Lgjfnun og gagnlyktun Skli Magnsson lektor Lagadeild Hskla

Lögjöfnun og gagnályktun Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Hugtakið • Gríska orðið analogia (e. analogy, fr. analogie) vísar til þess að eitt tilvik sé sambærilegt öðru (analogous, analogue) • Rökstuðningur með vísan til analogiu grundvallast á því að ef eitthvað gildi um X, þá hljóti það sama gilda um Y, ef Y er sambærilegt X • Y er m. ö. o. jafnað til X vegna þess að það er eðlisskylt eða samkynja X Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Analogia og reglur • Fullyrðingar með vísan til analogiu vel þekktar í almennri heimspeki, guðfræði, listum, o. fl. • Hægt er að beita reglum á grundvelli analogiu – Tilviki, sem fellur ekki undir reglu, er þá jafnað tilviks sem fellur undir regluna • Analogia á sviði laga er kölluð lögjöfnun – Lagareglu er beitt um ólögfest tilfelli, sem svarar efnislega til þess, sem rúmast innan reglunnar – Almennt er einungis talað um lögjöfnun með vísan til settra réttarreglna Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Skilyrði lögjöfnunar • Sérstök sjónarmið gilda um notkun analogiu í tengslum við lagareglur • Almennt er viðurkennt að til að lögjöfnun komi til greina verði eftirfarandi skilyrði að vera uppfyllt – Að tilvik sé ólögákveðið – Að tilvik sé efnislega sambærilegt því sem rúmast innan ákvæðis Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Tilvik er ólögfest • Kanna þarf hvort einhverjar réttarreglur gildi um tilvik – Skýra þarf ákvæði sem til stendur að lögjafna frá - e. t. v. rúmast tilvikið innan ákvæðisins samkvæmt rýmkandi skýringu og tilvikið er þá ekki ólögfest – Kanna þarf hvort önnur ákvæði eða óskráðar reglur gildi um tilvik - ef svo er þá er tilvikið ekki ólögfest • Tilvik er ekki ólögfest ef það lýtur settum ákvæðum, venjum eða fordæmi • Sjá dóma í D. Þ. B. Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Tilvik er efnislega sambærilegt • Mat á sambærileika lýtur að því hvort sömu rök eigi við um hið ólögfesta tilvik og það sem rúmast innan reglu – Eiga sömu rök við um óvígða sambúð og hjúskap? – Áttu sömu rök við um fasteigna- og lausafjárkaup • Sjá dóma í D. Þ. B. Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Frá hvaða reglum verður lögjafnað • Krafan um að sömu rök eigi við um tilvik leiðir til þess að regla verður að eiga við hið ólögfesta tilvik samkvæmt rökum sínum • Með öðrum orðum verður lagaákvæði að fela í sér meginreglu • Ef ákvæði felur í sér undantekningarreglur er meginreglan látin gilda um hið ólögfesta tilvik – Gagnályktað er frá undantekningarákvæðinu • Sjá dóma í D. Þ. B. Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Lögjöfnun og meginreglur laga • Lögjöfnun gefur til kynna að tvö tilvik lúti sömu meginreglu • Í stað þess að beita ákvæði með lögjöfnun má allt eins beita því samkvæmt rökum sínum (eða meginreglu) – Sjá t. d. H 1966: 54 (arnardómur) • Beiting meginreglu, sem styðst við einstakt ákvæði, er náskyld lögjöfnun Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Fullkomin lögjöfnun • Hefur fyrst og fremst þýðingu vegna 1. gr. HGL og 69. gr. STS • Felur í sér að gera verður meiri kröfur en ella til þess að tilvik séu efnislega sambærileg – Spurning hvort rýmkandi lögskýring gæti hér ekki ætíð komið í stað lögjöfnunar • Álitaefni hvort fullkomin lögjöfnun sem refsiheimild samrýmist 7. gr. MSE Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Réttarheimildarleg staða lögjöfnunar • Víkur fyrir settum lögum, venju og fordæmi • Lögjöfnun frá ákvæði STS telst ekki til grunnlaga • Telst ekki til laga í stjórnlagafræðilegri merkingu - fullnægir ekki áskilnaði STS um sett lög • Um lögjöfnun á sviði refsiréttar gilda sérstök sjónarmið Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Hver eru mörkin á milli lögjöfnunar og rýmkandi lögskýringar? • Fer eftir því hvað við álítum efnislegt inntak ákvæðis vera samkvæmt almennt viðurkenndri lögskýringu • Ef komið er út fyrir efni ákvæðis samkvæmt lögskýringu er um lögjöfnun að ræða ef reglu ákvæðisins er samt sem áður beitt – Hugleiði t. d. lausafjárkaup og óvígða sambúð - Hefði verið hægt að fella þessi tilvik undir ákvæði með rýmk. lögsk? Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Gagnályktun • Ef tilvik verður ekki fellt undir ákvæði getur það verið grundvöllur ályktunar um: – Að einhver önnur regla gildi um tilvik lögjöfnun er þá m. ö. o. hafnað – Að gagnstæð regla gildi um tilvik • Yfirleitt er talað um gagnályktun þegar ályktað er um gagnstæða reglu – T. d. ef eitthvað er ekki bannað skv. lögum, þá er það leyfilegt skv. lögum Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Hvenær er gagnályktun tæk? • Tilvik er ólögfest - verður hvorki fellt undir reglu, sem gagnálykta á frá, né aðrar reglur • Skilyrði til lögjöfnunar ekki uppfyllt – Ólögfest tilvik er ekki efnislega sambærilegt því sem fellur innan ákvæðis - rök standa ekki til þess að það lúti sömu reglu heldur gagnstæðri – Ef ákvæði felur í sér meginreglu er almennt ekki hægt að gagnálykta frá því Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands

Dæmi um hvenær gagnályktun er tæk? • Lög telja eitthvað upp með tæmandi hætti – Sjá t. d. H 1982: 139 – Verður að greina vandlega frá auðkennatalningu • Frávik frá meginreglum – Sjá t. d. H 1982: 1341 og H 1982: 192 Skúli Magnússon, lektor Lagadeild Háskóla Íslands