LKEMZN DEK BLGELERNDE UYGULANABLECEK BAZI EKM NBET RNEKLER
ÜLKEMİZİN DEĞİŞİK BÖLGELERİNDE UYGULANABİLECEK BAZI EKİM NÖBETİ ÖRNEKLERİ Ekim nöbeti planlanırken göz önüne alınması gereken ölçütler ile, bölgenin iklim, toprak ve çevre koşulları, sulama durumu ve üreticilerin alet, ekipman ve diğer olanaklarına göre çok farklı ekim nöbeti sistemleri uygulanabilir. Ekim nöbetinden beklenen yararların tümüyle veya büyük ölçüde gerçekleşebilmesi için, en uygunu uzun süreli ekim nöbetleridir. 1
Ancak, özellikle küçük üreticilerin, farklı ürünlerin gerektirdiği alet ve ekipmana sahip olmamaları, arazilerinin yetersiz olması, bilgi birikimleri ve deneyimlerinin az olması gibi nedenlerle, kısa süreli (2– 3 yıl) ekim nöbetleri onlar için daha uygulanabilir gözükmektedir. kimi bilgi rli çalıştıran eleman Teknik veya büyük işletmeler için, uzun süreli ekim nöbetleri daha uygun olabilir. 2
Her bölge için sulanan ve sulanamayan yerlerde uygulanabilecek ekim nöbeti sistemleri farklı olacaktır. Bölgeler içinde de, o bölgenin geri kalan kısmından farklı iklim ve toprak özellikleri gösteren alt iklim bölgeleri olabilir. Bu alt bölgelerde uygulanacak ekim nöbetlerinin de, bazı farklılıklar içermesi beklenen bir sonuçtur. Ekim nöbeti sistemi içerisinde seçilen bitkiler ve bunların sıralamaları değişmez kurallar değildir. 3
Karadeniz Bölgesi Çarşamba ovasından sonra, Batum ovasına kadar Orta ve Doğu Karadeniz boyunca, dağlar deniz kıyısından keskin bir şekilde yükseldiğinden, işlemeli tarıma uygun arazi miktarı çok sınırlıdır. Arazilerin büyük çoğunluğu fındık ve çay plantasyonları ile kaplıdır. İşlemeli tarım küçük arazi parçalarında bahçe tarımı şeklinde yapılmakta ve çoğunlukla mısır, fasulye, domates, lahana gibi ürünler yetiştirilmektedir. 4
Orta ve Doğu Karadeniz’de yıllık yağış büyük değişkenlik gösterir. Samsun’da 700 – 750 mm civarında iken, doğuya doğru gittikçe artar ve Rize’de 2300 mm’nin üzerine çıkar. Yağışın yıl içindeki dağılımı kısmen düzenlidir. Ordu’nun doğusunda kalan yerlerde sulamaya gereksinim duyulmazken, Samsun, Ordu ve Sinop çevresinde, çoğunlukla, haziran ortasından eylül ayına kadar yağışlar seyrekleşmekte ve uzunluğu ve şiddeti değişen kurak dönemler yaşanmaktadır. Çeltik, Mısır, fasulye, karpuz, kavun, ayçiçeği ve yazlık sebzelerden yeterli miktar ve kalitede ürün alabilmek için sulama gereklidir. 5
Sinop çevresinde 750 – 800 mm olan yıllık yağış, batıya doğru gittikçe bir miktar artarak Kocaeli ve Sakarya’nın Karadeniz kıyılarında 1000 mm’ye ulaşmaktadır. işlenebilir tarım alanları vardır. Burada da, yaz ortasında kurak bir dönem yaşanır. yıllık yağış miktarı azalır. 6
Bölgede yetiştirilen başlıca ürünler (fındık ve çay plantasyonları ile meyvelikler dışında); mısır, tütün, ayçiçeği, buğday, arpa, şeker pancarı, fasulye, patates, kolza, çeltik, soya, yonca, fiğ, keten, lahana (kara lahana, kırmızı ve beyaz baş lahana), domates, biber, hıyar, patlıcan, karpuz, kavun, ıspanak, pırasa, karnabahar, brokoli, brüksel lahanası, soğan, marul, turp, havuç, şalgam, pazı, kocabaş vb. bitkilerdir. 7
a. Kıyı Kesimler Bölgede güneşlenme süresi yetersiz olduğundan, yılda iki kez tane ürünü almak risklidir. Sonbahar yağışlarının erken başladığı yıllarda kışlık ürünlerin ardına ekilen mısır, soya gibi bitkiler tane olgunlaştıramamaktadırlar. Kışlık ürünler kaldırıldıktan sonra silaj, yeşil veya kurutulmuş (hasıl) ot amacıyla mısır, kocadarı gibi bitkilerin yetiştirilmesi daha uygundur. Bu nedenle, biri tanesi, biri de otu veya yaprakları için olmak üzere, yılda 1. 5 ürün alacak şekilde ekim nöbetleri düzenlenmelidir. 8
Çeltik tavalarının yapımı zor ve maliyeti yüksek olduğundan, tavalar bozulmadan 5 – 6 yıl aralıksız çeltik yetiştirilir. Bazı Uzakdoğu ülkelerinde olduğu gibi, çeltik hasadından sonra, tavaların içine nemli koşullara uygun mürdümük tohumları ekilebilir. Sonraki yıl çeltik ekim zamanından önce mürdümük yeşil gübre olarak toprağa karıştırılır veya ot için hasat edilir. Böylece, toprağın organik madde ve besin içeriği artar ve çeltik tarımında sorun olan yabancı otlar ile bazı hastalık ve zararlı etmenlerinin yoğunluğu azalır. Monokültür yetiştiricilikten kaynaklanan çeltikteki verim azalması daha uzun zamana yayılabilir. 9
Bu alanlar için uygun olabilecek bazı ekim nöbeti örnekleri: & Kolza – mısır (silajlık) – fiğ+tahıl – ayçiçeği – fiğ+tahıl – mısır & Buğday – mısır (silajlık) – çayır üçgülü – kolza şeker pancarı/patates & Kışlık sebze – mısır – bezelye (taze) – şeker pancarı – fiğ+tahıl – mısır & Bezelye – karpuz/kavun – buğday – yazlık sebze – fiğ+tahıl – ayçiçeği/patates & Çayır üçgülü – çayır üçgülü – kolza – silajlık mısır – fiğ+tahıl – şeker pancarı & Yonca – yonca – buğday – mısır (silajlık) – kolza – mısır buğday & Buğday – silajlık mısır – fiğ+tahıl – soya & Çeltik – mürdümük – çeltik – mürdümük (5 yıl) & Yazlık sebze – buğday – silajlık mısır – kışlık sebze – mısır – 10 kolza
b. İç Kesimler Sulanan Yerler & Yonca – yonca – buğday – mısır (silajlık) & Şeker pancarı – kuru fasulye – fiğ+tahıl – ayçiçeği – fiğ+tahıl – mısır & Patates – tohumluk fiğ buğday – silajlık mısır – fiğ+tahıl – şeker pancarı 11
Sulanamayan Yerler & Korunga – korunga – buğday – kolza & Kolza – fiğ+tahıl – kocadarı/mısır (silajlık) – buğday & Buğday – fiğ+tahıl – mısır (silajlık) – kolza – tütün – fiğ+tahıl şeker pancarı 12
8. 2. Akdeniz ve Ege Bölgesi Akdeniz ve Ege Bölgeleri’ndeki kıyı ovalarının iklim ve toprak özellikleri birbirine benzemektedir. Kışları ılık ve yağışlı, yazları ise genellikle sıcak ve kuraktır. Yıllık ortalama yağış 700 – 1000 mm arasında değişir. Yağışlar yağmur şeklindedir ve çoğunluğu sonbahar, kış ve ilkbahar aylarında düşer. Yaz dönemi sıcak ve kurak olduğundan sulama gereklidir. Toprak çok verimlidir ve kıyı ovaları tümüyle sulanabilir durumdadır. 13
Yıllık güneşlenme süresi 3500 saate yakın olduğundan, bir yılda rahatlıkla iki ürün alınabilmektedir. Serin iklim bitkilerinin çoğunluğu 4– 5 o. C’nin üzerindeki sıcaklıklarda yavaş da olsa fotosentez yapıp gelişmelerine devam etmektedirler. Buralarda serin iklim bitkileri kış aylarında da gelişmelerini sürdürürler. Kışlık ekilen bezelye ve bakla ocak şubat aylarında taze meyve olgunluk dönemine gelmektedir 14
Akdeniz Bölgesi’nde sıradağlar olan Toroslar, denize paralel uzandığından, bu bölgemizde bulunan Çukurova ve Antalya Ovası deniz ile Toroslar arasında kıyı ovaları şeklindedir. Ege Bölgesi’nde ise dağlar denize dik uzanır. Bu nedenle, kıyı ovalarının yanı sıra, vadiler boyunca bölgenin iç kesimlerine kadar uzanan ovalar vardır. Denizden uzaklaştıkça yağış miktarı azalmaktadır. Akdeniz ve Ege seracılığın en çok geliştiği ve yaygın olduğu bölgelerimizdir. 15
Her iki bölgenin iç kesimleri genelde dağlık ve engebeli arazi yapısındadır. Dağlar arasında yer geniş düzlükler ve ovalar da bulunmaktadır (Göller Bölgesi, Kahramanmaraş, Denizli gibi). Torosların bazı yerlerinde yükselti 3000 m’ye kadar çıkmaktadır. İç kesimlerde kış ayları daha sert geçmektedir. İç kesimlerdeki engebeli alanlar ormanlar, makiler ve orman içi meralarla kaplıdır. Makilik alanlar, orman içi meralar ve yüksek yaylalarda küçükbaş hayvancılık (koyun ve keçi) çok yaygındır. 16
Yetiştirilen başlıca ürünler; pamuk, buğday, mısır, soya, ayçiçeği, şeker pancarı, tütün, arpa, susam, yerfıstığı, kolza, yeşil mercimek, yonca, fiğ, anason, haşhaş, her türlü yazlık ve kışlık sebzeler, karpuz ve kavundur. Zeytincilik, turunçgiller ve diğer meyve türlerinin yetiştiriciliği ve tarıma dayalı sanayi çok gelişmiştir. 17
Sulanan Kıyı Ovaları & Bakla – pamuk – fiğ+tahıl – susam – fiğ+tahıl – mısır & Fiğ+tahıl – yazlık sebze – buğday – soya – kolza – mısır & Bakla – kavun/karpuz – fiğ+tahıl – mısır – buğday – soya & Yonca – yonca – patates/kolza – mısır – buğday – soya & Bezelye – pamuk – fiğ+tahıl – patates/yer fıstığı – buğday – soya & Buğday – soya – kolza – susam – fiğ+tahıl pamuk 18
b. İç Kesimler Sulanan Yerler & Buğday – kuru fasulye – kolza – susam fiğ+tahıl – silajlık mısır & Fiğ+tahıl – haşhaş – buğday – silajlık mısır & Yonca – yonca – patates/buğday – silajlık mısır – fiğ+tahıl şeker pancarı 19
Sulanamayan Yerler & Korunga – korunga – buğday+medik – kolza & Tohumluk fiğ – buğday – fiğ+tahıl – kocadarı (silajlık) – kolza & Bezelye – kocadarı – fiğ+tahıl – mısır – buğday & Buğday – fiğ+tahıl – kocadarı yeşil mercimek/nohut Fiğ+tahıl karışımları bölgede, özellikle kuzu besiciliğinde, geçici kış merası şeklinde yaygın olarak kullanılmaktadır. 20
8. 3. Marmara – Trakya Bölgesi Bölgenin Anadolu kısmında Ege ve Karadeniz arası bir geçit iklimi görülür. Buralarda yıllık yağış 800 mm kadardır. Trakya kesiminde iklim biraz daha serttir. İç kesimlerinin iklimi kısmen Orta Anadolu’ya yakındır. Buralarda yıllık yağış 600 mm’nin altına düşer. Marmara ve Trakya’da çok kısa mesafelerde iklim belirgin olarak değişir. Bu bölgemizde dağlık ve engebeli arazi daha azdır. Arazi yapısı genellikle düzlüktür ve topraklar verimlidir. 21
Nüfusun yoğun, endüstrinin ve tarımın gelişmiş, girdi kullanımının yüksek olması nedeniyle yoğun tarım yapılır. Birçok üründe verimlilik Türkiye ortalamasının üzerindedir. Tarla tarımında teknoloji ve girdi kullanımının en yüksek olduğu bölgedir. 22
Yaz ayları sıcak ve kuraktır. Bu nedenle, bölgedeki arazilerin çoğunluğunda yerüstü ve yeraltı su kaynakları kullanılarak sulu tarım yapılmaktadır. Ancak, artan nüfus yoğunluğu ve sanayileşme toprakları ve su kaynaklarını hızla kirlettiğinden, bazı su kaynakları kurumaya başlamış veya kullanılamaz duruma gelmiştir (Ergene nehri gibi). Bölgede yetiştirilen başlıca ürünler; ayçiçeği, buğday, arpa, şeker pancarı, çeltik, patates, kolza, bezelye (konservelik) yazlık ve kışlık sebzelerdir. Ayrıca bağcılık (şaraplık ve sofralık), zeytincilik, meyvecilik ve tarımsal sanayi çok gelişmiştir. 23
Sulanan Alanlar & Tahıl – silajlık mısır – fiğ+tahıl – ayçiçeği & Fiğ+tahıl – şeker pancarı – tahıl – silajlık mısır – fiğ+tahıl – patates & Mürdümük – çeltik – mürdümük – çeltik (4 – 5 yıl) & Kolza – silajlık mısır – fiğ+tahıl – patates – buğday – fasulye & Yonca – yonca – tahıl – silajlık mısır – kolza – mısır Sulanamayan Alanlar & Tahıl – bezelye – kocadarı (silajlık) – fiğ+tahıl – patates & Korunga – korunga – tahıl – kolza & Tohumluk fiğ – tahıl – fiğ+tahıl – patates 24
8. 4. Orta Anadolu Bölgesi Ülkemizin en geniş tarım alanları bu bölgede bulunmaktadır. Orta Anadolu ülkemizin tahıl ambarı konumundadır. Güneyde Toros sıradağları, kuzeyde Karadeniz dağları, batıda Ege ve doğuda Doğu Anadolu Bölgesi arasında yer alan çok geniş bir alanı kapsayan Orta Anadolu’da, yıllık yağış, sıcaklık gibi iklim faktörleri bölge içinde büyük değişkenlikler gösterir. 25
Bölgenin güneyinde Tuz Gölü çevresinde yıllık yağış 220 mm’ye kadar düşerken, ey 600 mm’ye kadar ulaşır. Yağışların yıl içindeki dağılımı düzensiz olup, çoğunluğu kış ve ilkbahar aylarında düşer. Yağışların bir kısmı kar şeklindedir. Kış ayları soğuk olup karlı ve donlu gün sayısı fazladır. Yaz ayları ise sıcak ve kuraktır. Bölgenin ortalama yükseltisi 900 m’ dir. Tam bir karasal iklim görüldüğünden, gündüz – gece sıcaklık farkı fazladır. 26
Orta Anadolu’da yıllık toplam yağışın az ve yaz aylarının çok sıcak ve kurak olması nedeniyle, çok su tüketen yazlık ürünlerin sulama yapılmaksızın ekonomik olarak yetiştirilmeleri çok zordur. Bölgede yerüstü ve yeraltı su kaynakları sınırlıdır. Son yıllarda aşırı kullanım nedeniyle yeraltı suları iyice derine inmiş ve çoğu yerde tuzlanma başlamıştır. Özellikle, Konya Ovası’nın güney kesimlerinde su sorunu çok ciddi boyutlara ulaşmıştır. 27
Bölgede yetiştirilen başlıca ürünler; buğday, arpa, yulaf, şeker pancarı, patates, kolza, ayçiçeği, mısır, haşhaş, yonca, korunga, karpuz, kavun, fasulye, nohut ve mercimektir. 28
Sulanan Yerler & Buğday –silajlık mısır fiğ + tahıl – şeker pancarı – kolza & Yonca – yonca – patates/mısır – şeker pancarı & Fiğ + tahıl – ayçiçeği – kuru fasulye – buğday – fiğ + tahıl – mısır & Arpa – silajlık mısır – kolza – fiğ + tahıl – patates & Yonca – yonca – buğday – kolza – fiğ + tahıl – mısır & Soya – fiğ + tahıl – patates mısır 29
Sulanamayan Yerler & Korunga – korunga – buğday – kolza – nadas & Tohumluk fiğ – buğday+medik – nadas & Korunga – korunga – buğday – nohut & Nohut – buğday+medik – nadas & Arpa – tohumluk fiğ – nadas & Mercimek – buğday+medik – nadas & Korunga – korunga – buğday – kolza – arpa 30
8. 5. Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye’nin çatısı konumundadır. Arazi dağlık ve engebeli yapıdadır. Bölgenin ortalama yükseltisi 1500 m’nin üzerindedir. İşlemeli tarıma uygun arazi varlığı sınırlıdır. Toplam alanın % 54’ünü meralar oluşturmaktadır. Bu nedenle meraya dayalı hayvancılık çok yaygındır. Bölgede tam karasal iklim yaşanmaktadır. Kışlar çok soğuk ve kurak, bahar ayları kısa, yaz ayları ise serindir. Yıllık toplam yağış 400 – 600 mm arasındadır. Yağışların büyük kısmı bahar ve yaz aylarında düşer. Bölgenin büyük kısmında, kış ayları boyunca toprak yüzeyi kar ve buz örtüsü ile kaplıdır. 31
Yılın 100 – 180 günü donludur. Bitki yetişme (vejetasyon) süresi kısıtlıdır. Özellikle yazlık ürünlerin meyve ve tohum olgunlaştırmalarında bazı yıllar sıkıntılarla karşılabilmektedir. Ürünlerin verim ortalaması, genellikle diğer bölgelerden daha düşüktür. Bölge ot amaçlı yem bitkileri üretimi, mera ve hayvancılık için çok uygundur. Bölgede yetiştirilen başlıca ürünler; buğday, arpa, nohut, yonca, korunga, fiğ, şeker pancarı, patates, ayçiçeği, yazlık sebzelerdir. 32
Sulanan Yerler & Şeker pancarı – mısır – fiğ+tahıl – silajlık mısır – buğday & Yazlık sebze – buğday – yonca – şeker pancarı & Kolza – buğday – fiğ+tahıl – mısır – fasulye – ayçiçeği & Patates – buğday – şeker pancarı – fiğ+tahıl – silajlık mısır Sulanamayan yerler & Korunga – korunga – kolza – buğday & Tohumluk fiğ – buğday – tohumluk fiğ – arpa & Fiğ + tahıl – kolza (yazlık) – aspir – tohumluk fiğ – buğday & Nohut – buğday – mercimek – aspir 33
8. 6. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Bölgenin kuzeyi ve doğusu dağlık ve engebeli iken, güneyi geniş düzlükler ve ovalardan oluşmaktadır. Bölgenin ortalama yüksekliği 500 – 600 m kadardır. Topraklar genelde verimlidir ve güneşlenme süresi uzundur. Bitkisel üretim açısından kısıtlayıcı faktör sudur. Yıllık toplam yağış 350 – 700 mm arasında değişir. Yağışların büyük kısmı kış ve bahar aylarında düşer. İklim karasaldır. Yaz ayları aşırı sıcak ve kurak, kış ayları ise soğuktur. Bölge iklim ve toprak özellikleri yönünden, güneyden kuzeye doğru üç alt bölgeye ayrılmaktadır. 34
Fırat ve Dicle nehirleri bölgenin yaşam kaynağıdır. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) bitirildiğinde, Gaziantep’ten Mardin’e kadar olan alandaki geniş ovalar sulanacaktır. Şu anda proje kapsamında bazı ovalar sulanmaktadır. Yeterli düzeyde tarla içi geliştirme, drenaj, bilgilendirme ve organizasyon çalışması yapıl(a)madığından, sulamanın başladığı bölgelerde bazı ciddi sorunlarla karşılaşılmaktadır. Aşırı ve kontrolsüz sulama nedeniyle bazı yerlerde toprak tuzlanmıştır. Üretilen ürünlerin depolanması, işlenmesi ve pazarlanmasına ilişkin sorunlar vardır. Suya bağlı olarak bazı hastalıklar artmıştır. 35
Bölgede yetiştirilen başlıca ürünler; buğday, arpa, pamuk, mısır, soya, ayçiçeği, çeltik, mercimek, nohut, kolza, susam, yer fıstığı, biber, domates, yonca, fiğ, kavun, karpuz, yazlık ve kışlık sebzelerdir. 36
Sulanan Yerler & Kışlık sebze – pamuk – fiğ + tahıl – mısır – buğday – yazlık sebze & Bakla – pamuk – fiğ + tahıl – biber – kolza – soya & Buğday – silajlık mısır – bakla – kavun/karpuz – fiğ + tahıl – mısır & Yonca (5 yıl) – pamuk – buğday – mısır – bakla & Arpa – soya – fiğ+tahıl – mısır – arpa – soya & Kışlık sebze – susam – bakla – mısır – kışlık sebze – yer fıstığı 37
Sulanamayan Yerler & Mercimek – buğday – nohut – buğday+medik – kolza/aspir & Buğday – fiğ – buğday – bezelye & Korunga – korunga – buğday & Mercimek – buğday+medik 38
- Slides: 38