Maddenin deimi ve tannmasn 1 Su Halden Hale

Maddenin değişmi ve tanınmasın

1 -Su Halden Hale Girer • Doğada su halden hale girer. Yeryüzündeki sular birçok hava olayı ile yeryüzüne geri döner. Yeryüzündeki sular Güneş’in etkisiyle buharlaşır. Buharlaşan su buharı havaya karışır. Su buharı içeren hava yükseldikçe soğuyup yoğuşur, böylece bulutlar oluşur…

• Yağmur; göller veya su birikintilerinin gökyüzünde buharlaşarak, bulutlarda küçük su damlacıkları olarak toplanır. Bulutlar bu yükü taşıyamadıkları zaman su damlacıkları yeryüzüne ‘yağmur’ olarak düşer. • Kar; soğuk havalarda, bulutlardaki su damlacıklarının donması, kristalleşmesi ve yeryüzüne düşmesi ile oluşur.

• Sis; havadaki su buharının özellikle sabah ve akşam saatlerinde nemli havayla birlikte su damlacıklarına dönüşür. Bu su damlacıkları havada asılı kalır. • Dolu; küçük su damlacıklarının yeryüzüne inerken soğuk hava ile karşılaşınca toplaşıp büyür. Büyüyen su damlacıkları ‘dolu’ olarak yeryüzüne iner.

• Suyun yeryüzü ile gökyüzü arasındaki sürekli dolanımına su döngüsü denir. • Güneş toprağı, gölleri, yer altı sularını ısıtarak bir kısmını buharlaştırır. Bulutlar yüksek yerlerde soğuk hava ile karşılaşır ve aynı zamanda yoğuşma ile oluşan su damlacıkları yağmur ve kar olarak yeryüzüne düşer. Canlılar tarafından kullanılan suyun bir kısmı terleme ve solunum yoluyla buharlaşarak havaya verilir.

Yeryüzündeki sular küçük damlacıklar halinde havaya karışır. Bu damlacıklara su buharı adı verilir. Suyun küçük damlacıklar halinde havaya karışmasına BUHARLAŞMA denir.

Soğuk bir aynaya nefesinizi üflediğinizde ayna neden buğulanır? Havadaki su buharını soğuduğu zaman su damlacıkları halinde görebilirsiniz. Su buharının su damlacıkları haline gelmesine YOĞUNLAŞMA (yoğuşma) denir.

• Yeryüzündeki suyun buharlaşması ve su buharının yoğunlaşması güneş enerjisi ile olur. Yeryüzüne ulaşan güneş ışınları buradan yansıyarak havayı ısıtır. Hava, yeryüzüne yakın yerlerde sıcaktır. Yeryüzünden yükseğe doğru gidildikçe soğur. Çok yüksek dağların tepesindeki karların yaz mevsiminde erimesinin nedeni budur.

Çaydanlığa su koyup, ısıttığımızda; • Bir müddet sonra çaydanlığın emziğinden su buharlarının çıktığını gözlemleriz. • Gerçekleşen bu olayın adı BUHARLAŞMADIR • Su buharı tencere, tabak, ayna vb. nesnelere değdiğinde ise su damlacıklarına dönüşür. Çünkü su buharı soğuk bir ortamla karşılaşınca yoğuşur. • Gerçekleşen bu olaya ise YOĞUNLAŞMA adı verilir.

YAĞIŞLAR NASIL OLUŞUR? Yeryüzündeki sular Güneş’in etkisiyle buharlaşır. Sıcak hava yükselirken, su buharı da onunla birlikte yükselir. Yükseklerde bulunan soğuk hava, su buharlarını çok küçük su damlacıklarına yada buz kristallerine dönüştürür. Bulutlar oluşur.

YAĞIŞ TÜRLERİ • Küçük ve yere düşemeyecek kadar hafif olan bu damlacıklar havanın etkisiyle gökyüzünde dolaşır. Su damlacıkları birleşerek büyüyüp ağırlaştığında yağmur olarak yere düşer. • Yüksek bulutlardaki su damlacıkları, soğuk havanın etkisiyle minik buz taneciklerine dönüşür. Bunlar birleşerek yeterli büyüklüğe ulaştığında kar taneleri şeklinde yeryüzüne düşer. Kar, kış mevsiminde görülen bir yağış türüdür.

• Yağmur damlaları fırtına nedeniyle donarak katılaşır. Küçük buz parçalarına döner. Yere doğru inerken hava akımı bunları bir aşağıya bir yukarıya sürükleyerek daha büyük buz parçaları haline getirir. Ağırlaşan buz tanecikleri yere düşer. Buna dolu denir. • Havadaki su damlacıkları yeryüzüne yakın yerlerde soğuduğu zaman sis oluşur.

• Havadaki su buharı, taş, toprak ve yaprak gibi soğuk katı maddeler üzerinde gece yoğunlaşarak su damlacıklarına dönüşür. Bu damlacıklara çiy denir. Daha çok ilkbahar ve yaz mevsimlerinde sabah erken saatlerde görülür. • Havadaki su buharı soğuk ilkbahar ve sonbahar gecelerinde donarak katılaşır. Toprak ve bitkiler üzerinde ince kar katmanı oluşturur. Buna kırağı denir.

ETKİNLİK **YAĞMUR ve KAR **ÇİY ve KIRAĞI **BULUT ve SİS arasındaki benzerlikler ve farklılıklar nelerdir? Listeleyiniz.

• DOĞADA SU DÖNGÜSÜ • Yeryüzünde yaşamlarını sürdüren canlılar; güneş enerjisi dışında kalan ihtiyaçlarının çoğunu topraktan karşılarlar. Canlıların ihtiyaç duydukları su, oksijen ve diğer maddeler bir kez kullanıldığında tükenseydi; hepsinin çoktan yok olması gerekirdi. • Canlılar için vazgeçilmez olan su ve oksijen gibi yaşamsal maddeler doğada bir döngü içindedir. Denizler, göller, akarsular, karalar ve hava arasında su alışverişi; yeryüzündeki yaşam koşullarının sürekliliğini sağlar.

Suyun yeryüzü ile hava arasındaki dolanımına DÖNGÜSÜ (su çevrimi) adı verilir. SU Yukarıdaki resimde gördüğünüz numaralar su döngüsünün gerçekleşme aşamalarını anlatmaktadır. Dikkatlice inceleyim ve yorumlayalım.

• Doğada suyun döngüsü, yeryüzündeki suların güneş enerjisi etkisiyle buharlaşmasıyla başlar. Su buharının yükseklerdeki soğuk havanın etkisiyle yoğunlaşarak yeryüzüne dönmesiyle devam eder. • Yeryüzündeki suların buharlaşması ve yoğunlaşması arasında bir denge vardır. Havadaki su buharının çoğalması, aynı oranda yağış demektir. • Doğadaki suyun dolaşımı ve sürekliliği güneş enerjisi ile sağlanır. Çünkü buharlaşma ve yoğunlaşmanın gerçekleşmesi için ısınma - soğuma gerekir.

GÖZDEN GEÇİRME 1. Bulutların nasıl oluştuğunu açıklayınız. 2. Buharlaşmanın ve yoğunlaşmanın oluşmasını sağlayan temel koşul nedir? 3. Havadaki su buharının yoğunlaşması sonucunda gerçekleşen yağış türlerini listeleyiniz. 4. Doğadaki su döngüsünü resim üzerinde açıklayınız.

GÖZDEN GEÇİRME (RESME GÖRE CEVAPLAYINIZ) 5. Suyun, su buharına dönüşmesini ne sağladı? 6. Su buharı, niçin tekrar suya dönüştü? ÖDEV ( Yazı Çalışması) Bir su damlası olduğunuzu hayal ediniz. Hayatınızı anlatan yaratıcı yazıyı evde defterinize yazınız.