LSANSST ETM ENSTTS HEMRELK EVDE HASTA BAKIMI HEMREL

LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK / EVDE HASTA BAKIMI HEMŞİRELİĞİ (DSPL) EBH 618 Hemşirelikte Temel Kavram ve İlkeler Doç. Dr. Birsen ALTAY

SAĞLIK-HASTALIK EBH 618 -Hemşirelikte Temel Kavram Ve İlkeler Hafta-2

İÇERİK • • • Sağlık nedir? Sağlık kavramını etkileyen etmenler Hastalık kavramı Kişinin kendini hasta görmesindeki kriterler Sağlık davranışını etkileyen faktörler Sağlığı koruma ve geliştirme Sağlığı geliştirme çabaları Önleyici bakım seviyeleri Sağlığın değerlendirilmesi

SAĞLIK KAVRAMI

Ø Sağlık kavramının tanımı; toplumlara, kültürlere göre değişiklikler gösterir. Ø Sağlığı etkileyen faktörlerin başında kültür, toplumun ekonomik düzeyi ve daha sonra bireyin fizik ve biyolojik, günlük faktörler ile sosyal çevresi gelir.

Ø Sağlık yakın zamana kadar "hastalık ve sakatlığın olmayışı" şeklinde dar bir kapsamda tanımlanmakta idi. Ø Bu görüş, bireyi etkileyen ruhsal ve sosyal faktörleri dikkate almamıştır. Ø Oysa ki sağlık fiziksel olduğu kadar sosyal, kültürel, ekonomik ve biyolojik faktörler gibi çeşitli faktörlerden etkilenir.

DSÖ (WHO)'(1974) ne göre "sağlık sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, fiziksel, sosyal ve mental yönden tam bir iyilik halidir".

Subjektif sağlık • Bireyin kendisinin fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden durumunu anlaması halidir. Bu bakış açısına göre birey, hasta olmadığı halde kendini hasta, ya da hasta olduğu halde kendini sağlıklı olarak algılayabilir. Bunun için bireyin subjektif olarak sağlık anlayışı saptanmalıdır. Objektif sağlık • Doktor muayenesi ve tanı testleri sonuçlarına göre belirlenen hastalığın olmaması durumudur.

Çevre Sağlık bakımı SAĞLIK KAVRAMINI ETKİLEYEN ETMENLER Yaşam şekli (alışkanlıklar, yaşam prensipleri) İnsan biyolojisi(genetik)

Ø Sağlık, bireyin iyilik haline başarılı olarak uyumu, olumlu, iyi yapıcı duygular, iyimserlik, yaşama amacı, huzur ve refah düzeyi, üretken davranışlar gibi etkenlere sürekli dengeli bir yaşam sürme olarak da tanımlanmaktadır.

Sağlık değişik etmenlerin bütünleşmesinden oluşan karmaşık yapıda bir kavram olarak ortaya konmaktadır ve sağlık kavramı üç durumda ele alınmaktadır.

Negatif Sağlık • “Sağlıksızlık” (engellilik, yaralanma, sakatlık ve hastalık…) • Nötral sağlık, herhangi bir hastalık veya rahatsızlık durumunun olmadığı, dengeli bir sağlık kavramını belirtmektedir. • Sağlığın pozitif yönü tanımda “tam bir iyilik durumu” şeklinde ifade edilmektedir. Nötral Sağlık Pozitif Sağlık

Ø İyilik” ile “Sağlıksızlık” arasındaki ilişki genellikle bir süreklilik yapısı içinde ele alınmaktadır.

Ø Kişinin sosyoekonomik, kültürel ve geçmiş yaşam deneyimleri bu sağlık kavramının oluşumunda etkili olur. Ø Bu kavram da her bir hasta için değişiklik gösterir. Bu yüzden sağlık ve hastalık her birey için ayrı tanımlanmalıdır.

HASTALIK KAVRAMI

Ø Hastalık, “bedenin yaralanması ya da çeşitli nedenlerle homeostatik dengenin bozulması olup, beraberinde fizyolojik, psikolojik ve sosyal sorunları da getiren bir durum" olarak tanımlanabilir.

Ø Homeostatik dengenin devamlılığı bozulunca, kişi çevresindeki değişikliklerle baş edemez hale gelir ki, bu durum da hastalık hali söz konusudur.

Ø Hastalığın daha geniş bir anlamı; vücut organ veya sistemlerin normal fonksiyonlarını yapamaması sonucu biyolojik ve fizyolojik değişikliği ifade eder.

Hastalık sadece biyolojik bir süreç değil, aynı zamanda bireyin fizik, emosyonel, entelektüel, sosyal, gelişimsel, spritüel fonksiyonlarının daha önceki haline göre bozulduğu bir durumdur.

Kişinin kendini hasta algılamasında 3 farklı kriter vardır Belirtileri görme Kendini nasıl hissettikleri Günlük işlerini sürdürmedeki becerileri • ağrı veya ateşin yükselmesi gibi • iyi, kötü, hasta • yeme-içme, uyku, iş, ev, okul gibi

Sağlık Davranışlarını Etkileyen Faktörler

Ø Bireylerin sağlık davranışları farklıdır. Ø Kişinin olumlu veya olumsuz sağlık davranışı göstermesinde kişinin içinde bulunduğu ruh hali, o anki sağlık durumu, sağlığa verdiği önem, hastalıkların tanılanmasına verdiği önem, sağlığını algılayış biçimi, özsaygısı, sağlık sorunlarıyla karşılaşma durumu gibi pek çok faktör vardır.

Bunlar iç ve dış faktörler olmak üzere iki grupta incelenmektedir. 1 - İçsel değişkenler; Bir bireyin gelişimsel aşamalarını, entelektüel seviyesini, bireysel fonksiyonların algılanmasını ve duygusal manevi faktörleri içine almaktadır

İçsel Faktörler Bireyin Gelişimsel Düzeyi (büyüme. . ) Ø Entellektüel seviye (eğitim, meslek. . ) Ø Vücudun çalışmasının algılanması (kronik hast. ) Ø Duygusal faktörler (kabullenme, inkar. . ) Ø Manevi faktörler (değerler, inançlar…) Ø

• 2 - Dışsal Faktörler: bireyin aile uygulamaları(yapısı), sosyo-ekonomik faktörler ve kültürel değişkenleri kapsar.

Dışsal Faktörler Ø Aile yapısı /uygulamaları (düzenli kontrol, sağlık taramaları. . ) Ø Sosyo-ekonomik faktörler (maddi durum…. ) Ø Kültürel altyapı (dil, kültür, anlaşılamamak, sağlık uygulamaları. . )

SAĞLIĞI KORUMA VE GELİŞTİRME Sağlığı geliştirme, bireylerin var olan sağlık düzeylerini yükseltme ve koruma kavramlarını içerir, geleceğe yönelik çalışmaları kapsar. Sağlığı geliştirme ve hastalığı önlemeye yönelik birçok program geliştirilmiştir. Bu programların temel amacı, kişinin iyi olma seviyesinin tüm boyutlarda geliştirilmesidir.

• Bireylerin doğrudan katılımı (eğitim, farkındalık oluşturma) • Aktif • Bireyler problem çözümüne yönelik girişimde bulunmaya yönlendirilirler. • Sağlığı Geliştirme Çabaları • Bireyden katkı beklemeden • Pasif • Belirli kurum ve kuruluşlar aracılığıyla (suların klorlanması)

Sağlığın tüm boyutlarını ilerletmek, hastalıkları önlemek ve yaşam beklentisini geliştirmek için 7 davranış biçimi oluşturulmuştur Ø Günde 3 öğün yemek (ara öğün olmaksızın) Ø Her gün düzenli kahvaltı Ø Haftada 2 -3 kez egzersiz yapmak Ø Günde kesintisiz 8 saat uyku Ø Sigara içmemek Ø İdeal vücut ağırlığını korumak Ø Alkol kullanmamak

Önleyici Bakımın Seviyeleri 1. Birincil Koruma Önlemleri: a. Sağlığın Daha İyiye Götürülmesi: Ø Sağlık eğitimi ve güdüleme, Ø Olumlu bir çevre sağlamak, Ø Yeterli ve dengeli beslenmek, Ø Kişisel hijyen önlemleri almak, Ø Aile planlaması uygulamak,

b. Koruyucu Özel Önlemler Alınması Ø Bağışıklama, Ø Yeterince alınmayan besin maddelerini sağlamak, Ø Kazalardan ve karsinojenlerden korunmak, Ø Parazit kontrolü yapmak, Ø Genetik hastalıkları ve doğmalık şekil bozukluklarını önlemek, Ø Sosyo-ekonomik önlemlerle yoksulluğu gidermek.

2. İkincil Koruma Önlemleri: a. Erken Tanı b. Uygun Tedavi ve Sakatlığı Azaltma: * Zamansız ölümleri önleme, * Yan Etkileri Önleme. 3. Üçüncül Koruma Önlemleri: a. Tıbbi Rehabilitasyon, b. Sosyal Rehabilitasyon.

Sağlığın değerlendirilmesi Ø Bireyin sağlık düzeyinin belirlenmesini ifade eder. Ø Bireyin biyolojik, psikolojik, sosyolojik ve kültürel açıdan sağlık düzeyi tespit edilir. Ø Bunu yaparken eski kayıtlardan, bireyin fiziksel muayenesinden, birey ve yakınları ile kurulan iletişim ve gözlemlerden yararlanılır.

• Bireyin mevcut sağlık durumu hakkında bilgi verir. • Bireyin sağlığını yükseltme, koruma ve gerekiyorsa rehabilite etmeçalışmalarına rehber olur.

KAYNAKLAR • Sabuncu N, İlhan SE. (2009). Hemşirelikte temel kavramlar. N. Sabuncu (ed). Hemşirelik bakımında ilke ve uygulamalar. (s. 15 -54). Ankara. Alter yayıncılık. • Cirhinlioğlu Z. (2010). Sağlık sosyolojisi. (s. 13 -53). İstanbul. Nobel yayıncılık.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM