LSANSST ETM ENSTTS GIDA MHENDSL BLM GMB 649
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ GIDA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ GMB 649 - Bitkisel Gıdalarda Toksik Maddeler Prof. Dr. İlkay KOCA
GRAYANOTOKSİN, DELİ BAL GMB 649 - Bitkisel Gıdalarda Toksik Maddeler 14. Hafta
GİRİŞ Türk halkı arasında ‘delibal’ olarak bilinen ve Nepal, İspanya, Portekiz, ABD, Brezilya, Japonya ve Türkiye’de özellikle Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde üretilen balda bulunan Rhododendron ponticum isimli nektarın şiddetli bradikardi (nabız sayısında düşme) ve hipotansiyon (düşük kan basıncı) yaptığı bilinmektedir. 3
Karadeniz bölgesinde özellikle Samsun, Çarşamba ve Kastamonu dolaylarında ‘zehirli bal’ ya da halk arasında ‘deli bal’, ‘acı bal’, ‘kuzu katili’ olarak adlandırılan toksik bir bal çeşidi uzun zamandan beri bilinmektedir. 4
Deli Bal, dar bir coğrafyası olan “Rhododendrom” adlı bitki familyasının “Rhodendrom ponticum” adlı türünden elde edilir. 5
Zehirli baldaki toksik bileşik bir glikozit olan andromedotoksindir. Arılar bu maddeyi sarı ağu (Rhododendron flavum) ve kara ağu (R. ponticum) adı verilen bitkilerin çiçeklerinden bala taşımaktadırlar. 6
DELİ BAL’IN KİMYASAL YAPISI Grayanotoksin veya andromedotoksin Bu bileşikler azot içermeyen diterpenler, polihidroksillenmiş siklik hidrokarbonlardır. 7
Esas maddesinin adı Grayanotoksin’dir. Grayanotoksin’in üç tipi tanımlanmıştır. 1. Grayanotoksin I, andromedotoksin; 2. Grayanotoksin II, desasetilanhidromedotoksin; 3. Grayanotoksin II ise desasetilandromedotoksin 8
Arılarca detoksifiye edilemeyip toksik etkilerini direkt gösteren tip, tip 1 grayanotoksin (andromedotoksin) dir. Bu maddeler nitrojen içermeyen polihidroksik siklik hidrokarbonlardır. 9
Grayanotoksinin etkisi Granayotoksinler sodyum permeabilitesinde yaptıkları değişikliklerle etkilerini gösterirler. Aktivasyon kapılarına depolarizasyon sırasında bağlanarak geçirgenliği arttırırlar. 10
Bu artan geçirgenliğin, sodyum kanallarının farklı subünitelerini, dolayısı ile farklı bölgelerdeki etkinliklerini değiştirdiğini yapılan çalışmalar göstermiştir. 11
Grayanotoksinin etkisi Grayanotoksin hücre membranlarında sodyum kanallarına bağlanır. Bu bileşikler inaktivasyonu engeller; böylece uyarılabilen hücreler (sinir ve kas) depolarizasyon (sodyumun hücre içine alınması) durumunda devam ederler, bu sırada kalsiyumun hücre içine girişi kolaylaşabilir. 12
Madde, parasempatomimetiktir (tükrük, ter gibi salgıları azaltan, göz bebeğini büyülten, mesaneyi genişleten) ve etkisini N. Vagus (üzerinden göstermektedir. 1/24/2022 Free Template from www. brainybetty. com 13
Gözlenmiş bütün iskelet ve kalp kaslarının, sinirlerin ve merkezi sinir sisteminin tepkileri membran etkileri ile alakalıdır. Çünkü intoksikasyon nadiren öldürücüdür ve genellikle iyileşme süresi 24 saat içerisindedir, müdahale gerekmeyebilir. 14
Etkin dozu Zehirlenme için bu baldan bir kişinin 50 -100 gram yemesi yeterlidir. Belirtiler 50 g balın yenilmesinden bir iki saat sonra ortaya çıkar ve zehirlenme ciddi değilse 12 -24 saat içinde düzelir. 15
Toksikasyon Semptomları Semptomlar doza bağımlıdır. Semptomlar akut olarak başlamakta ve sonlanması nadiren 24 saati geçmektedir. Birkaç dakika ya da birkaç saat içinde dolaşıma geçişiyle etkileri görülmeye başlar. İlk belirtiler tükürük sekresyonundaki artış, kusma ve sersemlik hissidir. 16
- Slides: 16