M K B S M ten Yanmal Motorlar

M. K. Ü B S M İçten Yanmalı Motorlar (Internal Combustion Engines) Motor Sistemleri

3) Motor Sistemleri (Yardımcı Organlar)

- Motor sistemlerinin Görevleri Motor Sistemleri • Dolgu (hava+benzin) hazırlanması, 1. Yakıt sistemi • hava veya dolgunun emilmesi, 2. Elektrik sistemi • yakıtın yakılması/patlatılması, • yanmış gazlarının dışarı atılması, • motorun soğutulması, • yağlanması, vb işlemleri yerine getirir - 5 bölümde incelenir: 3. Yağlama sistemi 4. Soğutma sistemi 5. Emme ve Eksoz sistemi

1) Yakıt Sistemi Görevi: Yakıtı depodan alarak, farklı hız ve yük koşullarında silindirlere iletmek Parçaları: a) Depo b) Yakıt besleme pompası, yakıt filtresi c) Enjeksiyon pompası d) Enjektör Otto ve Dizel motorlarda farklılık gösterir

Otto Motorda • Yakıtı depodan alır, • farklı hız ve yük koşullarında yakıt-hava karışımı sağlayarak yanma odasına (silindire) iletir • Yakıt sisteminin en önemli parçası enjektörlerdir. Dizel Motorda • Depodan gelen yakıtı basınçlandırarak • farklı hız ve yük koşullarında enjektörle • silindir içinde sıkıştırılan havanın içine püskürtür

a) Depo • Yakıtın bulunduğu kapalı kap • Aracın en güvenli yerine yerleştirilir - LPG ile çalışan Otto motorlarda - depo yüksek dayanıma sahip olmalıdır; - gaz yüksek basınçta depo içine sıkıştırılır ve sıvı hale gelir, - kullanımdan önce basıncı düşürülür ve tekrar gaz hale gelir - Otto (benzinli) motorlarda depo içinde benzin bulunur - Dizel (mazotlu) motorlarda depo içinde motorin bulunur

1) Yakıt Sistemi (Otto Motor) M. K. Ü B S M

Karbüratör: M. K. Ü - Sadece karbüratörlü Otto motorlarda bulunur Motor çalışma koşuluna göre, belli oranda hava ile benzini karıştıran parçadır - Hava/yakıt (dolgu) karışım oranı 15: 1 olmalı - Yakıt fazla ise zengin karışım adını alır B S M - Parçaları: Hava kelebeği, venturi lülesi, yakıt memesi, gaz kelebeği, şamandıra, sabit seviye kabı

Karbüratör M. K. Ü B S M

1) Yakıt Sistemi (Dizel Motor) M. K. Ü B S M

Dizel Motor Yakıt Sistemleri Başlıca elemanları; • Yakıt deposu • Besleme pompası • Yakıt filtresi • Yakıt pompası • Enjektörler • Yakıt boruları • Geridönüş boruları

b) Besleme pompası • Yakıtı depodan alarak enjeksiyon pompasına iletir • Hareketini eksantrik (kam) milinden alır • Membranlı veya mekanik tipte olabilir

Yakıt Filtreleri Görevi: Yakıt içinde bulunan ve büyüklükleri genellikle 0. 001 -0. 002 mm olan yabancı cisimciklerin, yakıt pompasına ve enjektörlere gitmesini engellemektir. Yapısal olarak; 1. Atılabilir (kağıt filtreler) 2. Temizlenebilir filtreler

Zengin Karışım Nedir? Rölanti Nedir? • Normalde hava yakıt karışım oranı 15: 1’dir Ø Araç hareket etmeden, olduğu yerdeyken, • Bazı koşullarda karışımda daha fazla yakıt olması istenir ki böyle karışıma zengin karışım adı verilir Ø gaz pedalına basılmadan, normal pedal konumunda motorun çalışmasıdır. • Örnek: Zengin karışım soğuk havada motorun daha kolay çalışması için uygulanır • Rölantide motor devri genellikle 800 d/d civarındadır

c) Enjeksiyon pompası Yakıtı basınçlandırarak, farklı hız ve yük koşullarında enjektörlere gönderir Enjeksiyon pompası tipleri Düz Pompa a) Düz: Her enjektör için ayrı bir pompa elemanı vardır b) Yıldız: Her enjektöre sırayla yakıt gönderir, küçük motorlarda kullanılır c) Common Rail: Sadece dizel motorlarda kullanılır. Yıldız Pompa

Common Rail Direk Enjeksiyon (CRDI) Sistemi: • Yeni geliştirilen bir dizel direkt püskürtme sistemidir • Basınç oluşumu ve püskürtme ayrı yapılır • Yakıt, yüksek basınçla ortak bir boru (common rail) üzerinden enjektörlere dağıtılır. Yüksek Basınç: • Normal dizel yakıt sistemi : 800 -1000 bar • CRDI: 1500 -2000 bar (1 bar=105 Pa)

CRDI Üstünlükleri: a) Yüksek tork ve güç b) Düşük yakıt tüketimi c) Düşük egzoz gazı emisyonu d) Daha az titreşim ve gürültü

CRDI • Çok yüksek basınç sayesinde yakıt çok küçük damlalara parçalanarak tekdüze olarak püskürtülür (atomizasyon), yakıtın yanması daha etkin olur • Enjektörler elektronik olarak açılıp kapanır (selenoid veya piezoelektrik valf) • Yüksek basınçla; bir strokta ön, ana ve tamamlama püskürtmeleri yapılarak, esnek bir püskürtme imkanı sağlanır.

d) Enjektörler Ø Enjeksiyon pompasından gelen basınçlı yakıtı, farklı hız ve yük koşullarında; • Enjeksiyonlu Otto motorda manifolddan geçen hava içine veya emme kanalına (süpap arkasına) püskürtür (karışım oranı 15: 1) • Dizel motorda silindir içinde sıkıştırılan hava (550 -700°C) içine püskürtür. Ø İhtiyaç fazlası yakıt, yakıt pompa ve enjektör vasıtası ile geri dönüş kanalına oradan da depoya geri döner

LPG: Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (Liquified Petroleum Gas) LPG’li Motor Yakıt Sistemi M. K. Ü LPG: %70 butan + %30 propan B S M Liquefied Natural Gas or LNG is natural gas stored as a super-cooled (cryogenic) liquid. The temperature required to condense natural gas depends on its precise composition, but it is typically between -120 and -170°C (-184 and – 274°F). The advantage of LNG is that it offers an energy density comparable to petrol and diesel fuels, extending range and reducing refuelling frequency. Compressed Natural Gas or CNG is stored on the vehicle in high-pressure tanks - 20 to 25 MPa (200 to 250 bar, or 3, 000 to 3, 600 psi). Natural gas consists mostly of methane and is drawn from gas wells or in conjunction with crude oil production. As delivered through the pipeline system, it also contains hydrocarbons such as ethane and propane as well as other gases such as nitrogen, helium, carbon dioxide, sulphur compounds, and water vapour. A sulphur-based odourant is normally added to CNG to facilitate leak detection. Natural gas is lighter than air and thus will normally dissipate in the case of a leak, giving it a significant safety advantage over gasoline or LPG.

LPG’li Motor Yakıt Sistemi M. K. Ü B S M LPG: Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (Liquified Petroleum Gas) - Tüpgaz veya Otogaz olarak da bilinir - Hafif akaryakıt, %70 bütan + %30 propan - Normal koşulda gaz halinde olup yüksek basınç altında sıvı olarak tutulabilir - LPG’li motorlarda yakıt sistemi, yakıtı karbüratöre/enjeksiyon sistemine kadar sıvı halde tutacak şekilde olmalı

LPG’li Motor Yakıt Sistemi M. K. Ü B S M - Yakıtın tüp veya depodan çekilmesi iki şekilde olabilir: a) Sıvı halde b) Buhar halinde (motorun ilk hareketinde kullanılabilir, motor çalışıp ısındıktan sonra bir anahtar sayesinde depodan tekrar sıvı yakıt sağlanır)

LPG’li Motor Yakıt Sistemi M. K. Ü B S M - Sıvı olarak depodan alınan yakıt, çevirici denilen bir sistemle gaz haline dönüştürülür (buharlaşma), bu amaçla, motor soğutma sistemi suyu sıcaklığı yeterlidir. - Yakıt ısınınca buharlaşır - LPG ile çalışan motorlarda bu sistem yaygın olarak kullanılır

LPG’li Motor Yakıt Sistemi M. K. Ü B S M

LPG Yakıt Sistemi Parçalar M. K. Ü a) Depo: Yakıtın yüksek basınç altında sıvı olarak tutulmasını sağlar B S M b) Yakıt filtresi: Yakıtı temizler c) Selenoid subap: Motorda ateşleme devam ettiği sürece yakıt geçişine izin verir d) Çevirici (basınç regülatörü): Yakıta ısı vererek, buharlaşmayı sağlar, sıvı yakıtı gaz haline getirir e) Karbüratör: Yakıt ile havanın uygun karışımını sağlar (Enjeksiyonlu sistemlerde bulunmaz, f) Enjektör: karışım manifold veya emme supabı üstünde enjektörle yapılır

LPG’li Motor Yakıt Sistemi M. K. Ü Benzinli Sistemle Kıyaslama: B S M ☺ Daha ekonomik ☺ Aşınma daha az, yağ tüketimi daha az ☺ Motorun daha yumuşak çalışmasını sağlar ☺ Egzoz emisyonu daha düşük • Sistem elemanları pahalı ve hacimli • Soğuk havada motorun ilk çalışması zor • Daha çok güvenlik önlemleri gerektirir