LINGVISTIKA RASLOJAVANJE JEZIKA Svaki pojavni oblik jezika poseban

LINGVISTIKA

RASLOJAVANJE JEZIKA • Svaki pojavni oblik jezika (poseban jezik) ispoljava se u različitim tipovima varijacija, koje mogu biti: -prostorne (teritorijalne) -društvene (socijalne) -funkcionalne

TERITORIJALNO RASLOJAVANJE • Dijalekti – teritorijalno (regionalno) raslojavanje manifestuje se u različitoj upotrebi istog jezika u pojedinim regionima (razlike su najuočljivije u artikulacionoj bazi i leksici, ali su donekle uočljive i na ostalim nivoima jezičke strukture) • Nedovoljno egzaktno značenje termina dijalekat! • Primer srpskog jezika kao zbira izgovora, dijalekata, poddijalekata, govora, prelaznih govora. . . ! • Uzroci nastanka dijalekata–uzroci nestanka dijalekata! • Divergencija-konvergencija?

JEZIK-DIJALEKAT • U lingvističkom smislu svaki dijalekat je potpun komunikacijski sistem koji ima sva obeležja jezika • Jezik je hijerarhijski nadređen dijalektu (kao obliku nekog jezika) • Postoje li u svetu primeri različitih jezika čiji se govornici međusobno razumeju? • Postoje li u svetu primeri jezika čiji se predstavnici dijalekata međusobno ne razumeju? • Da li lingvistički kriterijumi odlučuju o tome šta će se smatrati jezikom, a šta dijalektom?

SOCIOLINGVISTIČKI KRITERIJUMI ODREĐENJA JEZIK-DIJALEKAT • Jezicima se obično nazivaju samo oni dijalekti (ili skupovi dijalekata) koji ispunjavaju određene društvene i kulturne uslove • Geografski okviri – dijalekat • Psihološka i simbolička vrednost vezivanjem za osećanje nacionalne, političke ili kulturne pripadnosti – jezik • Dijalekat - osnovna kolektivna manifestacija jednog jezika karakteristična za neku grupu njegovih govornika (određenu geografski, istorijski ili društveno ili nekom kombinacijom ovih činilaca)

SOCIJALNO (VERTIKALNO) RASLOJAVANJE JEZIKA • Sociolekt – tip govora koji odlikuje društvene grupe definisane socioekonomskim statusom , stepenom obrazovanja, profesijom, čak i polom i uzrastom - žargon, argo, sleng • Idiolekt - lični jezik (sveukupnost jezičkih sredstava kojima raspolaže pojedinačni pripadnik date jezičke zajednice) • Skala: pojedinac-grupa-društvo na jezičkom planu idiolekt- dijalekt/sociolekt-jezik

JEZIČKA NORMA I STANDARDIZACIJA • Društvo – norme? • Sistemska jezička norma u jezičkoj zajednici? Skup društvenom upotrebom potvrđenih oblika realizovanih mogućnosti koje postoje u jezičkom sistemu – ono što se može reći i onako kako se uobičajeno kaže – navedenom normom vladaju i nepismeni govornici! – spontano normiranje! • Postojanje norme – nepisani jezici, dijalekti, govori, varijeteti, standardizovani jezici, kontaktni jezici (pidžini, kreoli). . . • Jezik bez norme ne bi se mogao ni učiti ni upotrebljavati! • Upotrebna norma – prikladnost?

STANDARDIZACIJA • Na prirodnu normu svesnom intervencijom nadograđena dodatna, planski odabrana, stručno kodifikovana i društveno verifikovana norma • Standardizovani jezici pored implicitne imaju i eksplicitnu normu • Standardizovana norma predstavlja sveukupnost propisanih i obaveznih pravila dobre upotrebe jezika – svi nivoi jezičke strukture • Društveni prestiž i nestandardni varijeteti – simboli grupnog identiteta?

STANDARDNI JEZIK/KNJIŽEVNI JEZIK • Osnovna funkcija književnog jezika je redukcija jezičke raznolikosti u geografskom i društvenom prostoru – naddijalekatski oblik jezika – u načelu različit od izvornih narodnih govora (i pored činjenice da se najčešće za osnovu uzima izabrani jezički varijetet- istočnohercegovački dijalekat, jezik Londona, jezik Pariza, jezik Toskane, Luterov prevod biblije, oživljavanje izumrlog jezika. . . ) • Civilizacijska tekovina koja neutrališe zakonitosti jezičke divergencije

TERMINOLOŠKE NIJANSE • Standardni jezik – civilizacijski pojam s težištem na funkcionalnosti • Književni jezik – kulturni pojam s težištem na vrednosti • Književni jezik – jezik književnosti – ovo diferenciranje bi moglo precizirati sinonimnost termina standardni jezik/književni jezik

FUNKCIONALNO DIFERENCIRANJE STANDARDNOG JEZIKA • Veliki raspon varijacija u upotrebi jezika – pravila strukture-pravila upotrebe • Diferenciranje jezika u tri dimenzije 1) Prema predmetu komunikacije – funkcionalni stilovi (razgovorni, književno-umetnički, administrativni, publicistički, naučni. . . ) 2) Prema odnosu među sagovornicima – formalni, razgovorni, intimni 3) Prema medijumu – govorni i pisani • Granice nisu oštre – preklapanje • Veština snalaženja u navedenom prostoru diferenciranja standardnog jezika osnovni je preduslov prikladne i svrsishodne upotrebe jezika • Šta je jezička kultura?