LEYLA BALK fiiller 2 fiiller Bileik fiiller Fiillerde

LEYLA BALıK fiiller

2 fiiller Bileşik fiiller Fiillerde anlam kayması 22. 12. 2021

3 BIRLEŞIK FIILLER İki veya daha fazla sözün bir araya gelerek kendi aralarında farklı bir anlam verecek ve bir hareketi karşılayacak biçimde kalıplaşmasıyla oluşan fiillerdir. a. Yardımcı Fiille Yapılan Bileşik Fiiller: Bir yardımcı fiille ondan önce gelen ad soylu bir sözcükten oluşur. Yardımcı fiil olarak “etmek, olmak, eylemek, kılmak” gibi fiiller kullanılır. 22. 12. 2021

4 KURALLı BILEŞIK FIILLER Bunlar belli kurallara göre yapılan ve her birinin özel bir adla karşılandığı fiillerdir. Yardımcı eylemden önce bir fiil unsurunun getirilmesiyle yapılır. Dört grupta incelenir. Yeterlik Fiili: Yapmaya gücü yetmek anlamında olan bu fiilin yapılışı “fiil + a(e) + bilmek” şeklindedir. “Kapıyı biraz açabilir miyiz? ” “Sizinle ben de gelebilirim. ” cümlelerinde altı çizili fiiller yeterlik fiilleridir. 22. 12. 2021

5 TEZLIK FIILI Anlamında bir çabukluk ifadesi olan tezlik fiilinin yapılışı “fiil + ı (i, u, ü) + vermek” şeklindedir. “O kadar soruyu bir saatte çözüverdi. ” “Şu paketleri üçüncü kata çıkarıver. ” cümlelerinde altı çizili fiiller tezlik fiilidir. SÜRERLİK FİİLİ : Anlamında bir devamlılık görülen bu fiilin yapılışı şu şekildedir: Fiil + a(e) + kalmak şeklindedir. 22. 12. 2021

6 “Sen olayı düşünedur, ben şu yazıyı müdüre verip geleyim. ” “Asırlar öncesinden süregelen bu adetleri bırakmak kolay değil. ” cümlelerinde altı çizili fiiller sürerlik fiilleridir. YAKLAŞMA FİİLİ: Anlamında “az kalsın olacaktı” ifadesi görülen bu fiilin yapılışı “fiil + a(e)+ yazmak” şeklindedir; yazı dilinde pek kullanılmaz, yerel bir söyleyiştir. “İşe giderken yolda düşeyazdım. ” cümlesinde altı çizili sözcük yaklaşma fiilidir. 22. 12. 2021

7 ANLAMCA KAYNAŞMıŞ BILEŞIK FIILLER Belli bir yardımcı fiili olmayan, sözcüklerin kendi anlamları dışında bir anlam verecek biçimde kaynaştıkları bileşik fiillerdir. Bunların büyük çoğunluğunu deyimler oluşturur. “ Tüm canlılar dile gelmişti sanki. ” “Bu davranışı, onu herkesin gözünden düşürdü. ” cümlelerinde altı çizili sözler birer anlamca kaynaşmış bileşik fiildir. 22. 12. 2021

8 FIILLERDE ZAMAN (ANLAM) KAYMASı Bir kipin bir başka kip yerine kullanılmasıdır. Bir başka ifadeyle fiilin, çekimlenişine göre taşıması gereken anlamının dışına çıkmasıdır. 22. 12. 2021

9 GENIŞ ZAMANDA KAYMA Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel. ) Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde) Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde) 22. 12. 2021

10 ŞIMDIKI ZAMANDA KAYMA Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine kurulur. ) O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine yapar) Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı? ) Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geçmiş yerine: giriştim, satın aldım. ) 22. 12. 2021

11 GELECEK ZAMANDA KAYMA Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, götür, teslim et. ) Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın. ) Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı. ) Not: Cümlenin bütünündeki anlam, özellikle zaman anlamlı zarflar, anlam kaymasını bulmada önemli bir ipucudur. 22. 12. 2021

12 ÖZET Fiiller : Fiiller, kalıcı kavram ya da varlıkları karşılamaz. Bunlar hareketleri, oluşları, durumları karşılar. v Bileşik fiiller: İki veya daha fazla sözün bir araya gelerek kendi aralarında farklı bir anlam verecek ve bir hareketi karşılayacak biçimde kalıplaşmasıyla oluşan fiillerdir. v Fiillerde zaman kayması: Bir kipin bir başka kip yerine kullanılmasıdır. Bir başka ifadeyle fiilin, çekimlenişine göre taşıması gereken anlamının dışına çıkmasıdır. v 22. 12. 2021

13 KAYNAKÇA Türk Dili Muharrem Ergin Aksan Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim 1. TDK Yayınları. 1997 Atabay, N. Sözcük Türleri I (D. Aksan, İ. Kutluk, S. Özel ile), 1976 b. 22. 12. 2021