MADDE KULLANIMI VE BAIMLILIK BOZUKLUKLARI ERK DSMVE GRE

MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIK BOZUKLUKLARI

İÇERİK DSM-V’E GÖRE MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIK BOZUKLUKLARI SINIFLAMA BAĞIMLILIĞIN ÖLÇÜTLERİ BEYİN VE MADDE BAĞIMLILIĞI KİŞİ NE KADAR SÜREDE BAĞIMLI OLUR? BAĞIMLILIK TAMAMEN İYİLEŞİR Mİ? ALKOL/MADDE BAĞIMLILIĞI HEMŞİRELİĞİNDE GÖREV VE SORUMLULUKLAR HASTA KABULÜ BAĞIMLILIKTA HASTANIN DEĞERLENDİRME SÜRECİ KULLANILAN ALKOL/MADDE İLİŞKİLİ DEĞERLENDİRME FİZİKSEL DEĞERLENDİRME RUHSAL DEĞERLENDİRME SOSYAL DEĞERLENDİRME HEMŞİRELİK TANILARI VAKA SUNUMU

DSM-V’E GÖRE MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIK BOZUKLUKLARI DSM’nin ilk baskısında madde kullanımı sosyopatik kişilik bozukluğu başlığı altında ele alınmış ve oldukça sınırlı yer verilmiştir (APA 1952). DSM-II, madde kullanımını ilk baskısına benzer şekilde ele almıştır (APA 1968).

DSM-III ile birlikte birçok değişiklik gündeme gelmiştir. İlk kez madde kötüye kullanımı ve madde bağımlılığı ayrımı yapılmıştır (APA 1980). DSM-IV ile madde kötüye kullanımı ve madde bağımlılığı tanılarına hiyerarşik bir yaklaşım getirilmiştir (APA 1994). Madde kötüye kullanımının, madde bağımlılığından daha hafif bir bozukluk olduğu ve bağımlılığın başlangıç noktası olduğu düşünülmüştür. Ayrıca tolerans ve yoksunluk, bağımlılık tanısı için şart olmaktan çıkarılmıştır (Bilici 2012, NIH 2015).

DSM-5’de daha önceden kabul edilmiş “Madde İstismarı ve Bağımlılığı” kavramı genişletilerek “Madde Kullanımı ve Bağımlılık Bozuklukları” (Substance Use and Addictive Disorders) şeklinde değiştirildi. Kafein ve kannabis yoksunluğu da DSM-5’te tanımlanmıştır. DSM-5’te kötüye kulanım kavramı artık “hafif şiddette madde kullanım bozukluğu” olarak tanımlanmaktadır.

SINIFLAMA 1) Alkol 2) Kafein 3) Esrar 4) Halusinojenler 5)İnhalanlar 6) Opiyatlar 7) Sedatif-hipnotik ve anksiyolitikler 8) Stimulanlar (amfetamin, kokain ve diğer stimülanlar) 9) Nikotin 10) Diğer (ya da bilinmeyen maddeler)

BAĞIMLILIK DİYEBİLMEK İÇİN; Bağımlılığın çeşitli ölçütleri vardır. Buna göre aşağıda yer alanlardan sadece üçü bağımlılık tanısı koymak için yeterlidir. 1. Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması. 2. Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için yapılan ama boşa çıkan sürekli çabalar. 3. Kullanılan madde miktarının , aynı etkiyi sağlamak amacıyla giderek arttırılması

4. Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcamak 5. Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin azalması ya da tamamen bırakılması. 6. Maddenin tasarlandığından daha uzun ve yüksek miktarlarda alınması. 7. Fiziksel ya da ruhsal sorunların ortaya çıkmasına ya da artmasına rağmen madde kullanımını sürdürmek.

BEYİN VE MADDE BAĞIMLILIĞI Madde kullanıldıktan sonra kullanıcı daha rahat konuşup çılgınca ve ölçüsüzce davranabilir. Madde kullanmaya devam ettikçe konsantrasyon becerileri azalır ve zamanla durur, kişinin doğru kararlar alması, duygularını ve dürtülerini kontrol etmesi zorlaşır. Madde, beynin böbreklere suyu emmesi talimatını taşıyan hormonu üretmesini engeller. Vücut daha fazla miktarda suyu atık olarak kaybeder. Beyin için gerekli suyun azalması maddeyi kullananı susuz bırakır. Bu da ertesi gün baş ve vücut ağrıları duyulmasına sebep olur.

Kullanıcı ayakta durmakta ya da yürümekte zorlanır, sık düşer. Bu nedenle madde kullanan kişilerde yaralanmalar sık görülür. Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe bilgi aktarımı karışır. Dolayısıyla madde kullanımı sonrası geçici süre hafıza kaybı yaşanır. Bu durum, ertesi gün kişinin ne yaptığını ya da ne söylediğini hatırlamamasına neden olur.

Sağlıklı beyin Uyarıcı maddenin tahrip ettiği beyin Unchain your brain, Amen, D and Smith D; 2010, Mindworks Press.

KİŞİ NE KADAR SÜREDE BAĞIMLI OLUR? Bağımlılığın gelişimi maddenin cinsine, saflık oranına, kullanma süresine ve kullanan kişinin kişilik özelliklerine göre değişir. Bu nedenle bağımlılığın ne zaman gelişeceği belli olmaz!

Bir kereden bir şey olmaz Bıraktım bir daha başlamam İstersem bırakırım Bir kereden başka asla! Bağımlılık Döngüsü Artık bırakacağım Ben bağımlı olmam! İstersem bırakırım Bırakmak zorundayım Bu meret bırakılmaz ki! TÜRKİYE BAĞIMLILIKLA MÜCADELE EĞİTİM PROGRAMI (TBM)

BAĞIMLILIK TAMAMEN İYİLEŞİR Mİ? İnsan bir kez bağımlı oldu mu artık bir daha tam olarak bu bağımlılıktan kurtulamaz. Ancak bu demek değildir ki, bağımlılık düzelmez. Bağımlılık düzelir ancak iyileşmez. Kişi madde kullanmadığı sürece iyidir. Bir sorunu yoktur. Ancak madde kullandığı andan itibaren bağımlılık sorunu derhal canlanır ve her şey yeniden başlar.

ALKOL/MADDE BAĞIMLILIĞI HEMŞİRELİĞİNDE GÖREV VE SORUMLULUKLAR Kurumun ve Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğünün belirlediği politika, hedef, kural ve düzenlemelere uyar/uyulmasını sağlar. Hastayı servise kabul eder, kendini, servisi ve kuralları tanıtır, sorularını cevaplandırır, isteklerini dinler ve değerlendirir, oryantasyonunu sağlar. Hasta güvenliği açısından riskli olabilecek eşyaların kontrolünü yapar, emanete alır, kaydeder ya da ailesine ulaştırır. Hastaya ait para ve özel eşyaları emanete alır, kaydeder, gerektiğinde hastaya verir.

Hasta ailesi ve diğer sağlık klinisyenleri ile işbirliği yaparak güvenli ve terapötik bir ortam sağlar yapılandırır ve sürdürür. Alkol, psikoaktif madde ya da bağımlılık yapıcı diğer maddeleri bırakma isteği ya da yoksunluk yakınmaları nedeniyle hastaneye başvuran hastaların ve ailelerinin fiziksel ve psikososyal tanılamasını yapar. (özellikle hastanın madde kulanım öyküsü, önceki tedavi durumu, yasal sorunlar ve diğer kayıplar, danışanın/ailenin hastalığı, durumu algılamaları, emosyonel tepkileri, baş etme davranışları, madde kullanımının aile üzerindeki etkisi hakkında veri toplar)

Hasta ve ailesine ilişkin toplanan veriler doğrultusunda sorununu belirleyerek, hemşirelik tanısını koyar. Hemşirelik tanılarına ilişkin hasta/ailesine yönelik bakım girişimlerini planlar ve uygular (bağımlılığı açıklama, inkar üzerinde çalışma, etkin baş etme stratejilerini geliştirme, anksiyete yönetimi, destek sistemlerini harekete geçirme, duyguların ifade edilmesini kolaylaştırma, danışmanlık ve eğitim, rol modeli olma, psikoterapi, hasta takibi, psikofarmakolojik ilaçların etki ve yan etkilerini değerlendirme, psikiyatristle işbirliği, eğitim ve araştırma), bakımın etkinliğini değerlendirir.

Detoks tedavi sürecinde yoksunluk belirtileri açısından hastayı gözlemler, bilinç takibi yapar, sık yaşam bulgularını, yönelimini değerlendirir, tremor, terleme, halusinasyon, ajitasyon, hezeyan, konvulsüyon varlığını takip eder, yoksunluk belirtilerinin şiddetini değerlendirir, kaydeder. Fiziksel yoksunluk belirtilerini gidermek amacıyla gerekli girişimleri planlar ve uygular, destekleyici bakım sağlar, yoksunluk belirtilerine ilişkin tedavi ekibini bilgilendirir. Hastaların öz bakımını yapması için teşvik eder, destekler, gerektiğinde yapar.

Hastanın ihtiyacı olan uygun hidrasyonu sağlamak için, sıvı alabilmesine bağlı olarak oral ya da intravenöz sıvı alımı konusunda destek sağlar. Hastanın yoksunluk belirtilerine, vitamin ve mineral kaybına ya da genel tıbbi durumuna yönelik planlanan tedaviyi uygular. Hastaların bireysel gelişimini ve sosyalizasyonunu sağlayacak, kişisel benlik saygılarını, girişimciliğini arttıracak terapötik grup çalışmalarını (günaydın, işe yönlendirme, uğraşı, spor, sinema, kitap, gezi vb. ) düzenler , hastaların katılımını teşvik eder ve gözlemler. Rehabilitasyon ekibi ile işbirliği sağlar.

Hastalara verilen görev ve sorumlukları izler, davranışlarını gözler ve puanlamaları kaydeder. Madde kullanımı olup olmadığını takip eder madde ölçümü tetkiklerin yapılabilmesi için idrar alır alkolmetre ölçümü yapar. Servise madde girişini önlemeye yönelik tedbirler alır, gözlem yapar, binada aramalar yaptırır ve güvenliği sağlar. Hastaların hastanede kalmaya bağlı (kapalı servisler için) yaşadıkları duyguları ifade etmeleri ve problemlerini çözmelerine yardımcı olur.

Hastanedeki tedavi ekibi ile işbirliği içinde hasta/hasta ailesine yönelik eğitim ihtiyacını saptar, psikolojik eğitimi planlar, hastanın aktif katılımını teşvik eder, eğitimi uygular ve değerlendirir. Hastaların ve ailelerin gereksinimlerine yönelik eğitim broşürleri/kitapçıklar hazırlar, ihtiyaç halinde revize eder. Hasta ile ailesi arasında iletişim problemlerinin ve çatışmalarının çözümlenmesinde yardımcı olur, etkin kişiler arası iletişimi ve terapötik ilişkiyi geliştirici girişimler planlar ve uygular.

Gerekli durumlarda yasal sorunu olan hasta/danışanların ilgili mercilere iletilmek üzere tedavi sürecindeki durumlarını gözlemleyerek gözlem raporları kayıtlarını tutar. Gerekli durumlarda denetimde serbestlik yasası gereğince gözlem yapılan hasta/danışanların bağımlılık davranışı gözlemlerini yaparak raporlarını tutar. Taburculuk öncesi ya da sonrasında nükslerin önlenmesinde bireysel ya da grup danışmanlığı ve psikoeğitim grupları yapar.

Hastaların adsız alkolik (AA), adsız narkotik (NA) gibi yardım gruplarına katılımını sağlar. Mesleki gelişmeleri takip eder, sürekli eğitimi felsefe edinerek kurum içi ve kurum dışı bilimsel toplantılara, kongrelere, hizmet içi eğitimlere katılarak mesleki gelişiminin devamlılığını sağlar. Bağımlılık Hemşireliği ile ilgili yerli ve yabancı yayın ve kitapların takibini yapar, kütüphanesini oluşturur.

Sağlık hizmeti veren personelin bağımlılık alanında eğitimini/gelişimlerini sağlayacak programları planlar, organize eder ve değerlendirir. Toplumu bilgilendirme aktivitelerinde rol alır, ruhsal sağlığını koruma ve geliştirme konusunda eğitim ve danışmanlık hizmeti verir. Alanında bilimsel araştırmalar yapar, kurum içinde ve kurum dışında bunları sunar, sonuçların uygulamaya geçirilmesine rehberlik eder.

Bilimsel hemşirelik literatürüne katkıda bulunur. Öğrenci hemşirelerin eğitim ve deneyimlerine katkıda bulunur. Tüm uygulamalarını hasta hakları, yasalar, etik kurallar, uluslar arası belirlenmiş bakım standartları ve meslek ahlakı doğrultusunda yerine getirir ve sonuçlarını bunlara dayalı olarak değerlendirir.

HASTA KABULÜ Bağımlılık tedavisi için başvuran hastanın kliniğe kabulü hemşire tarafından yapılır. Öncelikle hasta ile tanışılır, gerekli açıklama yapılarak güvenlik eşliğinde üst aramasından geçirilir. Tüm giysileri, eşyaları detaylıca aranır. Kolonya, deodorant, traş losyonu, para, cep telefonu vb. eşyalar kontrollü kullanımı için imza karşılığı emanete alınır veya aileye teslim edilir. Hasta kliniğe kabul edilmeyen eşyalar konusunda bilgilendirilir.

Üst araması esnasında hastanın vücudunda mevcut yara, kesi, darp izi, iğne izi vb olup olmadığı kontrol edilir ve detaylıca kaydedilir. Üst araması sonrasında servise kabulü yapılan hastanın odası, yatağı ve dolabı gösterilir. Kliniğin bölümleri tanıtılır, diğer hastalarla ve ekiple tanışması sağlanır. Klinikte gereksinimi olabilecek eşyalar konusunda aile işbirliği yapılarak temini sağlanır.

Aileye irtibata geçebilecekleri telefon bilgileri verilir, telefon saatleri, ziyaret günleri vb konularda aile bilgilendirilir. Aile görüşmesi yapılarak hasta ile ilgili bilgiler alınıp gerekli formlara kaydedilir. Hasta kabulünün ardından hastadan rutin tetkikler ve alkol/madde analizleri için kan ve idrar örnekleri alınır, özellikle idrar alımında çok dikkat edilmelidir. İdrara su karıştırma, idrar değiştirme vb. davranışlar için dikkatli olunmalıdır.

Bağımlılık tedavisinde; aktivite programları, sorumluluk alma, servis kuralları ve puanlama/derecelendirme sistemi ortam tedavisinin bir parçasıdır ve tedavide kilit öneme sahiptir. Hastaya tedavi programı, servis kuralları detaylıca anlatılır, puanlama sistemi ve puanların karşılığı olan sonuçlar/ödüller açıklanır. Kuralları kabul ettiğine dair bir form imzalatılır.

BAĞIMLILIKTA HASTANIN DEĞERLENDİRME SÜRECİ Hemşirelik bakımı; gözlem ve görüşme yoluyla ayrıntılı bir değerlendirme yapılmasını ve bütüncül bir yaklaşımı gerekmektedir. Değerlendirme/veri toplama aşaması hasta ile ilk karşılaşma anında başlar, süreç içinde şekillenir ve tamamlanır. Kliniklerde veri toplamaya yönelik hazırlanan anamnez ve hemşirelik tanılama formları ve ölçekler kullanılmaktadır. Klinikler arası farklılık gösterebilen bu formların kapsamında öncelikle; yaş, eğitim durumu, medeni durum, meslek, gelir düzeyi vb. gibi sosyodemografik özellikler kaydedilir.

KULLANILAN ALKOL/MADDE İLİŞKİLİ DEĞERLENDİRME Hangi maddeyi, ne kadar süredir kullanıyor? İlk alkol/madde kullanımı ne zaman ve nasıl başladı? Ne miktarda ve nasıl kullanıyor? Tolerans gelişmiş mi? Ne sıklıkta kullanıyor? En son ne zaman ve ne kadar kullandı? Birlikte kullandığı başka ilaç/madde var mı? Alkol/maddeyi bırakma denemeleri var mı? En uzun bırakma süresi nedir? Nükse etki eden durumlar nelerdir? Eşlik eden başka bir hastalık (bedensel/ruhsal) var mı? Ailede alkol/madde kullanım öyküsü var mı? Alkol/madde bırakma kararında etkili olan faktörler neler? Tedavi motivasyon düzeyi nedir? Bağımlı olduğunu kabul ediyor mu? İç görü düzeyi nedir? İnkar var mı?

FİZİKSEL DEĞERLENDİRME İntoksikasyon ya da deliryum/yoksunluk belirtileri mevcut mu? İdrar ve kanda alkol ve madde düzeyi ne kadar? Vital semptomlar nasıl? Genel görünüş ve motor davranışlar nasıl? Vücutta yara, kesi, iğne izi, darp izi veya yakın zamanda geçirilmiş fiziksel travma öyküsü/düşme var mı? Enfeksiyon riski, enfeksiyon odağı var mı? Allerjileri var mı? Geçirilmiş önemli bir hastalık/operasyon var mı? Mevcut bir fiziksel yakınma ya da hastalık var mı? Ailede kalıtsal bir hastalık mevcut mu? Alkol/madde sağlığını nasıl etkiliyor? Uyku, boşaltım alışkanlıkları, iştahı ve boy/kilo oranı nasıl? Beslenme/emilim sorunları, yetersizlikleri var mı? Öz bakım düzeyi nasıl? Fiziksel aktivite düzeyi ve kapasitesi nedir?

RUHSAL DEĞERLENDİRME Bilinç düzeyi, hafıza ve yönelimi nasıl? Duygulanımı nasıl? Öfori ya da depresif semptomlar var mı? Eşlik eden anksiyete semptomları var mı? Ajitasyon var mı? Eksitasyon potansiyeli nedir? Düşünce süreçlerinde bozulma, psikotik semptomlar var mı? Benlik saygısı nasıl? Stresle başa çıkma, problem çözme, öfke kontrolü, girişkenlik gibi psikososyal beceriler ne düzeyde? Kendine zarar verme davranışı/düşüncesi var mı? Manipulatif davranışlar, risk alma davranışları, davranım bozuklukları var mı?

SOSYAL DEĞERLENDİRME Ailenin yaklaşımı, aile içi ilişkiler nasıl? Yasal sorun, suç öyküsü var mı? Bağımlılık nedeniyle mesleki, ailevi sorunlar/kayıplar var mı? Aile süreçlerinde değişim var mı? Sosyal destek düzeyi nasıl? Alkol/madde kullanımı aile ve sosyal ilişkilerini nasıl etkiliyor? Alkol/madde kullanımı günlük yaşamını ve rollerini nasıl etkiliyor? Hasta ve ailenin eğitim gereksinimleri nelerdir?

Hasta, fiziksel, davranışsal, ruhsal ve sosyal açılardan değerlendirilerek sorunlar belirlenir ve sorunlara yönelik gerekli hemşirelik girişimleri planlanır. Bağımlılık nedeniyle tedaviye başvuran hastalarda sıklıkla fiziksel ya da psikiyatrik eş tanı bulunmaktadır. Kişilik bozuklukları, duygudurum bozuklukları, psikotik bozukluklar, anksiyete bozuklukları, cinsel işlev bozuklukları, uyku bozuklukları, demans/amnestik bozukluklar gibi psikiyatrik problemler tabloya eşlik ederek tedavi sürecini daha da zorlaştırabilir. Hemşirelik bakımının planlanmasında eş tanının dikkate alınması önemlidir.

VAKA YÖNETIMI Yaş: 32 Hastanın bağımlı olduğu madde: Karışık madde 18 yaşlarında extasy kullanmaya arkadaş ortamında başlamış. 21 -22 yaşlarında kokain(taş halinde), 24 yaşlarında eroin kullanmaya başlamış. Damardan ve burundan alım ile (günlük/1 -1, 5 gr). Son 1 yıldır eroin ve kokain kullanımı var. Amateme 6 kez yatmakta olup remisyon süresi(maddeyi kullanmama) 1, 5 yıldır. Babada alkol öyküsü var.

Hastanın şikayeti; Burun akıntısı, sinirlilik, çevreye zarar, kokain almadığında şiddetli baş ağrısı.

Aşırı uyarılmışlık hali, Uykusuzluk, Panik veya huzursuzluk, kaygı hali, Akıntılı burun, Normalde kokain kullananlarda göz bebekleri büyük olur ama hasta lens kullandığı için böyle bir durum gözlemlenmedi. Ø Klinik Opiat Yoksunluk Ölçeği(COWS, KOYÖ)’den 26 puan alarak orta şiddette bir yoksunluğu gözlenmiştir. Ø Madde Aşerme Ölçeği(MAÖ)’den de 30 puan alarak maddeye karşı şiddetli bir isteği olduğu gözlemlendi. Ø Ø Ø

Hasta kiniğe yatmadan yaşam bulguları; 36, 5 ºc ateş, nabız: 88 solunum: 18, Tansiyon: 100/60 Hasta kliniğe yattıktan sonra; 36, 6 ºc ateş, Nabız: 128 Solunum: 18 Tansiyon 110/70

Hastanın kullandığı ilaçlar; Suboxane 8 mg tb. 2 x 1 Remeron 30 mg tb 1 x 1 Largactyl 100 mg tb 1 x 1 Desyrel 100 mg tb 1 x 1 Panto tb 1 x 1 Meneklin 600 mg amp 2 x 1 Modiwake tb 1 x 1

TETKİK ADI İLK YATIŞ SON ÇIKIŞ TARİHİ NORMAL DEĞERLER İLAÇ DÜZEYİ(ETG) 92, 29 74 0 -500 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ (BONZAİ-1) 0, 93 0, 14 0 -20 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ(ASETİL MORFİN) 0, 16 2, 33 0 -10 ng/m. L 117 80 0, 50 26 0 0 -200 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ(AMPHETAMİN) 63 40 0 -500 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ (EXTASY) 791 H 366 0 -500 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ (MARİJUANA) 16 8 0 -50 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ (OPİATES) 543 H 117 0 -300 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ (COCAİNE) 112 254 H 0 -300 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ (BENZODİAZEPİN) 100 54 0 -200 ng/m. L İLAÇ DÜZEYİ(BUPRENORFİN) İLAÇ DÜZEYİ (BARBİTURATES)

Hastanın değerleri TETKİK ADI İLK YATIŞ TARİHİ SON ÇIKIŞ TARİHİ NORMAL DEĞERLER AST 40 H 28 N 5 -34 U/L T. KOLESTE ROL 219 H 180 N 0 -200 U/L TRİGİLESRİT 223 H 190 N 0 -200 mg/d. L HDL KOLESTEROL 40 L 64 N 60 -> mg/d. L DEMİR 42 L 68 N 50 -170 µg/d. L T. PROTEİN 6 L 6, 6 N 6, 4 -8, 3 g/d. L

Not: Gördüğünüz tabloda ilk ve son değerlerine baktığınızda son değerlerinde fazla çıkan KOKAİN maddesi fazla olmuştur bu da hastanın AMATEM KLİNİĞİ’nde kokain maddesini kulandığı saptanmıştır ama yapılan aramalarda bir şey bulunamamıştır.

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Bireysel baş etmede yetersizlik Ø Hastanın alkol/maddenin günlük yaşamdaki olumsuz etkilerini kabul etmeyip bağımlılığı reddetmesi. Alkol/madde kullanma nedenlerini rasyonalize etme çabası, Ø Şüpheciliğe eğilim, kognitif bozulmalar, Ø Stresle baş etme, sorun çözme vb. sosyal beceri repertuarının sınırlı olması, yetersizliği, Ø Sorumluluk almama, yansıtma vb. gibi etkisiz savunma mekanizmalarının kullanılması, Ø Bilgi eksikliği, Ø Benlik saygısında azalma, Ø Risk alma, zarar verme davranışları, azalmış dürtü kontrolü, Ø Günlük aktivite düzeyinde azalma ve isteksizlik, Ø Konsantrasyonda azalma. q Tekrar alkol/madde kullanım riskini azaltmak, q Sorun çözme, stresle başa çıkmada yeni ve etkin davranışlar geliştirmesini sağlamak, q Sorumluluk almasını sağlamak, benlik saygısını arttırmak q Tedavi programına aktif katılımını sağlamak, q Sosyal etkileşimini arttırmak ve alkol/madde kullanmayan kişilerden oluşan bir sosyal çevre q oluşturmasını sağlamak, aktivite düzeyini arttırmak, meşguliyetini sağlamak, q Sosyal çevre ve aile etkileşim düzeyini arttırmak

GİRİŞİMLER üObjektif bir yaklaşımla duygularının farkında olunması, duygularını ifade etmesi için hastanın desteklenmesi üGüven ilişkisi ile önemsendiğinin ve kabul edildiğinin hissettirilmesi, üTedavi motivasyonunun değerlendirilmesi ve motivasyonun arttırılması, üBağımlılığın iyileşebilir bir hastalık olduğunun anlatılması, üRol model bulması için hastanın desteklenmesi, üOlumlu davranışlar, çabalar ve işbirliği için olumlu geri bildirim yapılması, üSorumluluklarını yerine getirmesi, kendi gücü ve yeteneklerini görmesi için desteklenmesi, üKullanılan alkol/maddenin beden üzerindeki olumsuz etkilerini fark etmesi için bilgilendirilmesi, üHastanın alkol/maddeyi hangi durumlarda ve ne zaman kullandığının farkına varmasını ve übaş etmede zorluk yaşanan durumların saptanarak, baş etme becerileri kazanmasının üsağlanması, riskli durumlarla başa çıkabilmesi için cesaretlendirilmesi, üBilinçlendirme, nüks. önleme, 12 adım programlarına vb. katılımının sağlanması, üAyık ve maddeden uzak bir yaşam için desteklenmesi, haftalık aktivite planları oluşturulması, sosyal programlara katılımının sağlanması

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Zarar görme potansiyeli Ø Kavga, şiddet, kaza, q Zarar görme potansiyelini saldırgan davranış ve en aza indirmek, zarar verme öyküsü/ q Yoksunluk döneminin potansiyeli, güvenli geçirilmesini, Ø Depresyon, psikoz, q Agresif davranışların anksiyete, deliryum vb kontrol altına alınmasını psikiyatrik eş tanı varlığı, sağlamak. Ø Maddelerin denge kaybı, unutkanlık, koma gibi MSS etkileri, Ø Enfeksiyon riski, Ø Madde etkileri ya da yoksunluk semptomları, Ø Vital bulgularda ve sıvı elektrolit dengesinde bozulmalar.

GİRİŞİMLER ØHastanın yakından gözlenmesi, ØYoksunluk belirtilerinin izlenmesi, kaydedilmesi, uygun girişimlerin planlanması, Ø Vital bulguların ve sıvı elektrolit dengesinin takip edilmesi, ØDeliryum gelişmişse uygun hemşirelik yaklaşımının uygulanması (sakin ve güvenli ortam sağlamak, bilinç düzeyini değerlendirmek, sedasyonu sağlamak, oryantasyonu sağlamak, halusinasyonların alkolü bırakma sonucu oluştuğunu ve geçici olduğunu açıklamak) ØDepresif semptomların ve intihar düşüncesinin değerlendirilmesi, hastanın kendine ve çevresine zarar vermemesi için gerekli önlemlerin alınması, ØÇevresel uyaranların azaltılması, güvenli ortam sağlanması, zarar verici olabilecek eşyaların ortamdan uzaklaştırılması, Ø Zorunlu olmadıkça izolasyon yöntemlerinin kullanılmaması, kullanılması gerektiğinde ise gerekli kontrollerin yapılması ve protokollere uyulması, ØProtein ve vitaminden zengin diyet verilmesi, kafeinli yiyeceklerden uzak tutulması, ØEnfeksiyon potansiyelinin değerlendirilerek enfeksiyon gelişiminin önlenmesi, ØÖnerilen tedavinin uygulanması, ilaç etkilerinin ve yan etkilerinin gözlenmesi, ØProblem çözme, dürtü kontrolü, öfke kontrolü vb konularda sosyal beceri gruplarına katılımın sağlanması, tekrar madde kullanımına yol açabilecek davranışlara dikkat edilmesi

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Aile süreçlerinde değişim ØAilenin bağımlı bireyin q. Aile üyelerinin etkili sorunu olduğu gerçeğini baş etme yöntemlerini inkar etmesi ya da kazanması ve rollerin hastanın rollerini yerine getirilebilmesi. Øüstlenerek bağımlılığı daha da destekleyici şekilde davranması, ØAile üyelerinin sosyal ilişkilerinde sınırlılık, yetersizlik, damgalanma nedeniyle toplumdan Øuzaklaşma, Ø Aile içi dinamiklerde oluşan değişimler, çocukların evde farklı roller üstlenmesi, ØÇalışamama, işten çıkma, iflas, maddi sorunlar, aile içi şiddet, yasal sorunlar vb görülmesi

GİRİŞİMLER üHastaya kısa ve ulaşılabilir hedefler konularak motivasyon sağlanması/motivasyonun üarttırılması, üHasta ve ailenin tedavi gruplarına katılımının sağlanması, üHastanın sorumluluk alması ve rollerini yerine getirmesi için desteklenmesi, üAlkol/madde kullanımı olan bireylerden uzak durması, hayır demesi ve sosyal çevresini üyeniden düzenlemesi için desteklenmesi, ü Hastanın kendine yardım gruplarına katılımı için desteklenmesi, üAilenin, aile eğitim gruplarına katılımının sağlanması, üBağımlılık probleminin kabul edilmesi ve mücadele için ailenin desteklenmesi, üAile üyelerine alkol/madde probleminin aile sistemine ve aile içi dinamiklere olan etkileri ükonusunda bilgi verilmesi, aile içindeki rollerin yerine getirilmesi için ailenin ve hastanın üDesteklenmesi üSosyal destek sistemlerinin arttırılması için aileye rehberlik edilmesi,

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Bağımlılık probleminin inkarı ØAlkol/maddeye bağımlı olma, ØAlkol madde kullanımını rasyonalize etme eğilimi, Ø Kaotik yaşam ve uyumsuz davranışlar, Ø Davranışların sorumluluğunu almama, Ø Bağımlılık problemiyle başa çıkamama ve umutsuzluk, Kendine zarar verme davranışları q. Hastanın davranışlarının sorumluluğunu almasını, q. Tedavi programına, terapi gruplarına katılmasını, q. Etkisiz savunma mekanizmalarının (rasyonalizasyon, projeksiyon) farkına varmasını, q. Uyum sağlayıcı davranışlar geliştirmesini sağlamak.

GİRİŞİMLER üİş ve aile problemlerine odaklanmasının sağlanması ve problemlerin alkol/madde kullanımı üile ilişkisinin gösterilmesi, ü “Şimdi ve burada” ya odaklanmasının sağlanması, üDeğişim ve tedavi için motivasyonun desteklenmesi, üAlkol/madde kullanım nedenlerini araştırarak alkol ve maddeye alternatifler bulmasının üsağlanması, üAlkol madde kullanımıyla ilişki durumların, çevresel etkenlerin sorgulanarak alkol madde ükullanımı olmayan bir ortam ve arkadaşlıklar oluşturması için cesaretlendirilmesi, üAlkol/madde etkileri ile tedavi süreci konusunda ailenin ve hastanın eğitilmesi, ü 12 adım, bilinçlendirme, relaps önleme vb gruplara ve grup aktivitelerine katılımının üdesteklenmesi, üHastanın gösterdiği çaba ve ilerlemeler için olumlu geribildirimde bulunulması, üYeni rol modeller bulması için cesaretlendirilmesi, üPsikososyal beceri düzeyinin değerlendirilmesi ve arttırılması, üAile işbirliği sağlama, ailenin tedaviye katılımının sağlanması.

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Sosyal etkileşimde bozulma ØUyumsuz ve manipulatif q. Uygunsuz/istenmeyen davranışlar, davranışları fark etmesini ve ØSosyal çevre ve aile uyum davranışları ilişkilerinde yetersizlik, geliştirmesini, Norokimyasal q. Sosyal beceri düzeyinin düzensizlikler, arttırılmasını, Øİsteksizlik, q Klinik kurallarına ve tedavi ØYıkıcı, dürtüsel programına uyumunu, davranışlar, Manipulatif , dürtüsel ve ØRolleri yerine pasif-agresif davranışların getirememe, azaltılmasını sağlamak. ØSorumluluk almama.

GİRİŞİMLER üEkiple ve diğer hastalarla etkileşiminin arttırılması, üHastanın kişisel özelliklerini yargılamadan davranışlarına odaklanılması, uygunsuz üdavranışlarını fark etmesi ve alternatif geliştirmesi için desteklenmesi, üHastanın duygu ve düşünceleri hakkında konuşulması, önemli olduğunun hissettirilmesi, üHasta ile tartışmay a girmeden kurallar, sınırlar ve beklentilerin açıkça konuşulması, ütercihen yazılı kontrat yapılması, üHastanın, öfke kontrolü, asertivite, problem çözme, iletişim vb sosyal beceri gruplarına ükatılımının sağlanması, becerilerin rol oynama alıştırmaları ile pekiştirilmesi, üHastada gelişen olumlu değişimlerin olumlu geribildirim yapılarak desteklenmesi, üSık sık ekip üyelerince fikir alışverişi yapılarak izlenimlerin paylaşılması, hastanın üdavranışlarındaki değişimlerin ve tedavi sürecinin değerlendirilmesi

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Zarar verme riski ØÖyküde antisosyal davranış ya da şiddet öyküsünün bulunması, Ø Ekibe, diğer hastalara yönelik tehdit, ØEşyalara zarar verme davranışı, Ø Koridorla adımlama, öfkeli yüz, psikomotor aktivitede artma gibi ajitasyon belirtileri, ØAnksiyete ve panik semptomların varlığı, ØEşlik eden norolojik ve kognitif bozukluklar, ØEşlik eden psikotik semptomlar, ØYoksunluk belirtileri ya da madde etkisinde olma, ØZayıf dürtü kontrolü. qŞiddet davranışına etki eden faktörleri tanımlama, hastanın kendine ve başkasına zarar qvermesini önlemek, qÖzdenetimi ve dürtü kontrolünü arttırmak, q. Başa çıkma ve yardım arama davranışlarını kazandırmak, qİzolasyon/tespit uygulanmasını engellemek.

GİRİŞİMLER üÇevresel uyaranların azaltılması, ortam güvenliğinin sağlanması, zarar verici olabilecek nesnelerin ortamdan uzaklaştırılması, üAgresyon belirtilerinin değerlendirilmesi, hastanın yakın gözlemde tutulması, üAçık, basit ve anlaşılır bir tarzda iletişim kurulması, üHasta ile duyguları hakkında konuşulması, kendini ifade etmesine olanak sağlanması, üBaşkalarının haklarını gözetmesi ve zarar vermemesi gerektiğinin açıklanması, üServis kurallarına, tedavi programına uyması için desteklenmesi, aktivitelere katılımının sağlanması, üÖfke kontrolü, problem çözme vb gibi baş etme becerileri kazandırmaya yönelik sosyal beceri kazandırma gruplarına katılımının sağlanması, relaksasyon tekniklerinin öğretilmesi, üOrder edilen antipsikotikler ve sedatiflerin uygulanması, etkileri ile yan etkilerinin gözlenmesi, üAgresyon kontrol edilemediğinde izolasyon/tespit yöntemlerinin uygulanması, bu durumda protokole uyulması, gerekli takip ve bakımın uygulanması, üEkibin kendi güvenliğini sağlamaya yönelik tedbirler almasının sağlanması.

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Benlik saygısında azalma ØSorumluluk almama eğilimi, ØSuçluluk duyguları ve depresif belirtiler, ØSosyal etkileşimde ve sosyal aktivite düzeyinde azalma, ØOlumlu yönlerini, başarılarını kabullenmede zorlanma, olumsuza odaklanma, kendini Ødeğersiz olarak değerlendirme, ØGünlük yaşam aktivitelerini ve rolleri yerine getirmede zorluklar, ØKendine zarar verme davranışları, q. Benlik değerinin arttırmak, q. Kendi ile ilgili olumsuz düşüncelerini, gerçekçi olmayan beklentilerini değiştirmek, q. Suçluluk, utanma vb olumsuz duygularını azaltmak, q. Sosyal etkileşim ve aktivite düzeyinin arttırmak.

GİRİŞİMLER üHastanın duygu ve düşünceleri hakkında konuşulması, duygularını ifade etmesi için desteklenmesi, önemli olduğunun hissettirilmesi üGerçekçi olmayan beklentilerin ve bilişsel çarpıtmaların(aşırı genelleme, zihin okuma, kendini suçlama vb) farkına varmasının sağlanması ve değiştirmesi için desteklenmesi, üOlumsuz düşüncelerini olumlu düşüncelerle değiştirmesi için desteklenmesi, olumsuz davranışları değiştirme konusunda rehberlik edilmesi, üGüçlü olduğu, olumlu tarafları görmesi için desteklenmesi, üSosyal beceri düzeyinin artması için gruplara katılımının sağlanması, üSorumluluk alması ve rollerini yerine getirmesi için cesaretlendirilmesi üKullandığı etkisiz savunma mekanizmalarının ve baş etme tekniklerinin farkına varmasının üve etkin yöntemler kullanabilmesinin sağlanması, üKendine zarar verme davranışlarını önlemek için yakından gözlenmesi ve güvenli ortam oluşturulması, üSosyal etkileşim ve aktivite düzeyinin arttırılması, üAile işbirliği sağlanması.

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR GİRİŞİMLER Aile Başetmesinde Ø Bireyin q Kişinin ü Geçmişteki ve şimdiki aile Yetersizlik bakımında değişim fonksiyonlarının ihmalkar ya da için kısa değerlendirilmesi için istismarcı ve uzun aileye yardım edilmesi olma vadeli ü Şuçlamanın engellenmesi Ø Ajitasyon amaçlar ama öfke/kızhgınlığının Ø Reddetme oluşturma dışa vurulmasına izin Ø Depresyon sına verilmesi sağlamak ü Durumu değerlendirme konusunda aileye yardım /destek verilmesi ü Hasta olan üyeden beklentileri gerçekçi bir şekilde değiştirmeleri için aile üyelerine yardım edilmesi

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Anksiyete Ø Kalp hızında artma q Kişinin Ø Kan basıncında psikolojik ve yükselme fizyolojik Ø Solunum hızında rahatlığında bir artma Ø Terleme olduğunu ifade Ø Titreme, seğirme etmesini Ø Bulantı ve kusma sağlamak. Ø Yorgunluk ve halsizlik Ø Huzursuzluk Ø Sıcak ve soğuk basması Ø Sinirlilik Ø Endişe Ø Göz teması kurmama GİRİŞİMLER ü Anksiyete düzeyinin değerlendirilmesi(hafif, ort a şiddetli, panik) ü Bireyin yalnız olmadığını hissettirilmesi ü Tüm insanların zaman anksiyete hissettiklerinin vurgulanması ü Kısa, basit cümleler kullanarak sakin ve yavaş konuşulması ü Hastanın anksiyetesini tanımasına yardımcı olunması ü Bireye ansiyeteyi kesme tekniklerinin öğretilmesi(uzağa/yukarı bakmak, solunumun konrolü, egzersiz…) ü Uygunsa, hastaya gerilimi azaltabilecek aktiveter

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR GİRİŞİMLER Bulantı Ø Peptik ülser Ø Akut gastroenterit Ø İrritabl bağırsak sendromu Ø Aşırı dozda ilaç alma q Kişinin bulantısının azaldığını söylemesini sağlamak ü Bireyin az az ve sık yemeye teşvik edilmesi ü Yemek yenilen yerde hoşa gitmeyen görüntü ve kokularının giderilmesi ü Sıcak ya da soğuk sıvılar yağ ve posa içeren gıdalar baharatlı gıdalar ve kafeinden kaçınılması sağlanmalı

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR İntihar riski Ø İntiharla ilgili düşünceler Ø Daha önce intihar girişimi bulunması q. Kişinin intihar girişiminden vazgeçirmek

GİRİŞİMLER ü Risk düzeyleri değerlendirilmesi(düşük, orta, yüksek) ü Uzun vadedeki risk düzeyinin değerlendirilmesi. Yaşam şekli, planın öldürücülük özelliği, kullanıla gelen başetme mekanizmaları. ü Yüksek riskli kişi için yakından denetimli bir çevre sağlanması § Odada cam eşya, çivili-metal dosya, makas, oje çıkarıcı/aaseton, ayna iğne, traş makinesi, jilet vs. bulunmamasına dikkat edilmesi § Oral ilaçlar veridiğinde, tüm ilaçların yutulduğundan emin olmak içn kontrol edilmesi § Doktor tarafından özel şekilde istem yapılmadıkça, kişinin ünite içinde tutulması, ünite dışına çıktığında, eşlik etmesi için bir personel/ekip üyesinin görevlendirilmesi

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Uyku örüntüsünde rahatsızlık Ø Uykuya dalmakta ve q. Kişi, dinlenme ve uyumda güçlük aktivite arasında Ø Uyanırken ya da gün optimal bir denge boyunca yorgunluk olduğunu Ø Duygu durumunda bildirecektir. değişimler Ø Ajitasyon Ø Gün boyunca uyuklama

GİRİŞİMLER ü Gürültüyü/sesleri azaltınız. işlemleri, uyku döneminde iken en az sayıda rahatsızlık eden şekilde düzenleyiniz(örnek; birey uyandırıldığında tedavilerinin yapılması, vital bulguların da alınması). ü Gece idrara çıkmak rahatsız ediyorsa, gece vakti sıvı alımını kısıtlayınız ve yatmadan önce idrar yapmasını sağlayınız. ü Kişi ile birlikte, gündüzleri için bir aktivite programı(örn. , yürüyüş, fizik tedavi)oluşturunuz. ü Gündüz uykuları fazla ise(örn. , 1 saatten fazla), süre ve miktarını sınırlayınız. ü Öğleden sonra kafein miktarınıı kısıtlayınız. ü Uyku için gevşeme teknikleri yapılır. (banyo, sıcak bitki çayı vb. )

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Riskli sağlık davranışları Ø Sağlık değişimi q Kişi sağlık problemi azımsama göstergelerini Ø Sağlık yönetmek için bir problemini davranışını modifiye önleyecek etme niyetini sözel eylemde olarak ifade bulunmada etmesini sağlamak yetersizlik GİRİŞİMLER ü Bilgisizliğin azaltılması; • Açık yalın bir dil kullanılması • Resimler kullanılması • Uygun örneklemelerin kullanılması • Uygulayarak göstermek ve uygulayarak göstermesini sağlamak ü Bireyin sağlığını iyileştirebilecek seçeneklerin listelenmesi; • Egzersiz • İlaç tedavileri • Sağlıklı yeme • Kandaki madde düzeyini izleme ü Bireyin değişime hazır olup olmadığı değerlendirlimesi

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Duyusal Algıda Bozulma Ø Çevresel uyaranın q Kişinin duyusal doğru olmayan yüklenme şekilde belirtilerinde uyarlanması azaltılması Ø Gelen uyaranın miktarı ve şeklinin olumsuz olması Ø Zamana ve yere oryantasyonun bozulması Ø Görsel veya işitsel halüsinasyon Ø Konsantrasyon zayıflığı GİRİŞİMLER ü Aşırı gürültü ve ışığın azaltılması ü Seslerin nasıl algıladığını paylaşması için kişinin cesaretlendirilmesi. ü Üç alana da (kişi, yer, zaman)oryan te edilmesi ü Her bir görevin kısaca açıklanması ü Kendi yüzünü yıkama gibi görevleri yapmasının sağlanması ü Kişinin izolasyondan korunması; çevresel değişiklik sağlanması(örn. korid ara gitmek)

HEMŞİRELİK TANISI VERİLER AMAÇLAR Düşünme Süreçlerinde Bozulma q Kişinin gerçeğe ü Sade ve oryantasyonu ve destekleyici bir diğerleri ile açık tavırla iletişim yaklaşımda sürdürmesi yaklaşılması ü Başkalarının güvenirliliğini test ettiği zamanların farkında olunması ü Yerine getirilemeyecek sözlerden kaçınılması Ø Soyutlama/özetl eme, problem çözme, bellek yetersizliği şeklinde bilişsel defisitler Ø Şüphelenme Ø Delüsyon Ø Halüsinasyon Ø Fobiler Ø Obsesyonlar Ø Konfüzyon Ø Düşüncesizce hareket etme uygunsuz sosyal davranış GİRİŞİMLER

HAZIRLAYANLAR BÜŞRA ŞEN HAKAN ZAMAN ÖZLEM KÖSEOĞLU

KAYNAKÇA 1. Adams N, Grieder D (2005). Treatment Planning for Person-Centered Care: The Road to Mental Health and Addiction Recovery, Elsevier Academic Press, USA. 2. Avam M, Franklin J E, Frances RJ (2001). Treatment Approaches For Substance Use Disorders: Treatment Of Alcoholizm And Addictions. Ed. R. E Halles, Second Edition, American Psychiatric Publishing İnc, Washington DC. 3. Barker PJ (2004). Assessment in Psychiatric and Mental Health Nursing, Second Edition, Nelson Thornes, United Kingdom. 4. Doenges ME, Moorhouse MF, Murr AC (2008). Nursing Diagnosis Manual Planning, Individualizing and Documenting Client Care, Two Edition, F. A. Davis Company, Philadelphia. 5. Karalı A, Ögel K, Tamar D, Çakmak D (1999). Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları Acil Yaklaşım Klavuzu, Hekimler İçin Alkol Ve Madde Kullanım Bozuklukları Eğitim Programı, İstanbul. 6. Kennedy CA (2003). Fundamentals of Psychiatric Treatment Planning. Second Edition, American Psychiatric Publishing, USA, 198 -220. 7. Kipping C (2004). The Person Who Misuses Drugs Or Alcohol: The Art And Science of Mental Health Nursing, A Textbook Of Principles And Practice. Ed: Ian Norman and Iain Ryrie, Open University Press, England, 481 -518

8. Ögel K (2003). Madde Bağımlılarına Yaklaşım ve Tedavi, Bağımlılık Dergisi, 4(1): 41. 9. Ögel K (2002). Madde Bağımlılarına Yaklaşım Ve Tedavi. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul. 10. Öz F (1996). Madde Kullanım Bozuklukları: Psikiyatri Hemşireliği El Kitabı. Ed. N. Kum, Birlik Ofset, İstanbul, 82 -100. Townsend MC (2008). Essentials of Psychiatric Mental Health Nursing. Fourth Edition, FA Davis Company, Philadelphia, 262 -299. 11. Norman I, Ryrie I (2004). Assessment And Care Planning: The Art And Scienceof Mental Health Nursing, A textbook of principles and practice. Ed: Ian Norman and Iain Ryrie, Open University Press, England, 183 -207. 12. Varcarolis EM (2006). Manual of Psychiatric Nursing Care Plans: Diagnoses, Clinical Tools And Psychopharmacology. Third edition, Saunders Elsevier, USA. 13. Videbeck SL (2008). Psychiatric-Mental Health Nursing. Fourth Edition, Wolters kluwer/Lippincott Williams&Wilkins, Philadelphia, 143 -386. 14. Townsend MC (2008). Essentials of Psychiatric Mental Health Nursing. Fourth Edition, FA Davis Company, Philadelphia, 262 -299.