LU QUANG V I Tm hiu chung 1

LƯU QUANG VŨ

I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả Lưu Quang Vũ (1948 -1988) - Quê gốc ở Đà Nẵng, sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức. - Cuộc đời có nhiều thăng trầm -Là một tài năng đa dạng - Kịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận, có ảnh hưởng cả trong và ngoài nước. Nhà soạn kịch tài năng nhất của nền VHNT VN hiện đại

Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)

Tác phẩm tiêu biểu: - Kịch: + Lời thề thứ 9 - Thơ: + Tiếng Việt + Khoảnh khắc và vô tận + Mây trắng của đời tôi + Tôi và chúng ta

2. VỞ KỊCH HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT - Nhan đề: ngầm chứa đựng một nghịch cảnh trớ trêu, một nghịch lí mang ý vị nhân sinh sâu sắc. - Sáng tác 1981, công diễn 1984. - Từ cốt truyện dân gian, tác giả xây dựng một vở kịch nói hiện đại. - Đề tài, chủ đề: + Suy nghiệm về nhân sinh, hạnh phúc + Phê phán một số thói xấu trong xã hội đương thời + Thấp thoáng vấn đề triết học sâu sắc: mối quan hệ giữa vật chất và ý thức - Vị trí văn học sử: Một trong những vở kịch xuất sắc nhất của Lưu Quang Vũ. Nêu vài nét chính về vở kịch ?

- Tóm tắt vở kịch CẢNH 1 Nam Tào, Bắc Đẩu tắc trách gạch sổ bừa tên người tới số chết ở trần gian là Trương Ba, rồi nói với Đế Thích xuống trần gian mà tìm người đánh cờ cho đỡ buồn.

CẢNH 2 Trương Ba, một người làm vườn, hiền lành, nhân hậu đang đánh cờ với bạn. Tiên Đế Thích đến giải nước cờ hiểm, rồi kết bạn với Trương Ba, cho Trương Ba một bó hương, dặn nếu đốt hương, gọi tên thì ông sẽ xuống trần. Sau đó, Trương Ba chết đột ngột.

CẢNH 3 Biết tin, Đế Thích, Nam Tào, Bắc Đẩu bàn nhau sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt cùng xóm vừa chết. Đế Thích dặn vợ Trương Ba đến dẫn chồng về.

CẢNH 4 Hàng thịt đã chết bỗng sống dậy nhưng không nhận vợ con. Vợ Trương Ba đến, Trương Ba đòi theo về. Hai người vợ giành nhau.

CẢNH 5 Trương Ba giờ đây thay đổi tính nết: ăn nhiều, uống rượu, cộc cằn, thô lỗ làm vợ, con, cháu rất buồn. Lí trưởng đến sách nhiễu, buộc Trương Ba phải ở nhà vợ hàng thịt, đến khuya mới được về.

CẢNH 6 Ban ngày, Trương Ba ở nhà vợ hàng thịt, mổ lợn, được ăn uống no say, vợ hàng thịt ve vãn, Trương Ba cũng xiêu lòng, rồi giật mình, đau khổ.

CẢNH 7 – ĐOẠN TRÍCH Trương Ba bị người thân xa lánh. - Bạn không đánh cờ nữa, vì nước cờ không còn trong sáng. - Vợ buồn đau, muốn bỏ đi, trả Trương Ba cho vợ hàng thịt. - Cháu nội dứt khoát không nhận ông nội. - Trương Ba đau đớn tranh luận với cái xác hàng thịt. Tóm tắt ý chính của đoạn trích ?

- Trương Ba gọi Đế Thích xuống nói nỗi khổ của mình, tranh luận về lẽ sống chết. - Đế Thích đề nghị cho hồn Trương ba nhập vào xác cụ Tị vừa chết hoặc nhập vào xác Đế Thích. - Trương Ba quyết không nhập vào xác ai, xin được chết, trả xác cho hàng thịt. - Đế Thích chấp nhận và cho cu Tị sống lại. Ông quyết ở lại trần gian, vì chán thiên đình. MÀN KẾT - Hồn Trương Ba nhập vào cây cỏ trong vườn, vẫn nhìn thấy vợ, con. Cây cỏ tiếp tục mọc lên.

3. Đoạn trích a. Vị trí: - Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch. - Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trinh vận động kịch. b. Ý nghĩa: - Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người. - Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm.

Sơ lược cảnh trước đoạn trích Nhân hậu, trong sạch, ngay thẳng Thô lỗ, phũ phàng Trú nhờ thể xác dung tục của hàng thịt Trương Ba Thú vui tao nhã, trí tuệ chơi cờ với nước đi khoáng hoạt Uống rượu, ham bán thịt, không mặn mà với chơi cờ Trương Ba ý thức được điều đó nhưng không thể giải quyết

c. Kết cấu Màn đối thoại giữa hồn. Trương Ba và xác hàng thịt Kết cấu 4 phần Màn đối thoại giữa hồn. Trương Ba và người thân Màn đối thoại giữa hồn. Trương Ba với Đế Thích Màn kết

-Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liên hoàn và tăng cấp Hồn Trương Ba gặp gỡ Đế Thích-> Đấu tranh để lựa chọn cách sống. Mọi người trong gia đình xa lánh-> Hồn Trương Ba tuyệt vọng Hồn và Xác đối thoại -> Hồn đau khổ, bế tắc Hồn Trương Ba tự nhận thấy không thể sống “hồn này xác nọ”

II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN Hướng dẫn đọc Đọc phân vai: - Hồn Trương Ba: giọng đau khổ, bối rối - Xác anh hàng thịt: giọng đắc thắng, tự tin - Vợ Trương Ba: giọng từ tốn, chân quê - Cái Gái: giọng cứng cỏi, hồn nhiên - Lời dẫn của tác giả: giọng chậm rãi, gần với giọng kể chuyện

1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba xác hàng thịt Xác hàng thịt - Xoáy vào hiện thực bi kịch của hồn: “linh hồn mờ nhạt”, “không tách ra khỏi tôi được đâu”, “ông đã biết tiếng nói của tôi rồi, đã luôn bị tiếng nói ấy sai khiến” -Khi ông đứng bên cạnh vợ tôi, tay chân run rẩy, hơi thở nóng rực, cổ nghẹn lại…, “Chẳng lẽ ông không xao xuyến”, “Để thỏa mãn tôi, chẳng nhẽ ông không tham dự chút đỉnh gì? ” -Đưa ra giao kèo thỏa hiệp để chung sống Hồn Trương Ba Phủ định tiếng nói của Xác: “chỉ là vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa gì hết, không có tư tưởng, không có cảm xúc”. - Kiên quyết phủ định: “là mày chứ, chân tay mày, hơi thở mày”. - - Bất lực: “Ta… ta đã bảo mày im đi”, bịt tai lại, than bất lực.

3 óm h N Nhóm Cử chỉ Nh Mục đích 4 Nh 1 óm óm 2 THẢO LUẬN : Qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, hãy xác định : Xưng hô Giọng điệu, vị thế

Các phương diện Cử chỉ, net mặt Xưng hô Giọng điệu Mục đích Vị thế Hồn Trương Ba Bịt tai lại; Như tuyệt vọng ->Uất ức, tức giận, bất lực Xác hàng thịt Lắc đầu; Buồn rầu; Thì thầm; An ủi. -> Tỏ vẻ thương hại Ta –Mày ->Khinh bỉ, xem thường Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, ngậm ngùi thấm thiá -> kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng. Phủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt. Khẳng định linh hồn luôn trong sáng Bị dồn vào thế bị động-> Tạm thời thua cuộc, trở lại vào xác hàng thịt Tôi - ông ->Ngang hàng thách thức Khi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi- >đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt. Phủ định sự trong sáng, cao đẹp của linh hồn. Khẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết. Nắm thế chủ động -> Tạm thời thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.

Nhận xét chung 1. Kết quả: Trong cuộc đối thoại này, xác thắng thế. 2. Ý nghĩa: - Thực ra, đây là cuộc đấu tranh giữa vật chất và ý thức. Hai thứ luôn đối nghịch song tồn tại song, không thể tách rời. Nhưng vật chất quyết định ý thức. Đoạn đối thoại đã phê phán lối sống quá thiên về tinh thần mà quên vật chất. - Ngoài ra, hồn còn tượng trưng cho phần người, xác là phần con. Phần con và phần người phải hài hòa nhưg phần con có trước nên nó chiếm ưu thế hơn hẳn. - Cao hơn đây còn là cuộc đấu tranh giữa cái dung tục, tầm thường và cái cao khiết. Trong cuộc sống, người ta luôn vươn tới cái cao khiết song phải tìm được môi trường thích hợp để nuôi dưỡng nó, không thể để nó trong thân xác dung tục được. 3. Nghệ thuật: - Kết hợp đối thoại phân thân và độc thoại tạo sự độc đáo cho vở kịch đồng thời khắc họa sâu sắc tâm lí nhân vật. - Hình ảnh ẩn dụ: hồn – xác có ý nghĩa lớn

2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân : THẢO LUẬN Trước sự biến đổi của T. Ba Nhóm 1 Phản ứng của vợ ra sao ? Nguyên nhân ? Nhóm 2 Phản ứng của con dâu ra sao? Nguyên nhân ? Trước phản ứng của người thân Nhóm 3 Phản ứng của cháu gái ra sao? Nguyên nhân ? Nhóm 4 Tâm trạng của T. Ba ra sao ? Nguyên nhân ?

NGƯỜI TH N MQH TRƯƠNG BA Phản N. nhân Ôngứng nội tôi chết rồi. Nếu ông. Tâm nộitrạng tôi hiện. N. nhân về được, hồn ôngthấy nộisựtôi sẽ bóp cổ ông. . . lúc Vẻ mặt : Buồn bã, đau Nhận Hiểu Ông bây giờ còn biết đến ai ông chiết cây cam, tay giết lợn của gãygì thẩn thờ, ông làm khổ, muốn thay bàn đổi của những nữa !. . . đi biệt… để ông lặng cái ngắtxẻng, tiệt cáibỏchồi chânvàông giẫm chết, đi, non, chồng đau to khổbè như mình đã, được thảnh thơi…với côchồng hàng thịt… như tảng đá. nội định nhường trướcsâm cảnhquý đang và lên nát cả cây mới ươm ! Ông đâu chung còn là ông nữa ? chồngÔng cho cô sẽ làm tôi đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy ! Con sợ lắm, bởi con -Cử chỉ : tay hàng thịt cho ôm đầu. cảm thấy, đau đớn thấy…mỗi ngày người Con Thông cảm và Thấu hiểu nhưng thầy mộtđau đổilòng khác dần, mất mát dần, -Giọng điệu thân là dâu xót thương nhận tất cả cứ nhưthấy lệch dầnnhục, đi, đến : nhẫn rất tệ hại bố lạc, ngàynhòa một mờ cứu nhậnmặc dù nỗi có lúckhác chính con cũng cầu không hề thầy nữa… Cháu Quyết liệt và Tâmrahồn -> Vô cùng tuổi thơ muốn. gái dữ dội đau đớn, bế trong sạch, không tắc. chấp nhận sự dung tục Vợ

Màn đối thọai. So sánh với tâm Màn đối thọai với xác hàng trạng thịt: và thái độ của với người thân : tuyệt vọng, bất Trương Ba ở phần vô cùng đau đớn lực, cam chịu, kết màn đối thọai với song kiên quyết, dứt khóat không chấp nhận chung xác hàng thịt ? sống với xác sống chung với xác thịt dung tục. Đỉnh điểm của bi kịch : nhân vật không thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt -> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục để tự hòan thiện nhân cách.

-Những câu hỏi mang tính tự vấn “Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác? ” -> Bộc lộ thái độ quyết liệt trong tranh đấu -Đi đến khẳng định dứt khoát: -“Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!” --> Quyết định không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt.

c. Màn đối thoại với Đế Thích: Quan niệm của Đế Thích Quan niệm của Trương Ba Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Khuyên Trương Ba Không chấp nhận cái cảnh phải sống Trương Ba và chấp nhận vì thế bên trong một giới vốn không Đế Thích về ý đằng bên ngoài toàn vẹn: “ Dưới nghĩa sự sống? một nẻo, muốn đất, trên trời đều thế cả” được là mình “toàn vẹn” => Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêng.

Trương Ba cương quyết từ chối - Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn… - Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!. -> Thứ nhất, con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. -> Thứ hai, khi sống nhờ, sống gửi thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa. ->Lòng tốt hời hợt đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịch ->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.

- Đế Thích định tiếp tục sửa sai của mình và của Tây Vương Mẫu bằng một giải pháp khác là cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị -Trương Ba hình dung cuộc sống tiếp tục trong thân xác trẻ con với bao nhiêu rắc rối, phiền lụy hơn -> quyết định : + Yêu cầu Đế Thích dùng phép làm cho cu Tị sống lại. + Sẵn sàng chết vĩnh viễn, không muốn và không thể nhập vào thân xác của bất kì ai nữa.

* Màn kết : Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch và hóa thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình. Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời. Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã chiến thắng.

Lời Trương Ba: - Cái Gái nâng niu…Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ… - Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây Lời của cái Gái - Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi… => Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.

III. TỔNG KẾT Nội dung Qua đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn. Bµi có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực häc: sự có ý nghĩa khi con người phải luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.

Nghệ thuật: (đặc sắc trên nhiều phương diện) Sự sáng tạo từ dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ kịch… Sự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thống Sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng

V. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúng Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là: a. Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần xác : Và phần xác sẽ giúp con người tồn tại, để hưởng thụ tất cả những giá trị của cuộc đời ban tặng cho con người. b. Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần hồn : Và phần hồn sẽ giúp con người sống thanh cao, trong sáng, đẹp đẽ và chiến thắng tất cả những nghịch cảnh eó le của cuộc sống. c. Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.

Giả định quyề Đ n số ế Thíc xác h n hàng g ( khô cho Tr ư xác cu T thịt ho ng phải ơng Ba ặc h ị và sống mượ đượ T ồ n n c ) tro c ý tư ủa T. B. Ba đồn T. Ba ởng g ý, a sa nhập ng v một u t lớp ề những đó sẽ n heo em vào , cuộ bi kị t n r ắ ? c ch n T c gắn rối xảy rình bà về đ iều đ ra và vi y ết ó.

“Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu. ”