lsk Grny Spis treci Pooenie goegraficzne Historia GOP

Śląsk Górny

Spis treści Położenie goegraficzne Historia GOP i konurbacja górnośląska Kultura Górnego Śląska Atrakcje turystyczne

Położenie geograficzne Górny Śląsk to kraina historyczna znajdująca się na południu Polski. Rozciąga się ona od Byczyny aż po Jabłonków. Ok. 80% Górnego Śląska znajduje się na terenie Polski, 20% to strona Czeska. Obecnie Górny Śląsk znajduje się w granicach administracyjnych woj. opolskiego i woj. śląskiego, a po stronie czeskiej kraju morawsko-śląskiego i kraju ołomunieckiego. Wraz z Dolnym Śląskiem tworzą Śląsk, którego stolicą jest Wrocław. <- Śląsk w koronie czeskiej Śląsk pruski z podziałem na rejencje ->

Polski Górny Śląsk na tle powiatów województwa opolskiego i śląskiego Ukształtowanie terenu na Górnym Śląsku

Historia Przypuszcza się że Górny Śląsk po raz pierwszy znalazł się w Państwie Wielkomorawskim w roku 875 n. e. za sprawą Świętopełka I, dotychczasowego władcy tegoż państwa. Od roku ok. 920 aż do ok. roku 985 był on częścią Czech, aż do kampanii wojennej Mieszka I, zakończyła się ona zajęciem części Śląska. W latach 1038 -1050 został on utracony na rzecz Czech i zdobyty ponownie. Rok 1137, na wskutek pokoju kłodzkiego zostaje utracony Śląsk Opawski. Rok 1138, rozbicie dzielnicowe, Polska zostaje podzielona na 7 dzielnic. W roku 1173 ziemie pózniejszego Górnego Śląska zostaja wyłączone od reszty ziem śląskich i tworzą osobną dzielnicę ze stolicą w Raciborzu. Król Kazimierz Wielki w roku 1339 zrzeka się praw do większości ziem śląskich na rzecz króla Czech Jana Luksemburskiego. 6 lat później wojska polskie, węgierskie i litewskie pod wodzą Kazimierza Wielkiego wkraczają na Górny Śląsk lecz Jan Luksemburski zmusza ich do odwrotu. 1348, Zostaje zawarty pokój w Namysłowie potwierdzający inkorporację Śląska na rzecz Czech przez Karola IV Luksemburskiego. 1653, Koniec władania Piastów na Śląsku. 1740, Król pruski Fryderyk II Wielki zajmuje większość ziem poza księstwami: opawskim, cieszyńskim, karwiniowskim. Rozpoczyna się I wojna śląska trwająca do 1742. 11 czerwca 1742 zostaje zawarty pokój we Wrocławiu na mocy którego Fryderyk Wielki opanowuje prawie cały Dolny Śląsk i większość Górnego Śląska.

Polska w trakcie rozbicia dzielnicowego ->

19 stycznia 1788, w kopalni Fryderyk pod Tarnowskimi Górami zostaje uruchomiona jedna z pierwszych maszyn parowych znajdujących się poza Anglią. 1819, Rozporządzenie o nakazie nauki języka niemieckiego w szkołach. 21 lipca 1848, ks. Józef Szafranek zażądał w sejmie pruskim równouprawnienia języka polskiego z niemieckim na Górnym Śląsku. 1872, Na wniosek Bismarcka język polski zostaje usunięty ze szkół. 1890, Spis powszechny w rejencji opolskiej wykazuje, że 58, 2% ludności podaje język polski jako ojczysty, 35, 9% język niemiecki, 2, 1% zakwalifikowano jako dwujęzycznych. 25 czerwca 1903, Wojciech Korfanty zostaje pierwszym polskim deputowanym do Reichstagu, który nie wchodzi do niego z ramienia partii Centrum. Podczas I wojny światowej Górny Śląsk w zasadzie nie ucierpiał w żaden sposób. 23 stycznia 1919, Ofensywa wojsk czeskich, która 5 dni później zostaje zatrzymana a 3 lutego zostaje podpisane zawieszenie broni. 16 sierpnia 1919, I powstanie śląskie. 4 luty 1920, kraik hulczyński zostaje przekazany pod administrację czeską. 15 lipca 1920, Uchwalenie Statutu Organicznego Województwa Śląskiego nadającego mu autonomię. 28 -30 lipca 1920, Podział Śląska Cieszyńskiego pomiędzy Polskę i Czechosłowację. 19 sierpnia 1920, II powstanie śląskie. 20 marca 1921, Plebiscyt na Górnym Śląsku 59% głosujących opowiada się za pozostaniem w Niemczech zaś 41% opowiada się za przyłączeniem regionu do Polski.

Górny Śląsk po traktacie wersalskim Żołty – Niemcy Jasnoniebieski – Czechosłowacja Niebieski – Polska Wojsko Polskie wkraczające do Katowic, rok 1922

2/3 maja 1921, Rozpoczyna się trzecie powstanie śląskie. 20 czerwca 1922, Podział Górnego Ślaska i przyłączenie, w wyniku decyzji poplebiscytowych, południowo-wschodniej części do Polski, zostaje utworzone województwo śląskie ze stolicą w Katowicach. 1928, Czechosłowacka Kraina Śląska zostaje połączona z Krainą Morawską w Krainę Śląsko-Morawską ze stolicą w Brnie. 1933 -1945, Germanizacja słowiańsko-brzmiących niemieckich nazw geograficznych jak np. Kamienietz na Dramastein, Broslawitz na Dramatal-West, Wieschowa na Randsdorf itp. 2 października 1938, Równoległe wkroczenie wojsk niemieckich na Śląsk Opawski i wojsk polskich na Śląsk Cieszyński tzw. Zaolzie. 31 sierpnia 1939, Prowokacja gliwicka. 1 września 1939, Wybuch II wojny światowej. Wcielenie południowo-wschodniej części Górnego Śląska do prowincji Śląsk. 4 marca 1941, Ustanowienie Volkslisty. Ustanowienie prowincji Górny Śląsk dzielącej się na 2 rejencje: katowicką i opolską. 1945, Górny Śląsk w granicach Polski i Czechosłowacji. Marzec 1945, przyłączenie Śląska Opolskiego (międzywojenny niemiecki Górny Śląsk) i uprzemysłowionych powiatów Kielecczyzny (Zagłębie Dąbrowskie) do de iure autonomicznego Województwa Śląskiego.

Prowincja Górny Śląsk w trakcie II wojny światowej

6 maja 1945, Krajowa Rada Narodowa likwiduje autonomię Górnego Śląska. Wojewoda Aleksander Zawadzki samowolnie wprowadza nową nazwę województwo śląsko-dąbrowskie. 1950, podział województwa śląskiego (śląsko-dąbrowskiego) na województwo katowickie i województwo opolskie. lata 70. XX w. duże inwestycje w przemysł i infrastrukturę. Powstaje szereg kopalń węgla kamiennego, stare są modernizowane, powstaje tzw. „gierkówka” droga szybkiego ruchu Warszawa – Katowice (1972– 1976). 1975, z województwa katowickiego wyodrębniono województwo częstochowskie i część województwa bielskiego. 16 grudnia 1981, masakra górników w kopalni Wujek w Katowicach. 1999, Reforma administracyjna – wbrew wcześniejszym planom utworzenia jednego województwa w granicach historycznych – dzieli Górny Śląsk na dwa województwa: województwo śląskie (obejmujące obszary części historycznego Górnego Śląska (ok. 51% województwa), ale również część historycznej Małopolski (ok. 49% województwa), a jednocześnie wcześniejszych województw: katowickiego, częściowo bielskiego i częstochowskiego) oraz województwo opolskie (powiększone o powiat oleski).

GOP i Konurbacja Górnośląska (Górnośląski Okręg Przemysłowy) – Jest to największy okręg przemysłowy w kraju, obejmuje przemysłowe jednostki w środkowej części woj. śląskiego (konurbacja górnośląska), czyli miasta wschodnich ziem Górnego Śląska i zachodnie ziemie Małopolski. Główne gałęzie przemysłu to: przemysł górniczy, przemysł hutniczy, przemysł transportowy, przemysł energetyczny, przemysł maszynowy, przemysł koksowniczy, przemysł chemiczny. Konurbacja górnośląska – Jest to największy organizm miejski w kraju. W zależności od przyjętych kryteriów ilość ludności konurbacji wynosi od 2, 2 mln do 3, 5 mln ludzi. Członem tej konurbacji jest 14 miast stowarzyszynych w Górnośląskim Związku Metropolitalnym (niektóre koncepcje zakładają że tylko te miasta tworzą konurbację) czyli: Gliwice, Zabrze, Ruda Śląska, Bytom, Piekary Śląskie, Katowice, Chorzów, Świętochłowice, Siemianowice Śląskie, Tychy, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Mysłowice. Z kolei aglomeracja górnośląska to 5 mln ludzi mieszkających na ok 5 tys km 2 a wraz z aglomeracją Krakowską i Częstochowską tworzą obszar zamieszkały przez ponad 7 mln ludzi.

W latach 90. nastąpił proces deindustralizacji, od tamtego czasu wiele zakładów przemysłowych zostało zamkniętych, od tamtego też czasu utrzymuje się ciągły spadek ludności, z czego największy spadek notuje się w Bytomiu który w ciągu 19 lat (1995 -2014) utracił prawie ¼ swojej populacji (-54504). Warunki do życia w różnych miastach są inne, np. W bogatych Gliwicach i Katowicach poza problemami z ujemnym przyrostem ludności i zanieczyszczeniami, dzięki różnym inwestycjom jakość życia się ciągle polepsza. W 2014 w rankingu najlepszych powiatów do życia wg. Newsweek Gliwice zajęły 19. miejsce na liście, Katowice 5. a Bytom 246 na 380, zajmując najniższe miejsce wśród miast konurbacji. Ponadto Gliwice i Katowice często plasują się wysoko w innych rankingach. Poza głównym założeniem dla utworzenia metropolii czyli polepszeniem infrastruktury aglomeracji, jest też pomoc miastom konurbacji które słabo sobie radzą.

Dlaczego Katowice stały się stolicą województwa śląskiego ? Katowice stały się stolicą województwa przez przypadek. W 1922 roku, w wyniku przegranej przez Niemcy I wojny światowej, późniejszemu plebiscytowi i powstaniom, nowo utworzonej Polsce przydzielono niewielki kawałek niemieckiego Górnego Śląska. A Katowice, jako największe w polskiej części miasto, stało się naturalną stolicą nowego autonomicznego województwa śląskiego. W 1945 roku, po kolejnej wojnie, utrzymano stolicę województwa w Katowicach, nawet w latach kiedy w tym samym województwie znajdowało się Opole, czyli historyczna stolica Górnego Śląska.

Kultura Górnego Śląska Kultura śląska jest w dużym stopniu zmieszaną kulturą niemiecką, polską i czeską. Od połowy XIX w. Bujnie rozwijała się polska literatura na Górnym Śląsku, dużo pisarzy pisało także w śląskim dialekcie języka niemieckiego, literatura ta głównie była skupiona na dziejach Śląska. Po 1989 pisanie po śląsku stało się znowu modne. Kuchnia Śląska Kuchnia górnośląska należy do kuchni środkowoeuropejskich i w związku z tym charakteryzuje się wysoką kalorycznością potraw. Spożywało się tu potrawy zbożowe takie jak kasze i pieczywa oraz potrawy mączne takie jak kluski, pierogi, zupy, zawiesiste sosy. Przez wieki mieszały się tu kuchnie polska, czeska (np. oblaty) i niemiecka. Spożywane są tutaj potrawy typowo górnośląskie, jak i potrawy także równocześnie występujące w Małopolsce i Wielkopolsce (np. golonka, makówki). ->

W drugiej połowie XX wieku popularność zyskały na Górnym Śląsku dania pochodzące z polskiej kuchni kresowej (placki ziemniaczane, pierogi z serem, barszcz czerwony, bigos). Występuje też zróżnicowanie nazewnicze, np. pampuchy, które w Wielkopolsce określa się pyzami, które z kolei co innego oznaczają na Górnym Śląsku. Dania mięsne są zazwyczaj przyrządzane z wieprzowiny, drobiu. Dawniej popularne było mięso królików, z których robiono karminadle. Często spotykanym zjawiskiem jest przypisywanie Ślązakom jako dania regionalnego rolady wraz z kluskami śląskimi i modrą kapustą (skład: ogórek kiszony, boczek i cebula zawinięte w bite mięso wołowe zapiekane i duszone, gotowane kluski z ziemniaków i mąki oraz poszatkowana i ugotowana z cebulą czerwona kapusta). Popularnymi dawniej zupami były wodzionka, żur śląski, moczka. ->

Stroje ludowe Śląskie stroje kobiece różnią się w zależności od regionu, a nawet poszczególnych miast i wsi, z jakich pochodzą. Sposoby ubierania wzajemnie przenikały się wraz z przemieszczaniem się ludności w XIX i XX wieku. Mieszkanki Śląska zaczęły także dostosowywać swoje stroje do mody miejskiej, co zmieniło wygląd stroju jeszcze bardziej. Generalnie Ślązaczka mogła ubrać się na trzy sposoby: kiecka, zopaska, kabotek i wierzcheń kiecka, zopaska i jakla kiecka, zopaska, kabotek i merynka (chusta) Strój męski składa się z szaketu, westy (kamizelki), białej koszuli, jedwobki (jedwabnej chustki) lub szlajfki (wstążki), galot (spodni) lub bizoków (spodni prasowanych na kant) oraz szczewików (butów). Na głowie Ślązak nosił hut, czyli kapelusz. Strój mężczyzny obecnie nazywa się ancugiem, nazwa ta kojarzona jest głównie z garniturem. Jednak niewielu ludzi pamięta, że w dialekcie śląskim słowo ancug oznacza ogólnie strój męski, jak i żeński. ->

Stroje ludowe z obszaru Górnego Śląska: strój cieszyński strój pszczyński strój raciborski strój rozbarski strój Jacków jabłonkowych stroje Górali śląskich strój Lachów śląskich Etnolekt śląski Czyli zespół gwar śląskich, oficjalnie jest to zespół gwar/dialektów języka polskiego. Na kształtowanie się słownictwa etnolektu miały wpływ zapożyczenia z języków: czeskiego (morawskiego), niemieckiego, polskiego i słowackiego. ->

Znaczna część wyrażeń jest bliższa językowi staropolskiemu niż współczesnej polszczyźnie. Wg. Spisu z 2002 roku posługiwanie się gwarą śląską zadeklarowało 56, 6 tys. Osób a w spisie w 2011 roku było to już 529 tys takich deklaracji. Etnolekt śląski dzieli się na: dialekty centralne obejmujące Pyskowice, Rybnik, Mikołów, dialekty pogranicza śląsko-małopolskiego obejmujące Katowice, Mysłowice, Tychy, powiat pszczyński, dialekty pogranicza gliwicko-opolskiego obejmujące powiat gliwicki, tarnogórski i lubliniecki dialekty północne obejmujące powiat raciborski na zachód od Odry dialekty laskie obejmujące okolice Pietrowic Wielkich, Krzanowic (pd-zach fragment powiatu raciborskiego) dialekt Kobylorzy obejmujący teren Strzelec Opolskich, Kamienia Śląskiego i Kotlarni dialekt namysłowski na wschód od Namysłowa (bez rejonu miasta) dialekt sycowski na wschód od Sycowa (bez samego miasta) gwary Krysioków w okolicach Opola

Atrakacje turystyczne • • Nowa Strefa Kultury w Katowicach Jeśli nadal uważasz, że najbardziej charakterystycznym miejscem w Katowicach jest spodek to lepiej przyjedź jeszcze raz do Katowic. Spodek znika w cieniu budynków Strefy Kultury, które powstały wokół niego. Siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia i budynek Międzynarodowego Centrum Kongresowego to przepiękne, nowoczesne, designerskie budynki, podziwiane nie tylko przez mieszkańców, ale i przez gości z zagranicy. A tuż obok znalazła się nowa siedziba Muzeum Śląskiego ze świetną ekspozycją o dziejach Górnego Śląska (muzeum to 3 piętra pod ziemią!). Zarezerwuj sobie na nie ładnych kilka godzin.

Katowicki Spodek • • Katowicki Spodek Perełka Katowic: „Spodek”. Poza niesamowitą architekturą to jedna z pierwszych budowli na świecie zbudowana w systemie tensegrity (wynalazek ustroju konstrukcyjnego, w którym następuje wzajemna stabilizacja elementów rozciąganych i ściskanych. ). Stalowa konstrukcja kopuły to aż 300 ton połączona została z zewnętrznym, również stalowy, talerzem aż 120 linami. Na tym osadzono przykrycie dachu. Wszystko to sprawiło, że budynek przypomina statek UFO, który wylądował w Katowicach.

Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka • Architektura współczesna miasta Katowice. Biblioteka to obiekt obowiązkowy do zobaczenia podczas pobytu w Katowicach. Budynek został laureatem konkursu Życie w Architekturze, a Grand Prix dla Najlepszego Obiektu Architektury XXI wieku przyznał popularnemu „rudzielcowi” Prezydent RP Bronisław Komorowski.

Bazylika w Piekarach śląskich • Pierwszy drewniany kościółek Św. Bartłomieja Apostoła w Piekarach powstał na początku XIV wieku. Wołtarzu bocznym mieści się wizerunek Maryi Panny nieznanego autora. W XVII wieku okoliczna ludność coraz częściej zaczęła gromadzić się przed obrazem, by oddawać cześć Matce Bożej.

Kopalnia Guido w Zabrzu • Powstanie kopalni Guido w Zabrzu wiąże się z XIXwieczną rewolucją przemysłową na Górnym śląsku. Książe Guido Henckel von Donnersmarck – wielki magnat ziemski i przemysłowiec, założył tu w 1855 roku kopalnię węgla kamiennego nazwaną od jego imienie.

Zamek w Mosznej • Ten niecodzienny, przedziwnej urody zamek w Mosznej jest jednym z najbardziej znanych obiektów zabytkowych na ziemi opolskiej. Nie przedstawia dużej wartości architektonicznej, gdyż ma zaledwie 100 lat i nie prezentuje konkretnego stylu, za to zadziwia fantazją twórców, pomysłowością detalu i wspaniałością ogółu. Zbliżając się do zamku, trudno oprzeć się wrażeniu, że wkracza się do carodziejskiego świata baśni. . . • Cały zespół pałacowo - parkowy był rezydencją niemieckiego rodu Tiele - Wincklerów od połowy XIX wieku do końca II wojny światowej. Zamek w Mosznej, zgodnie z fantazją Franza-Huberta Tiele-Wincklera, ma 365 pomieszczeń i 99 wież, z których budowla słynie.

Park w Świerklańcu • Świerklaniecki parkleżący przy głównej drodze z Tarnowskich Gór do Piekar Śląskich, stanowi nie lada atrakcję. Jest to idealne miejsce na weekendowy spacer, nie tylko dla mieszkańców najbliższych okolic, bowiem w weekend w parku, mimo dużej powierzchni bywa tłoczno, a na parkingach widać rejestracje z całego Górnego Śląska.

Śląsk dziś Dziś pojęcia „Śląsk” używa się głównie w odniesieniu do konurbacji górnośląskiej ( katowickiej) i często mylnie przez mieszkańców reszty Polski w odniesieniu do woj. śląskiego. Jednym z powodów mylnego używania tego termiu jest fakt iż po wojnie na kawałeki Śląska który przypadł Polsce zostało utworzone „województwo śląskie”. Po wojnie kiedy reszta Górnego Śląska została przejęta pod administrację polską utworzyła ona także „województwo śląskie” a nie górnośląskie, tak zostało do dziś. Pojęcia „Górny Śląsk” używa się także częściej w odniesieniu tylko i wyłącznie do wschodniej, przemysłowej części Górnego Śląska, przez co często odnosząc się do zachodniej części błędnie się używa pojęcia „Śląsk Opolski” jakoby była to osobna kraina. Warto też zapamiętać że historyczną stolicą całego Śląska jest Wrocław a Śląska Górnego Opole.

Źródło Internet, głównie wikipedia