdır. Buzluğa koyduğumuzda Donar ve katılaşır. Isıttığımızda ise gaz halini alır. * İşte bu değişime Hal değişimi denir. * Hal değişimleri Erime, donma, buharlaşma, yoğunlaşma ve süblimleşme şeklinde olur. 1)Erime ve Donma * Katı haldeki bir madde yeterince ısı alırsa sıvı duruma geçer. Bu olaya erime denir. * Her madde kendine göre bir sıcaklık derecesinde erir. Bu maddelerden bazıları aşağıda verilmiştir Madde Erime Sıcaklığı (ºC) Buz 0 Civa -39 Naftalin 79 Demir 1532

* Yeterince soğuyan sıvı maddelerin katı hale geçmesine de Donma (katılaşma) denir. * Donma olayı erimenin tersidir. Bir maddenin erime ve donma sıcaklıkları aynıdır. * Eriyen maddenin hacmi büyür. Donan maddenin hacmi küçülür. * Erime ile çözünme olayı çok farklıdır. * Erime ısı etkisi ile gerçekleşir. Çözünme ise katı maddelerin sıvı içinde çok küçük parçacıklar biçiminde dağılmasıdır.

2)Buharlaşma ve Yoğunlaşma (Yoğuşma) * Yeterince ısınan sıvı maddelerin gaz haline geçmesine buharlaşma denir. * Buharlaşma her sıcaklık derecesinde gerçekleşir. Bundan dolayı buharlaşma derecesi yoktur. * Islak maddelerin kuruması; bu maddedeki suyun buharlaşarak uzaklaşması sonucunda olur. * Buharlaşma sırasında gerekli ısıyı veren madde ısı kaybeder; soğur. * Karpuz dilimi bir süre dışarıda bekletilirse yüzeyi soğur. * Suyu sızdıran testiler suyu soğuk tutar.

Bazı etkenler buharlaşmayı hızlandırır. Bunlar; * Sıcaklığın artması * Yüzeyin büyümesi * Basıncın azalması * Havanın rüzgarlı olması * Havanın kuru olması

Doğada Su Döngüsü * Yeryüzündeki sular yerle gök arasında durmadan devam eden bir döngü içindedir. Bunun nedeni suyun halden hale geçmesidir. * Güneşin etkisiyle buharlaşan sular gök yüzünde bulutları oluşturur. Bulutlar çok küçük su damlacıklarından oluşur. * Soğuk bir hava tabakasına rastlayınca ısı kaybettikleri için bulutlardan yoğuşma çoğalır. * Yoğuşmayla ağırlaşan su damlacıkları yer yüzüne doğru düşmeye başlar. Buna yağmur denir. * Bazen soğuk hava tabakası buluttaki su damlacıklarını doldurur. Bu durum kar yağmasına neden olur.

* Dolu ise yağmur damlalarının daha soğuk bir hava tabakasına rastlayarak donması sonucu oluşur. Yeryüzüne yağışlarla tekrar dönen su yine Güneşin etkisiyle buharlaşarak gökyüzüne yükselir. * Böylece yeryüzündeki su, dengesi sürekli olarak korunmuş olur. * Gaz maddelerin ısı vererek Sıvı duruma geçmelerine Yoğunlaşma (yoğuşma) denir. * Kışın odadaki havada bulunan su buharı soğuk cam yüzeyine çarpar ve yoğunlaşır. Bu durumda camda sulanmalar meydana gelir.

* Bulutlar; havadaki su buharının yoğunlaşması sonucu oluşurlar. * Yoğunlaşan madde ısı verir… * Yoğunlaşma olayı; Suyun doğal döngüsünü Soğutma devrelerinin çalışmasını Suyun arıtılarak içme suyu olarak kullanılmasını sağlar. .

3) Kaynama * Kaynama; buharlaşmanın hızlı halidir. Buharlaşma olayı sının yüzeyinde gerçekleşir. * Kaynamakta olan bir sıvının ise her noktasında buharlaşma görülür. * Her madde belli sıcaklıklarda kaynar. * Örneğin su 100°C de, Hava -191°C de, Civa 357°C de kaynar. . * Basıncın artması kaynama hızını arttırır. * Örneğin; düdüklü tencereler basınçlı olduğundan yemekler daha hızlı pişer.

* İstanbul’da hava basıncı Ankara’dan daha yüksek olduğundan; İstanbul’da sıvılar daha yüksek sıcaklıkta kaynar. * Yabancı maddeler kaynama sıcaklığını arttırır. * Saf su 100°C de kaynarken; kireçli, şekerli, tuzlu su daha yüksek derecelerde kaynar. * Çorbanın kaynama sıcaklığı suyunkinden yüksektir.

4) Bozunma (Bozulma) * Isı bazı maddelerin yapısında değişikliğe yol açar. * Isı etkisiyle maddenin yapısında olan bu değişikliğe bozunma(Bozulma)denir. * Örneğin; pişirilen yiyeceklerin yapısı değişir. Oda sıcaklığında bekletilen bazı yiyecekler kokuşur. * Isıtılan şeker kömürleşerek bozunur. * Odun kömürü odunun ısıtılması sonucunda oluşur. * Kullandığımız kömür, petrol canlı yapılarının milyonlarca yılda bozunmasından oluşur. NOT: Kaynama, Buharlaşma ve erime için maddenin ısı alması gerekir. Yoğunlaşma olayında ise maddenin ısı vermesi gerekir