LKYARDIM r Gr Mkerrem KABATA YILDIZ 1 lk

İLKYARDIM Öğr. Gör. Mükerrem KABATAŞ YILDIZ 1

• İlk yardım insani ve vicdani bir sorumluluktur. 2

Hiç ilk yardım uygulanması gereken bir durumla karşılaştınız mı? 3

• Kaza, önceden planlanmamış ve beklenmeyen, ancak yaralanma ile sonuçlanabilecek olaydır. 4

• Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization-VVHO-DSÖ) tarafından yapılan tanıma göre kaza; • insan iradesi dışında, ani ve çabuk beliren bir dış güç etkisiyle ortaya çıkarak fiziksel ve/veya mental hasarlarla sonuçlanabilen olaydır. 5

• Bazı kazalar, yaralının kendine müdahale edebileceği türden olabileceği gibi, büyük bir kısmı ilk yardım olarak anılan ve başka bir kişinin yardımını gerektirecek türden olaylardır. 6

İlkyardım Nedir? • Herhangi bir hastalık veya kaza sonucu sağlığı tehlikeye girmiş olan kişiye, • Olay yerinde • Sağlık personeli gelinceye kadar • Durumun kötüleşmesini önlemek amacıyla • Tıbbi araç gereç aranmaksızın eldeki olanaklar ile yapılan ilaçsız uygulamalardır. 7

Acil Tedavi Nedir? Sağlık personeli tarafından tıbbi araç ve gereçler kullanılarak yapılan müdahalelerdir. 8

İlkyardım ve Acil Tedavi Arasındaki Fark Nedir? • • • İlkyardım ; geçici bakımdır, İlkyardımcı tarafından gerçekleşir, ilaçsız uygulamalardır, uygulama süresi sağlık ekibi olay yerine gelip acil bakımı başlatınca sona erebilir ve • sağlık ekibi hasta/ yaralıyı nakil edene kadar gereksinim olabilir. 9

İlkyardım ve Acil Tedavi Arasındaki Fark Nedir? • • Acil tedavi ; tıbbi tedavidir, sağlık çalışanları tarafından gerçekleşir, uygulama süresi olay yerinde, ambulansta, acil serviste veya en yakın sağlık birimidir, • ilaç uygulamayı gerektirir ve • sağlık ekibinin olay yerine gelmesi ile acil bakım başlar, ileri tetkiklerle devam eder. 10

• İlkyardımda en önemli kural; hayat kurtarıcı olmaktır. • Herhangi bir acil durumda yapılacak basit uygulamalar kadar bazı tehlikeli davranışlardan kaçınılması da kişinin hayatının kurtulmasında önemlidir. 11

• İlk yardım uygu. Iamalarının amacı; • hayati tehlikeyi ortadan kaldırmak, • yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak, • hasta/yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek ve • iyileşmeyi kolaylaştırmaktır. 12

• İlkyardım, genellikle kaza sırasında yaralılara yapılan ilk müdahale olduğundan bu girişim sıklıkla yaralının en yakınında bulunan kişi tarafından yapılır. • Dolayısıyla İlk müdahaleyi yapan kişiler her zaman sağlık çalışanı olamayacak, çevresinde bulunan bireyler olacaktır. • Bu yüzden toplumdaki her bireyin ilk yardım konusunda bilgi sahibi olması çok önemlidir. 13

• Yaşamımızda her an karşılaşabileceğimiz ani hastalık, kaza, afet gibi durumlarda İlk yardım eğitimi almış olmak yaşamın sürdürülmesinde, sakatlanmaların önlenmesinde ve iyileşme sürecinin kısaltılmasında belirleyici rol oynar. • Bu nedenle toplumda bulunan tüm yetişkinlerin İlk yardım bilgisine sahip olması o toplumun sağlığının korunması açısından son derecede önemlidir. 14

• Gelişmiş ülkelerde İlk yardım eğitimi anaokulunda yaşına uygun bilgilerle başlar ve lise eğitiminin sonunda uygulamalı temel ilk yardım eğitimi kazanılmış olur. • Ülkemizde ise trafik ve ilk yardım dersleri Milli Eğitim müfredatında ve Sürücü Eğitimlerinde bulunsa da uygulamalı olmadığı için yeterli ve etkili bir olmamaktadır. 15

• • • Ülkemizde ilk yardım eğitimi çeşitli vakıflar (örn; kızılay, vb. ), Sivil Toplum Kuruluşları (örn; AKUT vb. ), özel kuruluşlar, Okullar ve Üniversitelerde gerçekleşmektedir. 16

• Ülkemizin sağlığının korunması için mutlaka uygulamalı ilkyardım eğitimi gelişmiş ülkelerdeki gibi Milli Eğitim Müfredatına alınmalı ve öğrencinin yaşına uygun (örn- anaokulunda tıbbi yardım isteme, vb. ), bilgi ve becerisi geliştirilerek lise eğitiminin sonunda, artık yetişkinliğe geçeceği dönemde tamamlanmalıdır. 17

• Bunun için • hemşireler tarafından öğretmenlere belli dönemlerde uygulamalı ilkyardım eğitimi verilebilir, • okul sağlığı hemşireliği uygulanabilir ya da • Milli Eğitimin içerisinde uygun kadrolara hemşire öğretmenler atanabilir. 18

• Üniversite öğrencilerinin bir yetişkin olarak toplumsal sorumluluğu kapsamında, her hangi bir meslek (örn; öğretmen, mühendis, diş hekimi, fizyoterapist, kimyager, vb. ) grubunun üyesi olarak, iş yeri kazalarında, ebeveyn olarak ev kazalarında, eğitmenlerin okul kazalarında ilk yardım bilgisine sahip olması, hayat kurtarıcı ve sakatlıkları önleyicidir. • Bu nedenle Milli Eğitim sürecinde gerçekleşmeyen ilk yardım eğitimi mutlak suretle üniversite eğitiminde tamamlanmalıdır. 19

• İlkyardımın temel amacı yaşamı tehdit eden esas nedenleri ortadan kaldırmaktır. • Kazalardan sonra ölümlerin • %10'unun ilk 3 ile 5 dakikada, • %54, 6'sının ise ilk 30 dakika içerisinde meydana geldiği saptanmıştır. • Bu nedenle kaza halinde yaralıya yapılan doğru ilk yardım uygulamaları yaşam kurtarıcıdır. 20

• Bundan da anlaşılacağı gibi geçen her zaman dilimi ölüm oranını artırmaktadır. Bu nedenle en etkili yardım sağlık ekipleri olay yerine gelene kadar olay yerinde bulunanlarca yapılan ilk 30 dakikada yapılmalıdır. • Beyin dokusunun da oksijensizliğe azami 4 -6 dakika dayanabileceği düşünüldüğünde bu sürenin önemi tartışılmazdır. 21

22

Hayat Kurtarma Zinciri Nedir? Hayat kurtarma zinciri 4 halkadan oluşur. Son iki halka ileri yaşam desteğine aittir ve ilkyardımcının görevi değildir. 1. Halka – 112 ye haber verme 2. Halka - Olay yerinde yapılan Temel Yaşam Desteği 3. Halka – 112 Ambulans ekiplerince yapılan müdahaleler 4. Halka - Hastane acil servisleridir 23

• Bir araştırmada kalp durmalarında ilk yardımın zamanında yapılmasıyla hastaların yaklaşık %40'ı kurtarılmıştır. • Aynı araştırmada kalp durmalarında ambulans gelinceye kadar yapılan müdahaleler ile hastaların yaklaşık %20'sinin kurtarıldığı tespit edilmiştir. 24

• Ülkemizde ölümlü ve yaralanmalı gerçekleşen kazalara baktığımızda; • Trafik kazaları • İş kazaları (iş yerinde ya da işin yürütüm nedeniyle oluşan kazalar) • Endüstriyel kazalar (patlamalar, yangınlar, zehirlenmeler, radyasyon, vb. ) • Spor kazaları, okul kazaları (suda boğulma, düşme, vb. ) • Ev kazaları (zehirlenmeler, yangınlar, düşme, yaralanmalar, elektrik kazaları, vb. ) başta gelmektedir. 25

• Yapılan bir araştırmaya göre; trafik kazaları dünyadaki yaşam ve sağlık sorunları sıralamasında 9. sırada yer aldığı, önlem alınmadığı taktirde 2020 yılında 3. sıraya yükseleceği bildirilmektedir. • Ülkemizde trafik kazaları, kazaların başında gelmektedir ve önemli bir sağlık sorunudur. 26

• Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi Ülkemizde de mutlak suretle toplu taşıma arttırılmalı, yaygınlaştırılmalı ve daha kullanılabilir hale getirilmelidir. Toplu taşımada da özellikle raylı sistem dediğimiz tren, hızlı tren, metro, tramvay, gibi toplu taşıma araçları tercih edilmelidir. 27

• Tüm dünyada ve ülkemizde ilk yardım gerektiren durumların başında gelen trafik kazalarının önlenmesinde korunma tedbirlerine bakıldığında; 28

• Kaza Olmadan Önce Birincil Korunma • Kazaya neden olan mekanizmaların tanımlanması ve buna yönelik düzenlemelerin yapılması birincil korunmanın temelini oluşturmaktadır. • Birincil korunmada; • Bölünmüş yol ve hız tümsekleri, • Yol çevresinde görüşü artıracak düzenlemeler, • Yol ışıklandırılması, • Trafik işaretleri gibi yol güvenliğini artıracak uygulamalar, • Alkollü araç kullanımına ve yol güvenliğine yönelik (hız sınırları, cezalar) yasal düzenlemelerin yapılması, • Korunmasız yol kullanıcılarına yönelik düzenlemeler (yaya yolları, bisiklet yolları gibi) yapılması gibi önlemler yer almaktadır. 29

• Kaza Anında İkincil Korunma • Kaza oluştuğunda yapılması gerekenleri ve kazanın Şiddetini azaltmaya yönelik düzenlemeleri içermektedir. • İkincil Korunmada; • Emniyet kemeri, • Çocuk kemerleri ve koltukları, • Hava yastıkları, • Motorsiklet ve bisiklet sürücülerinde kask kullanımının yaygınlaştırılması, • Yol çevresi düzenlemeleri (otokorkuluklar) yapılması bunlardan birkaçıdır. 30

• Kaza Sonrasında Üçüncül Korunma • Üçüncül korunma kaza sonrasında yapılacakları ve yaralanmaların etkilerini azaltmaya yönelik önlemleri içermektedir. Üçüncül korunmada; • Kazanın erken tespiti, • Kaza sonrası araçtan çıkarma, • Yangını önleme, • İlk yardım hizmetleri, • Acil yardım hizmetlerinde çalışan personelin, öğrencilerin, öğretmenlerin, sürücülerin ve halkın ilk yardım konusundaki bilgilerinin artırılması, • Sağlık kurumuna hızla ulaştırılma, • Hastane acil merkezlerindeki tedavi hizmetlerinin iyileştirilmesi gibi uygulamalar. 31

• Trafik kazalarından sonra ilk yardım gerektiren bir diğer önemli konu iş kazalarıdır. İş kazası, işyerinde meydana gelen plansız ve beklenmedik, kişinin ve işyerinin bedence veya maddi olarak zarara uğraması ile sonuçlanan olay olarak tanımlanmaktadır. 32

İlkyardımcı Kimdir? • İlk yardım tanımında belirtilen amaç doğrultusunda; • Hasta/yaralıya mevcut araç ve gereçlerle • İlaçsız uygulamaları yapan • İlkyardım eğitimi almış kişilerdir. 33

İLK YARDIMI YAPANLAR GENELLİKLE • TRAFİK EKİPLERİ • KARAYOLLARI GÖREVLİLERİ • İTFAİYECİLER • OLAY YERİNDE BULUNAN VATANDAŞLAR • JANDARMALAR 34

• İlk yardımcı; • Önce kendi can güvenliğini korumalı, • İnsan vücuduyla ilgili temel ilk yardım bilgilerine sahip olmalı, • Sakin ve soğuk kanlı olmalı, • Güven verici olmalı, ümitsiz ifadeler kullanmamalı buna karşın aşırı umut verici de olmamalı, • Çabuk ve doğru karar verebilmeli, 35

• İlk yardımcı; • Çevre olanaklarından yararlanabilmeli, yaratıcı ve pratik olmalı, • Kendine güvenebilmeli • Gereksiz cesaret gösterilerinden uzak durmalı • Bilmiyorsa/ emin değilse uygulamamalı, • Vicdani sorumluluk duygusu ile hareket etmeli ve • Tıbbi yardım gelene kadar hasta/ yaralıyı yalnız bırakmama özelliklerine sahip olmalıdır. 36

İlkyardımcının Bağlı Olduğu Etik Kurallar • Yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalı ve bunları sürekli yenilemelidir • En iyi düzeyde ilkyardım verebilmek için kendini formda tutmalıdır 37

• İlkyardımcı sağlık personeli değilse sağlık personeli gibi davranmamalıdır. Kendi görev ve yetkilerinin dışına çıkmamalıdır • Önce kendisinin ve çevresinin güvenliğini sağlamalıdır 38

• Çok sayıda Hasta / yaralıya müdahale etmek zorunda ise öncelikler dışında hiçbir ayırım yapmamalıdır • Hasta / yaralının kendisine emanet ettiği eşyalardan sorumlu olmalıdır • Hizmeti karşılığında maddi çıkar beklememelidir 39

• Hasta / yaralıya ve çevreye güvenlik ve huzur duygusu vermelidir • Görevini tamamlayıncaya kadar hasta yaralıları izlemeli ve yalnız bırakmamalıdır 40

İLKYARDIM KİMLER YAPMALI Øİlkyardım yada Temel Yaşam Desteği eğitimi almış insanlar yapmalı ÖNEMLİ KURAL: ØÖncelikle zarar verme!!! 41

İlkyardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? İlkyardımcının temel görevleri Korumak, Bildirmek, Kurtarmak ( K. B. K. ) olarak ifade edilir 42

1) Koruma • Kaza sonuçlarının ağırlaşmasını yada başka kazaların oluşmasını önlemek için olay yerini değerlendirmek • Olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmak • İlkyardım eğitimi olmayan kişileri olay yerinden uzak tutmak • Bilinçsiz müdahalelere izin vermemek. 43

2) Bildirme • En hızlı ve doğru şekilde gerekli yardım kuruluşlarına haber verilmesidir. • İlk yardım gerektiren durumlarda tıbbi yardım istenir. • Ülkemiz için tıbbi yardım hattı 112'dir, bir-biriki olarak ifade edilmelidir, aksi takdirde bazen ilk yardım gerektiren olayın vehameti ve heyecanı ile birlikte yüz-on- iki=100102 gibi tuşlanarak zaman kaybına neden olabilmektedir. 44

• Tıbbi yardım istenirken olay yerinde birden fazla kişi varsa ilk yardım müdahalesi yapmayan birine komut verilir, eğer tek ilk yardımcı ise zamanla yarıştığını unutmamalıdır. Bunun için tıbbi yardım isterken en kısa, öz bir biçimde yer, adres, arayan kişi, olayın türü, etkilenen kişi sayısı, durumları hakkında bilgi verilmeli ve bir ya da daha fazla kişi farketmeksizin olay yerine dönülmelidir. 45

• Günümüzde mobil telefonlar sayesinde olay yerinden ayrılmadan hatta telefonun hoparlör özelliği kullanılarak İlk yardım sırasında da tıbbi yardım istenebilmektedir. 46

• Ülkemize temel ilk yardım bilgisindeki yetersizliğe karşın tıbbi yardım/ ambulans hizmetleri son derecede gelişmiştir ve artık çoğunlukla çok kısa süre içinde tıbbi yardım/ ambulans hizmeti olay yerine ulaşmaktadır. 47

• Sağlık Bakanlığı, ambulansların tüm acil vakalara en kısa sürede ulaşması ve en etkili ilkyardımı uygulayabilmesi için önemli bir projeyi hayata geçirmiştir. • Yeni uygulamaya göre, akıllı telefonlara indirilen "enabız" uygulaması sayesinde, kişi 1 -1 -2'yi aradığında konum bilgileri GPS üzerinden acil servis istasyonundaki çağrı karşılayıcının ekranına düşecek. • Konum bilgisi ambulansa iletilecek ve ambulans navigasyon sayesinde, acil vakanın bulunduğu yere tarif gerekmeksizin en kısa sürede ulaşabilecektir. 48

• Herhangi bir acil durum karşısında enabız uygulamasındaki "112'yi ara" butonuna basılarak, durum kendisi ile ilgiliyse "kendim için", başkası ile ilgili ise "herhangi biri için" seçeneği seçilmesi gereklidir. • E- nabız uygulaması ile sistem sayesinde sistemi kullananın kendisi ise; hasta/ yaralının kronik rahatsızlıkları, kullandığı ilaçlar gibi detaylı tıbbi özgeçmişi de, acil servise gitmeden ilgilinin ekranına düşmüş olabilmektedir. 49

112 Aranması Sırasında Nelere Dikkat Edilmeli • Sakin olunmalı • 112 merkezi tarafından sorulara net ve anlamlı cevaplar verilmelidir ; • Kesin yer ve adres bilgileri verilirken , olayın olduğu yere yakın bir caddenin yada çok bilinen bir yerin adı verilmelidir , • Kendinizi tanıtmalı ve telefon numaranız istenirse verilmelidir 50

112 Aranması Sırasında Nelere Dikkat Edilmeli • Hasta/yaralı(lar)ın adı ve olayın tanımı yapılmalıdır, • Hasta/yaralı sayısı ve durumu bildirilmelidir, • Eğer herhangi bir ilkyardım uygulaması yapıldıysa nasıl bir yardım verildiği belirtilmelidir, • 112 hattındaki sağlık personeli tarafından verilen talimatlar yerine getirilmeli 51

112 Aranması Sırasında Nelere Dikkat Edilmeli • 112 hattında bilgi alan sağlık personeli , gerekli olan tüm bilgileri aldığını söyleyinceye kadar telefon kapatılmalıdır. 52

Tablo 7: Ülkemiz için bazı acil telefonlar itfaive 110 Tıbbi yardım 112 Zehir Danışma 114 Polis 155 Jandarma 156 Sahil güvenlik 158 Uyuşturucu bilqi Orman yanqını Ruhsal bunalım danışma Alo çocuk ve kadın Elektrik arıza Doqalqaz arıza 174 177 182 183 186 187 53

• Herhangi bir kaza anında • Emniyet güçleri (polis, jandarma), • arama kurtarma birlikleri (itfaiye, sivil savunma) ve • acil sağlık hizmetleri (acil servis, il ambulans servisi) koordineli çalışmaktadırlar. 54

• Ülkemizde özellikle afetlerde, acil sağlık hizmetlerinin daha etkin bir şekilde sunulabilmesi için Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri (UMKE) oluşturulmuştur. UMKE ekipleri gönüllü sağlık personellerinden oluşur. Her türlü afet durumunda kurtarma ve tıbbi bakım hizmeti sunar. 55

3) Kurtarma ( Müdahale ) Olay yerinde hasta / yaralılara müdahale hızlı ancak sakin ve kendinden emin bir şekilde yapılan ilkyardımdır. 56

İlkyardımcının Müdahale İlgili Yapması Gerekenler • Hasta / yaralıların durumunu seri bir şekilde değerlendirmek ve öncelikli müdahale edilecekleri belirlemek • Hasta/yaralının korku ve endişelerini gidermeli , sakinleştirmeli. 57

İlkyardımcının Müdahale İlgili Yapması Gerekenler • Etraftaki insanları doğru bir şekilde yönlendirip organize etmeli. • Bilgisini kullanarak Hasta / yaralıya gerekli müdahalelerde bulunmak • Kırık kemik varlığında yerinde tesbit etmek • Hasta / yaralıyı sıcak tutmak 58

İlkyardımcının Müdahale İlgili Yapması Gerekenler • Hasta / yaralının yarasını görmesine izin vermemek • Hasta / yaralıyı hareket ettirmeden ( çok zorunlu kalınırsa en az zarar görecek şekilde hareket ettirilebilir ) müdahale yapmak (Ancak, ağır hasta / yaralı bir kişi hayati tehlikede olmadığı sürece asla yerinden kıpırdatılmamalıdır. ) • Hasta / yaralının en uygun yöntemlerle en yakın sağlık kuruluşuna sevkini sağlamak (112) 59

• İlk yardım müdahalelerinde yaşamı tehdit eden durumlara öncelik verilmelidir. • Solunum, dolaşım, aşırı kanama, vb. olaylar hayati tehlike oluşturduğundan müdehaleye buradan başlanmalıdır. • Birden fazla kişininin etkilendiği olaylarda yine hayatı tehlikesi olan kişiden başlanmalıdır. 60

• Hasta ya da yaralılar arasında önceliklerin belirlenmesi olan Triyaj ilk yardımcılar tarafından gerçekleştirilmelidir. • Olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahaleler planlanmalıdır. 61

Kazalardan korunma • İlaç ve kesici aletler çocukların ulaşabilecekleri yere bırakılmamalıdır. • Elektrik prizleri korumalı olmalıdır. • Çocuklar evde yalnız bırakılmamalıdır. • Çocukların yanıcı maddelerle oynamasına izin verilmemelidir. • Yerler ıslak bırakılmamalıdır. 62

• Çocuklar göl, dere, deniz kenarlarında yalnız bırakılmamalıdır. • Elektrik çarpmalarında ilkyardım için gereken önlem alınmalıdır. • Tarım ilaçları çok dikkatli kullanılmalıdır. • Ana caddelerde bisiklete binilmemelidir. • Günlük çalışma süresinden fazla çalışmamalıdır. 63

• Soba veya mangal gaz ile tutuşturulmamalıdır. • Halı ve yolluk kaymalarına dikkat edilmelidir. • İş yerinde güvenlik kurallarına uyulmalıdır. • Sobanın bulunduğu odalarda yatmamaya dikkat edilmelidir. • Meyve ve sebzeler iyice yıkanarak yenmelidir • İnşaat altından geçilmemelidir. 64

• Trafik kuralları öğretilmeli ve uyulmalıdır. • Taşıtların arkasına asılmamalıdır. • Araç durmadan inmemeli veya binmemelidir. • Uyarı levhalarına dikkat edilmelidir. 65

TEŞEKKÜRLER 66