lkretim rencilerinin Bilgi ve letiim Teknolojilerinin Kullanmnda Etik

İlköğretim Öğrencilerinin Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarının İncelenmesi Fatma Kübra ÇELEN Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı 06800, Beytepe-ANKARA Yüksek Lisans Tez Savunması, 19 Nisan 2012 Danışman: Doç. Dr. S. Sadi SEFEROĞLU

1. 1. Problem Durumu n Erişimi ve kullanımı yaygınlaşıp kolaylaşan teknolojinin yaşamın olmazsa olmaz bir parçası haline gelmesi; n sosyal ilişkiler, davranışlar, yaşam biçimleri üzerinde de etkili olmakta ve bu doğrultuda, n yeni etik dışı davranış biçimleri ortaya çıkmaktadır. 3

BİT ve Öğrenme Öğretme Süreçleri n Bilgisayar teknolojilerindeki hızlı değişmeler sonucunda bilgi ve iletişim teknolojileri öğrenme-öğretme süreçlerinin ayrılmaz bir parçası durumuna gelmiştir. 4

Öğrencilerin Farkındalıkları n Bu teknolojilerin kullanıldığı ortamlarda etik ikilemlerle karşıya kalan öğrenciler olumsuz davranış biçimleri geliştirebilmektedir. n Bu nedenle öğrencilerin bilişim teknolojilerini kullanma sürecinde karşılaşabilecekleri etik dışı davranışların neler olabileceği konusunda bilgi sahibi olmalarının ve etik yükümlülüklerin bilincine varmalarının sağlanması gerekmektedir. 5

1. 2. Araştırmanın Önemi n Günümüz öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerini eğitim ve sosyal yaşamlarının her aşamasında etkileşimli bir şekilde kullandıkları gözlenmektedir ve bu yaygın kullanımla birlikte olumsuz davranış biçimleri de ortaya çıkmaktadır. 6

1. 2. Araştırmanın Önemi (2) n Öğrencilerin bilgi ve iletişim n n teknolojilerini kullanırken etik olmayan davranışlar ile ilgili; farkındalık düzeylerini belirleyerek olası olumsuz davranışların erken yaşlarda fark edilmesini sağlamak etik dışı davranışların nedenlerini sorgulayarak bu doğrultuda gerekli önlemleri almak önem arz etmektedir. 7

1. 3. Araştırmanın Amacı n Bu araştırma, q ilköğretim öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında ne tür etik olmayan davranışlar sergilediklerini, q bu teknolojilerin kullanımında etik olmayan şekilde davranmalarının temelindeki nedenleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. 8

1. 4. Problem Cümlesi n İlköğretim öğrencileri bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında ne tür etik olmayan davranışlar sergilemektedirler? 9

1. 4. 1. Alt Problemler 1. İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar ve İnternete erişim ve kullanım 2. 3. 4. 5. 6. durumu ne düzeydedir? İlköğretim öğrencilerinin, bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri nelerdir? İlköğretim öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşler, cinsiyet, sınıf düzeyi, anne eğitim durumu, baba eğitim durumu ve ailenin maddi durumuna göre farklılaşmakta mıdır? İlköğretim öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri bilgisayar ve internete erişim ve kullanma durumları açısından farklılık göstermekte midir? İlköğretim öğrencilerinin bilgi ve İletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışların nedenleri ile ilgili görüşleri nelerdir? İlköğretim öğrencilerinin bilgi ve İletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri etik dışı davranışlara neden olan etmenlere göre farklılık göstermekte midir? 10

İlgili Araştırmalar

2. İlgili Araştırmalar n Çalışmanın bu bölümünde, alanyazındaki bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili araştırmalara yer verilmiştir. “Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlar” konusuyla ilgili çalışmalar sırasıyla; q 2. 1. Yurtdışında Yapılan Araştırmalar q 2. 2. Türkiye’de Yapılan Araştırmalar şeklinde ele alınmıştır. 12

2. 1. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar n Bilgi ve iletişim teknolojilerinin etik kullanımı: q bilgi ve iletişim teknolojileri gibi dinamik ve karmaşık bir alan için etik davranış ve bilinç geliştirme açısından bireylerin ikilemler yaşadıkları tespit edilmiştir. n Bilgi ve iletişim teknolojilerinin etik ve yasal kullanımında q sosyal normlar, cinsiyet, yaş, kişisel değerler, ahlaki yargı, toplumsal değerler, ahlaki sorumluluk gibi özelliklerin etkili olduğu görülmüştür. 13

2. 2. Türkiye’de Yapılan Araştırmalar n BİT – Etik kullanımı (Türkiye): q bireylerin bilgi ve iletişim teknolojilerinin etik kullanımına ilişkin görüş ve davranışlarının q cinsiyet, ebeveyn eğitim durumu gibi demografik özelliklere göre farklık gösterdiği görülmüştür. n Etik olmayan davranışların q fikri mülkiyet ihlali, bilgiye erişim ve paylaşım, sosyal ağlar, internet ve haberleşme alanında yoğunlaştığı tespit edilmiştir. 14

Yöntem

3. Yöntem n 3. Yöntem q 3. 1. Araştırmanın Yöntemi q 3. 2. Çalışma Grubu 3. 2. 1. Çalışma Grubunun Özellikleri 3. 3. Veri Toplama Araçları 3. 4. Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi 3. 5. Veri Toplama Araçlarının Uygulanışı 3. 5. Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi n q q 16

3. 1. Araştırmanın Yöntemi n Bu araştırma genel tarama modeli türünde bir araştırmadır. 17

3. 2. Çalışma Grubu n Çalışma grubunun seçiminde elverişli örneklem seçimi yöntemi kullanılmıştır. n Çalışma için ihtiyaç duyulan verileri toplamak için kullanılan anket araştırmacı tarafından ulaşılabilen ilköğretim 6. , 7. ve 8. sınıf öğrencilerine uygulanmıştır. 18

3. 2. 1. Çalışma Grubunun Özellikleri n Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı Değişkenler Cinsiyet Sınıf Düzeyi Anne Eğitim Durumu Seçenekler (f) (%) Kız 183 51, 1 Erkek 175 48, 9 6. sınıf 119 33, 2 7. sınıf 121 33, 8 8. sınıf 118 33, 0 Okuma yazması yok 12 3, 4 İlköğretim 1. Kademe 138 38, 5 İlköğretim 2. Kademe (ortaokul) 116 32, 4 Ortaöğretim (lise) 83 23, 2 Üniversite 2 2, 2 Lisansüstü 1 0, 3 19

Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı-2 Değişkenler Baba Eğitim Durumu Aylık Gelir Seçenekler (f) (%) Okuma yazması yok 7 2, 0 İlköğretim 1. Kademe 81 22, 6 İlköğretim 2. Kademe (ortaokul) 98 27, 4 Ortaöğretim (lise) 140 39, 1 Üniversite 25 7, 0 Lisansüstü 7 2, 0 750 TL’den az 69 19, 3 750– 1200 TL 145 40, 5 1200– 2000 TL 102 28, 5 2000– 2500 TL 32 8, 9 2500 TL ve üzeri 10 2, 8 20

3. 3. Veri Toplama Araçları n Bu araştırmaya veri toplamak için üç ayrı araç kullanılmıştır: q “Kişisel Bilgi Formu” q “Bilgisayar ve İnternete Erişim ve Kullanma Durumu Formu” q “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarının İncelenmesi Anketi” 21

3. 4. Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi n Araştırmada kullanılan “Kişisel Bilgi Formu” ile katılımcıların demografik özelliklerini belirlemeye yönelik maddelere yer verilmiştir. n İkinci veri toplam aracı olan ve “Bilgisayar ve İnternete Erişim ve Kullanma Formu” ile katılımcıların bilgisayar ve internet teknolojilerine erişim olanaklarını ve bu teknolojileri kullanma durumlarını belirlemeye yönelik maddelere yer verilmiştir. n Üçüncü veri toplama aracı olan “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarının İncelenmesi” başlıklı ankette; katılımcı öğrencilerin “bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlar” ve “bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışların nedenleri” konularında görüşlerini belirlemeye yönelik maddelere yer verilmiştir. 22

3. 5. Veri Toplama Araçlarının Uygulanışı n Veri toplama araçlarının uygulanması işlemi çevrim-içi ortamda gerçekleştirilmiştir. n Anketler okullardaki BT laboratuarlarında doldurulmuştur. 23

3. 6. Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi n Bu çalışmada elde edilen verilerin analizinde, q frekans, yüzde, q ki kare, q Man Whitney U, q Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. 24

Bulgular

4. 1. İlköğretim Öğrencilerinin Bilgisayar ve İnternete Erişim ve Kullanım Durumu Ne Düzeydedir? ” n 4. 1. 1. Katılımcıların Bilgisayar ve İnternete Sahip Olma Durumlarına İlişkin Değerlerin Dağılımı Değişkenler Bilgisayar Sahipliği Seçenekler f % Evet 284 79, 3 Hayır 74 20, 7 358 100 Var 206 57, 5 Yok 152 42, 5 358 100 Toplam İnternet bağlantısı Toplam Çalışmaya katılan öğrencilerin evden bilgisayara erişim oranı %79, 3 iken, internete erişim oranın ise %57, 5’tir. Araştırma grubunda evinde bilgisayar ve internete erişim olanağı bulunmayanların oranı ise sırasıyla %20, 7 ve %42, 5’tir. 26

4. 1. 2. Katılımcıların Bilgisayar ve İnternet’i Kullanmayı Öğrenme ve BİT’e Erişim Ortamlarına İlişkin Değerlerin Dağılımı Değişkenler Bilgisayar Kullanmayı Nerede Öğrendiniz? (Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. ) İnternet Kullanmayı Nerede Öğrendiniz? (Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. ) Bilgi ve İletişim Teknolojilerine (BİT) daha çok nereden ulaşıyorsunuz? Seçenekler f % Okulda 122 34, 08 Kendi kendime deneyerek 255 71, 23 Akraba, arkadaş vb. yardımı 123 34, 36 Okulda 113 31, 56 Kendi kendime deneyerek 247 68, 99 Akraba, arkadaş vb. yardımı 127 35, 47 Okul 96 26, 82 Ev 212 59, 22 İnternet Kafe 50 13, 97 Toplam 358 100, 0 Çalışmaya katılan öğrencilerin büyük bir kısmı bilgisayar ve internet kullanmayı kendilerine deneyerek öğrendiklerini belirtmişlerdir (%71, 23, %68, 99). Araştırmaya katılan öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerine daha çok evden ulaştıkları belirlenmiştir (%59, 22). 27

4. 1. 3. Katılımcıların Bilgisayar ve İnternet’i Kullanım Düzeylerine İlişkin Değerlerin Dağılımı Değişkenler Bilgisayarı kullanım düzeyinizi nasıl değerlendiriyorsunuz? İnterneti kullanım düzeyinizi nasıl değerlendiriyorsunuz? Seçenekler f % Başlangıç Düzeyi 33 9, 2 Orta Düzey 192 53, 63 İleri Düzey 133 37, 15 Toplam 358 100 Başlangıç Düzeyi 39 10, 89 Orta Düzey 184 51, 40 İleri Düzey 135 37, 71 358 100 Toplam pÇizelgede görüldüğü üzere, pçalışmaya katılan öğrenciler bilgisayar kullanma düzeylerini %53, 63 oranla, internet kullanma düzeylerini %51, 40 oranla orta seviyede değerlendirmişlerdir 28

4. 2. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Nelerdir? n Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 1. Bedeli ödenmemiş bir yazılımı kopyalayarak kullanmak 2. Programları sahte seri numaralarıyla kullanmak 3. Lisanssız/kaçak yazılım kullanmak 4. Programları izinsiz çoğaltmak 5. Lisanslı fotoğraf, resim ve animasyonlar gibi öğeleri sahibinden izin almadan kullanmak 6. Programların seri numaralarını (lisans bilgilerini) internetten dağıtmak 1 2 3 4 5 Toplam f 209 108 25 8 8 358 % 58, 38 30, 17 6, 98 2, 23 2, 24 100 f 217 104 13 10 14 358 % 60, 61 29, 05 3, 63 2, 79 3, 92 100 f 220 110 7 5 16 358 % 61, 45 30, 73 1, 96 1, 40 4, 46 100 f 210 111 14 7 16 358 % 58, 66 31, 01 3, 91 1, 96 4, 46 100 f 196 121 21 8 12 358 % 54, 75 33, 80 5, 87 2, 23 3, 35 100 f 185 103 44 13 13 358 % 51, 68 28, 77 12, 29 3, 63 100 29

BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı (2) Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 7. Lisans kırma programlarını İnternet’ten dağıtmak 8. Lisanslı programlara ait çoğaltılmış CD’leri izinsiz satmak 9. Size ait olan lisanslı yazılımları çoğaltarak arkadaşlarınızla paylaşmak 10. Komşularınıza ait şifresiz veya şifresini kırdığınız bir kablosuz ağ bağlantısından internete bağlanmak 1 2 3 4 5 Toplam f 190 103 39 12 14 358 % 53, 07 28, 77 10, 90 3, 35 3, 91 100 f 209 110 15 11 13 358 % 58, 38 30, 73 4, 19 3, 07 3, 63 100 f 131 88 51 67 21 358 % 36, 59 24, 58 14, 25 18, 72 5, 86 100 f 199 108 25 13 13 358 % 55, 59 30, 17 6, 98 3, 63 100 176 103 41 17 21 358 49, 16 28, 77 11, 45 4, 75 5, 87 100 f 175 104 43 20 16 358 % 48, 88 29, 05 12, 01 5, 59 4, 47 100 11. Yasal olmayan internet sitelerinden mp 3, film ya da oyun indirmek 12. Yasal olmayan internet sitelerinden edinilen mp 3 ve video dosyalarını internetten dağıtmak ve/veya paylaşmak 30

BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı (3) Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 13. Sosyal paylaşım sitelerinde (facebook, twitter, vb. ) sahte kimlik bilgileri kullanarak başkalarıyla iletişime girmeye çalışmak 14. Forum sitelerinde kimlik bilgilerini gizleyerek yanlış bilgiler vermek 15. Forum sitelerinde sahte hesap ile yorumlarda bulunmak 16. Bir resim veya video dosyasını ait olduğu kişinin onayı ve rızası olmadan kullanmak 17. Rahatsız edici içerikli e-posta mesajlarını başkalarına isimsiz olarak göndermek 18. Başkalarına kasıtlı olarak virüslü e-posta mesajı göndermek 1 2 3 4 5 Top. f 186 118 23 13 18 358 % 51, 96 32, 96 6, 42 3, 63 5, 03 100 f 185 119 26 10 18 358 % 51, 68 33, 24 7, 26 2, 79 5, 03 100 f 190 128 13 11 16 358 % 53, 07 35, 75 3, 63 3, 07 4, 48 100 f 197 118 23 7 13 358 % 55, 03 32, 96 6, 42 1, 96 3, 63 100 f 210 104 21 9 14 358 % 58, 66 29, 05 5, 87 2, 51 3, 91 100 f 215 103 15 6 19 358 % 60, 06 28, 76 4, 19 1, 68 5, 31 100 31

BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşlerin Dağılımı (4) Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında etik olmayan davranışlar 19. Başkalarına ait kişisel bilgileri ve fikirleri izin almadan kendi amacınıza hizmet edecek şekilde kullanmak 20. Sanal ortamın kimlik bilgilerini gizleyebilme işlevini kullanarak başka kişileri rahatsız edici eylemlerde bulunmak 21. Hazır yapılmış ödevleri internetten edinerek kullanmak 1 2 3 4 5 Top. f 198 111 21 10 18 358 % 55, 31 31, 01 5, 87 2, 79 5, 02 100 f 208 109 18 7 16 358 % 58, 10 30, 45 5, 03 1, 96 4, 46 100 f 146 114 41 39 18 358 % 40, 78 31, 84 11, 45 10, 89 5, 04 100 f 177 92 38 34 17 358 % 49, 44 25, 70 10, 61 9, 50 4, 75 100 f 195 107 24 14 18 358 % 54, 47 29, 89 6, 70 3, 91 5, 03 100 f 189 101 33 19 16 358 % 52, 79 28, 21 9, 22 5, 31 4, 47 100 22. Ödev hazırlayan internet sitelerine ödev yaptırmak 23. İnternet üzerinden edinilen başkalarına ait proje veya ödevleri kendim yapmış gibi teslim etmek/vermek 24. İnternet üzerinden edinilen kendimize ait olmayan bilgi ve çalışmaları kaynak göstermeden ödev ve projelerde kullanmak 32

Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Farkındalık n Anket maddelerine ilişkin öğrenci görüşleri incelendiğinde katılımcıların etik olmayan davranışlarla ilgili farkındalık düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür. 33

Korsan Yazılım Kullanma n Korsan yazılımları çoğaltmak ve paylaşmak şeklindeki davranışlarla ilgili öğrencilerin n diğer maddelere göre daha fazla etik ikilimlerde kaldığı görülmüştür. q Öğrencilerin arkadaşlarıyla paylaşmayı etik bir davranış olarak düşünme eğiliminde olmalarında; q yazılımın sahibini ve onun haklarını göz önünde bulundurmak yerine kendisine daha yakın olan arkadaşlarının çıkarını gözetmesinde sanal ortamda mesafe kavramının soyut olmasının neden olduğu ileri sürülebilir. 34

4. 3. İlköğretim öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşler, cinsiyet, sınıf düzeyi, anne eğitim durumu, baba eğitim durumu ve ailenin maddi durumuna göre farklılaşmakta mıdır? 35

4. 3. 1. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Cinsiyete Göre Farklılaşmakta mıdır? n Erkek ve kız öğrencilerin BIT kullanımında etik olmayan davranışlar konusundaki düşünceleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur (U=13848; p=0, 027; p<0, 05). Sıra ortalaması değerlerine bakıldığında erkek öğrencilerin (191, 87) kız öğrencilere ( 167, 67) göre daha çok etik dışı düşüncelere sahip oldukları görülmektedir. Cinsiyet Kız Erkek N Sıra Ortalaması Sıra Toplamı 183 167, 67 30684, 00 175 191, 87 U p 13848, 000 0, 027 33577, 00 36

4. 3. 2. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Sınıf Düzeyine Göre Farklılaşmakta mıdır? n 6. , 7. ve 8. sınıfların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir [χ2(2)=5, 343; p=0, 069; p>0, 05]. Etik konusundaki düşüncelerin sınıf düzeyine göre farklılaşmadığı belirtilebilir. Sınıf Düzeyi N Sıra Ortalaması 6. sınıf 119 197, 37 7. sınıf 121 171, 26 8. sınıf 118 169, 92 SD χ2 p 2 5, 343 0, 069 37

4. 3. 3. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Anne Eğitim Durumuna Göre Farklılaşmakta mıdır? n Anne eğitim durumlarına göre öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir [χ2(2)=12, 319; p=0, 015; p<0, 05]. n Sıra ortalamalarına bakıldığında okuma yazması olmayan annelerin çocuklarının diğerlerine oranla daha fazla etik dışı düşüncelere sahip oldukları görülmüştür. Anne Eğitim Durumu N Sıra Ortalaması Okuma yazması yok 12 268, 92 İlkokul 138 170, 25 Ortaokul 116 178, 38 Lise 83 177, 99 Üniversite 9 230, 56 SD χ2 p 4 12, 319 0, 015 38

4. 3. 4. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Baba Eğitim Durumuna Göre Farklılaşmakta mıdır? n Baba eğitim durumlarına göre öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir [χ2(2)=4, 649; p=0, 460; p>0, 05]. Baba Eğitim Durumu N Sıra Ortalaması Okuma yazması yok 7 207, 57 İlkokul 81 173, 24 Ortaokul 98 191, 45 Lise 140 171, 60 Üniversite 25 175, 20 Lisansüstü 7 229, 86 SD χ2 p 5 4, 649 0, 460 39

4. 3. 5. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Maddi Duruma Göre Farklılaşmakta mıdır? n Maddi duruma göre öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir [χ2(2)=2, 524; p=0, 640; p>0, 05]. Etik konusundaki düşüncelerin maddi duruma göre farklılaşmadığı belirtilebilir. Maddi Durum N Sıra Ortalaması 750'den az 69 187, 16 750 -1200 145 170, 32 1200 -2000 102 181, 01 2000 -2500 32 193, 06 2500 ve üzeri 10 200, 90 SD χ2 p 4 2, 524 0, 640 40

4. 4. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Bilgisayar ve İnternete Erişim ve Kullanma Durumları Açısından Farklılık Göstermekte midir? ” 41

4. 4. 1. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Bilgisayar Sahipliği Durumuna Göre Farklılaşmakta mıdır? n Evde bilgisayarı olan ve olmayan öğrencilerin BİT kullanımında etik olmayan davranışlar konusundaki düşüncelerinin arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı bulunmuştur (U=9548; p=0, 225; p>0, 05) Ev. Bilg. Var Yok N Sıra Ortalaması Sıra Toplamı 284 176, 12 50018, 00 74 192, 47 U p 9548 0, 225 14243, 00 42

4. 4. 2. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Bilgisayar Kullanma Sürelerine Göre Farklılaşmakta mıdır? n Katılımcılardan 1 -3 yıldır, 4 -6 yıldır, 7 -9 yıldır ve 10 yıldan fazla bilgisayar kullananların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir [χ2(2)=4, 175; p=0, 243; p>0, 05]. Etik konusundaki düşüncelerinin bilgisayar kullanma sürelerine göre farklılaşmadığı belirtilebilir. Bil. Kul. Sür. N Sıra Ortalaması 1 -3 yıl 137 184, 26 4 -6 yıl 147 167, 23 7 -9 yıl 53 197, 83 10+ yıl 21 188, 10 SD χ2 p 3 4, 175 0, 243 43

4. 4. 3. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri İnternet Kullanma Sürelerine Göre Farklılaşmakta mıdır? n Katılımcılardan 1 -3 yıldır, 4 -6 yıldır, 7 -9 yıldır ve 10 yıldan fazla internet kullananların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir [χ2(2)=1, 090; p=0, 780; p>0, 05]. Etik konusundaki düşüncelerinin internet kullanma sürelerine göre farklılaşmadığı belirtilebilir. İnternet Kullanımı N Sıra Ortalaması 1 -3 yıl 195 179, 22 4 -6 yıl 124 178, 92 7 -9 yıl 32 174, 83 10+ yıl 7 218, 93 SD χ2 p 3 1, 090 0, 780 44

4. 4. 4. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri İnterneti Günlük Ortalama Kullanma Sürelerine Göre Farklılaşmakta mıdır? n İnterneti günlük kullanmayanların ve günlük ortalama 1 -3 saat, 4 -6 saat, 7 -9 saat, 10 saat ve 10 saatten fazla internet kullananların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir [χ2(2)=20, 126; p=0, 000; p<0, 05]. İnt. Günlük Ort. Kul. Sür. q N Sıra Ortalaması kullanmıyorum 80 160, 94 1 -3 saat 227 173, 26 4 -6 saat 32 224, 13 7 -9 saat 15 259, 73 10+ saat 4 247, 00 SD χ2 p 4 20, 126 , 000 Grupların sıra ortalamaları dikkate alındığında interneti günlük ortalama 7 -9 saat ve 10 saat ve üzerinde kullananların daha fazla etik dışı düşüncelere sahip oldukları belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre İnterneti günlük kullanım süresi arttıkça etik olmayan şeklide davranma eğiliminin de arttığı söylenebilir. 45

4. 4. 5. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri Bilgisayar Kullanım Düzeylerine Göre Farklılaşmakta mıdır? n Bilgisayarı başlangıç seviyesinde, orta seviyede ve ileri düzeyde kullananların, bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir [χ2(2)=1, 551; p=0, 460; p>0, 05]. Etik konusundaki düşüncelerin bilgisayarı kullanma düzeylerine göre farklılaşmadığı belirtilebilir. Bilgisayar Kullanım Düzeyi N Sıra Ortalaması Başlangıç 33 168, 20 Orta 192 175, 61 İleri 133 187, 92 SD χ2 p 2 1, 551 0, 460 46

4. 4. 6. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri İnternet Kullanım Düzeylerine Göre Farklılaşmakta mıdır? n İnterneti başlangıç seviyesinde, orta seviyede ve ileri düzeyde kullananların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir [χ2(2)=6, 867; p=0, 032; p<0, 05]. n Grupların sıra ortalamaları dikkate alındığında interneti ileri düzeyde kullananların diğerlerine göre etik olmayan davranışlara daha fazla eğilimli oldukları söylenebilir. İnterneti Kullanım Düzeyi N Sıra Ortalaması başlangıç 39 187, 01 orta 184 165, 82 ileri 135 195, 98 SD χ2 p 2 6, 867 0, 032 47

4. 5. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleri İle İlgili Görüşleri Nelerdir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleriyle İlgili Görüşlerin Dağılımı Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışların nedenleri 1. 2. 3. 4. 5. Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin arkadaş çevresinin etkisi vardır. Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin aile bireylerinin etkisi vardır. Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında maddi sebeplerin etkisi vardır. Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi bu durumdan hiç kimsenin zarar görmeyeceğine inanıyordur. Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi yakalanmayacağına inanıyordur. 1 2 3 4 5 Toplam f 13 22 69 128 126 358 % 3, 63 6, 15 19, 2 35, 7 35, 2 100 f 21 54 87 104 92 358 % 5, 87 15, 0 24, 3 29, 0 25, 7 100 f 29 60 95 96 78 358 % 8, 10 16, 7 26, 5 26, 8 21, 7 100 f 19 53 91 105 90 358 % 5, 31 14, 8 25, 4 29, 3 25, 1 100 f 28 48 71 122 89 358 % 7, 82 13, 4 19, 8 34, 0 24, 8 100 48

Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleriyle İlgili Görüşlerin Dağılımı (2) Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışların nedenleri 6. 7. 8. 9. Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi etik konusunda yeterli bilgiye sahip değildir. Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin ahlaki değerlerinin etkisi vardır. Bir kişinin bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanmasında o kişinin dini inançları etkilidir. Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi yasal sorumluluklarını bilmiyordur. 10. Bir kişi bilgi ve iletişim teknolojilerini etik olmayan şekilde kullanıyorsa, o kişi toplumsal sorumluluklara önem vermiyordur. 1 2 3 4 5 top f 8 30 73 135 112 358 % 2, 23 8, 38 20, 3 37, 7 31, 2 100 f 17 47 75 111 108 358 % 4, 75 13, 1 20, 9 31, 0 30, 1 100 f 35 58 102 78 85 358 % 23, 7 21, 7 28, 4 16, 2 9, 78 100 f 9 32 58 120 139 358 % 2, 51 8, 94 16, 2 33, 5 38, 8 100 f 11 30 68 108 141 358 % 3, 07 8, 38 18, 9 30, 1 39, 3 100 49

BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışların Nedenleriyle İlgili Görüşlerin Dağılımı q Yasal sorumlulukları bilmemenin etkisi (%72, 35) q Arkadaş çevresinin etkisi (%70, 95) q Toplumsal sorumluluklara önem verilmemesinin etkisi (%69, 56) q Etik konusunda yeterli bilgiye sahip olmamanın etkisi (%69) q Ahlaki değerlerin etkisi (%61, 17) q Yakalanmayacağına olan inancın etkisi (%58, 94) q Aile bireylerinin etkisi (%54, 75) q Hiç kimsenin zarar görmeyeceğine inanmanın etkisi (%54, 47) q Maddi sebeplerin etkisi (%48, 6) q Dini inançların etkisi (%25, 98) 50

4. 6. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri, Etik Dışı Davranışlara Neden Olan Etmenlere Göre Farklılık Göstermekte midir? n Öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerinin etik kullanımı konusundaki düşünceleri maddi sebeplerin etkisine göre farklılık göstermemektedir. Bununla birlikte öğrencilerin BİT’nin etik olmayan şekilde kullanılması konusundaki düşüncelerine ilişkin toplam puanları arasında; q aile bireylerinin, q arkadaş çevresinin, q yakalanılmayacağına olan inancın, q yeterli bilgiye sahip olmamanın, q ahlaki değerlerin, q dini inançların, q kimsenin zarar görmeyeceğine olan inancın, q yasal sorumlulukları bilmemenin, q toplumsal sorumluluklara önem vermemenin etkisine göre anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. 51

4. 6. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri, Etik Dışı Davranışlara Neden Olan Etmenlere Göre Farklılık Göstermekte midir? (2) n Araştırma bulgularına göre katılımcılardan bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlara “toplumsal sorumluluklara önem vermemenin, ahlaki değerlerin, dini inançların, yeterli bilgiye sahip olmamanın, yasal sorumlulukları bilmemenin, aile bireylerinin ve arkadaş çevresinin”, etkili olduğunu düşünenler etik konusunda daha dikkatli davranmaktadırlar. 52

4. 6. İlköğretim Öğrencilerinin BİT’lerin Kullanımında Etik Olmayan Davranışlarla İlgili Görüşleri, Etik Dışı Davranışlara Neden Olan Etmenlere Göre Farklılık Göstermekte midir? (3) n BİT kullanımında etik olmayan davranışlara neden olan “yakalanılmayacağına olan inanç ve kimsenin zarar göremeyeceğine olan inanç” etkenleri konusunda kararsız olanların diğerlerine oranla daha fazla etik dışı davranma eğiliminde oldukları görülmüştür. 53

Sonuçlar ve Öneriler

5. Sonuçlar ve Öneriler n 5. Sonuçlar ve Öneriler q 5. 1. Sonuçlar q 5. 2. Öneriler n n 5. 2. 1. Araştırmaya Dönük Öneriler 5. 2. 2. Uygulamaya Dönük Öneriler 55

5. 1. Sonuçlar n İlköğretim öğrencilerinin %79’unun bilgisayara ve %57, 5’inin internete erişim olanağı bulunmaktadır. Ayrıca katılımcılar bilgi ve iletişim teknolojilerine daha çok evlerinden ulaşmaktadırlar. n Öğrenciler bilgisayar ve interneti kullanmayı kendilerine deneyerek öğrenmektedirler. Bununla birlikte katılımcılar bilgisayarı ve interneti orta düzeyde kullanmaktadır. n Katılımcıların bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili farkındalık düzeyleri yüksektir. 56

5. 1. Sonuçlar (2) n İlköğretim öğrencilerin BİT kullanımında etik olmayan davranışlara ilişkin düşünceleri cinsiyet açısından farklılık göstermektedir. n İlköğretim öğrencilerinin BİT kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri bilgisayara sahip olma, bilgisayarı ve interneti kullanma süreleri, bilgisayar kullanma düzeylerine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. q Bununla birlikte öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlar konusundaki düşünceleri interneti günlük ortalama kullanma süresi ve interneti kullanım düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. 57

5. 1. Sonuçlar (3) n Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında etik olmayan davranışlara neden olan etkenler q yasal sorumlulukları bilmemek, q arkadaş çevresinin etkisi, q toplumsal sorumlulukları önemsememek, q yeterli bilgiye sahip olmamak, q ahlaki değerlere verilen önem, q yakalanmayacağına olan inanç, q aile bireylerinin etkileri, q süreçten hiç kimsenin zarar görmeyeceğine inanıyor olmak, q maddi sebepler ve dini inançlar şeklinde sıralanabilir. 58

5. 1. Sonuçlar (4) n Öğrencilerin BİT’nin etik olmayan şekilde kullanılması konusundaki düşüncelerine ilişkin toplam puanları arasında q aile bireylerinin, arkadaş çevresinin, yakalanılmayacağına olan inancın, yeterli bilgiye sahip olmamanın, ahlaki değerlerin, dini inançların, kimsenin zarar görmeyeceğine olan inancın, yasal sorumlulukları bilmemenin, toplumsal sorumluluklara önem vermemenin q etkisine göre anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. 59

5. 2. Öneriler n 5. 2. 1. Araştırmaya Dönük Öneriler n Çalışmada ilköğretim öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasında etik olmayan davranışlar konusunda farkındalıklarının yüksek olduğu bulunmuştur. q Bu durumun nedenlerinin incelendiği ayrıntılı bir araştırma yapılabilir. 60

5. 2. Öneriler (2) n İlköğretim öğrencilerinin BİT kullanımında etik olmayan davranışlarla ilgili görüşleri bilgisayara sahip olma, bilgisayar kullanma düzeylerine bilgisayarı ve interneti kullanma sürelerine göre anlamlı bir farklılık olmadığı bulunmuştur. q Bu değişkenler açısından fark olmaması öğrencilerin bu teknolojilerle etkileşim içinde bulunduğu çevrimiçi ortamlarda ulaşılan ve kullanılan kaynaklarla ilgili etik ikilemler yaşandığını düşündürmektedir. q Bu bağlamda bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında karşılan etik ikilemleri belirlemeye yönelik çalışmalar yapılabilir. 61

5. 2. Öneriler (3) n İnternetin günlük kullanım süresi arttıkça etik olmayan şekilde davranma eğiliminin de arttığı ve İnterneti ileri düzeyde kullananların diğerlerine göre etik olmayan davranışlara daha fazla eğilimli oldukları bulunmuştur. q Bu bağlamda öğrencilerin hangi çevrimiçi ortamlarda ne kadar süre harcadıklarını, bu ortamları hangi amaçla kullanıldıklarını ve hangi ortamlarda ne tür etik olmayan davranışlar sergilediklerini belirlemeye yönelik yeni araştırmalar yapılabilir. 62

5. 2. 2. Uygulamaya Dönük Öneriler n BİT kullanımında etik olmayan şeklide davranmaya neden olan etmenlerin başında bu konuda yeterli bilgiye sahip olmamanın, yasal sorumlulukları bilmemenin etkili olduğu bulunmuştur. q Bu nedenle bireylerin ilköğretim çağından itibaren etik konusunda eğitilmeye ve bilgilendirilmeye başlanması ve bu amaçla somut yaşantıların kazandırıldığı öğrenme uygulamalarının yapılması önerilebilir. q İlköğretim çağından itibaren Bilişim Teknolojileri dersi kapsamında yapılacak eğitici ve formal eğitimlerle bu teknolojilerin doğru kullanımına ilişkin farkındalık düzeyinin arttırılması sağlanabilir. q Yine bu sayede bireylerin bilgisayar ve internet teknolojilerinin kullanımında karşılaşabilecekleri olumsuzluklar ve olası güvenlik tehditleri ve etik ikilemler en aza indirilebilir. 63

5. 2. 2. Uygulamaya Dönük Öneriler (2) n Katılımcıların BİT kullanımında etik olmayan davranışlara ilişkin düşüncelerinin anne eğitim durumu açısından farklılık gösterdiği, okuma yazması olmayan annelerin çocuklarının diğerlerine oranla daha fazla etik dışı düşüncelere sahip olduğu bulunmuştur. q Özellikle annelerin ve aile bireylerinin; öncelikle BİT kullanımı ve BİT kullanımında etik olmayan davranışlar konusunda eğitilmesine yönelik bilgilendirme çalışmalar yürütülebilir. 64

5. 2. 2. Uygulamaya Dönük Öneriler (3) n BİT kullanımında yaşanabilecek etik ikilemler için kaynak olabilecek, ülkemiz ve dünya çapında kabul edilen bilgisayar ve internet teknolojilerinin kullanımında uygun davranış kuralları ilgili birimlerce belirlenerek bilgilendirici stratejiler geliştirilebilir. 65

66

Teşekkürler… 67