LETMELERN SINIFLANDIRILMASI LETMELERN SINIFLANDIRILMASI 1 Faaliyet Alanlarna ilevlerine

İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI

İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI 1. Faaliyet Alanlarına (işlevlerine) göre, 2. Tüketicilerin (alıcıların) türüne göre, 3. Üretilen mal ve hizmet türüne göre, 4. Üretim faktörlerinin mülkiyetine göre (sahipliğine göre), 5. Büyüklüklerine göre, 6. Hukuki (yasal) yapılarına göre, 7. Kullandıkları Üretim Teknolojisine göre

FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER Faaliyet alanlarına göre işletmeler; 1. Üretici işletmeler, 2. Hizmet işletmeleri, 3. Satıcı işletmeler veya pazarlama kurumları. 1 - Üretici İşletmeler; Genellikle mal veya fiziksel ürün üreten tarım, inşaat ve sanayi sektörlerinde faaliyetlerini sürdüren işletmelerdir. Tarımsal ürünleri üreten işletmeler; inşaat işletmeleri; dayanıklı ve dayanıksız malları üreten işletmeler. 2 - Hizmet İşletmeleri; Hizmet üretimi ile uğraşan işletmelerdir. Berber dükkânları, lokantalar, oteller; doktor, avukat, muhasebe büroları; banka, sigorta şirketleri; taşıma, temizlik ve depolama şirketleri; elektrik, havagazı, su ve sağlık hizmetlerini yürüten işletmeler gibi. 3 - Satıcı İşletmeler; Ticaret sektöründe çalışan toptancılık, yarı toptancılık ve perakendecilik yapan işletmelerdir.

TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER Tüketicilerin türüne göre işletmeler; 1. En son (nihai) tüketiciler için mal ve hizmet üreten işletmeler, Bazı işletmelerin ürettikleri malları, en son tüketiciler alıp kullanırlar veya tüketirler. Örneğin; yiyecek, içecek maddeleri, giyim eşyası her türlü ev alet ve gereçleri gibi. 2. Diğer işletmeler için mal ve hizmet üreten işletmeler, Doğrudan doğruya en son tüketiciler yerine, diğer işletmelerin ihtiyaç duyduğu malları ve özellikle üretim mallarını üretirler. Örneğin; tekstil ürünleri imalatında kullanılan makineleri yapıp satan işletmeler, her türlü mobilya yapımında kullanılan makina ve tazgâhları imal eden işletmeler gibi. Bazen iki tür tüketici de aynı malı satın alabilirler. Örneğin; derin dondurucu, elektrik, doğalgaz ve su gibi hem en son tüketiciler hem de öteki işletmeler tarafından satın alınabilir. Böylece aynı işletme iki tür tüketiciye yönelik üretim yaparak daha geniş bir pazara sahip olurlar.

ÜRETİLEN MAL VE HİZMET TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER Üretilen mal ve hizmet türüne göre işletmeler; 1. Tarım, ormancılık, avcılık ve balıkçılık işletmeleri, 2. Madencilik ve taş ocakları işletmeleri, 3. Sanayi ve endüstriyel işletmeler, 4. Ticaret işletmeleri, banka işletmeleri, 5. Taşıma ve depolama işletmeleri, 6. Hizmet işletmeleri gibi.

ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER İşletmelerin mülkiyet açısından sınıflandırılmasının dayandığı ölçüt, işletme üretim faktörlerinin ve özellikle sermayesinin özel kaynaklardan veya kamusal kaynaklardan ya da karma bir biçimde hem özel hem de kamu kaynaklarından sağlanmasıdır. 1. Özel işletmeler, 2. Kamu İşletmeleri, 3. Karma İşletmeler, 4. Yabancı Sermayeli İşletmeler 1 - Özel İşletmeler Genellikle sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü özel kişilere ait olan işletmelerdir. Giysi mağazası, mobilya atölyesi gibi. Her türlü alanda, her düzeyde ve boyutta faaliyette bulunabilen özel işletmelerde kâr ya da zarar doğrudan girişimciye aittir.

ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER 2 - Kamu İşletmeleri (KİT'ler) Sermayelerinin tamamı veya büyük bir kısmı kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. Kamu işletmelerine örnek olarak Etibank, Sümerbank, Türkiye Demir-Çelik İşletmeleri ve Türkiye Kömür İşletmeleri gibi. a) Sosyal Güvenlik Kuruluşları: Üyelerinden her ay topladığı fonları değerlendirerek mensuplarına sosyal güvenlik sağlayan kuruluşlardır. Sosyal Sigortalar Kurumu ve Emekli Sandığı gibi. b) Döner Sermayeli İşletmeler: Genel ve katma bütçeli kuruluşların genel idare ilkelerine göre yönetilmesi mümkün olmayan üretim, ticaret ve hizmet faaliyetlerini sürdürebilmek ve daha esnek davranabilmek amacıyla kurdukları işletmelerdir. Üniversite Hastaneleri örnek olarak verilebilir.

ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER 2 - Kamu İşletmeleri (KİT'ler) c) Özel Bütçeli Devlet İşletmeleri: Özel yasalarla kurulan ve tüzel kişiliğe sahip olan bu işletmelerin yönetim ve denetimleri kendi kuruluş yasalarında belirtilen hükümlere göre yerine getirilir. Milli Piyango İdaresi, Spor Toto ve Loto Teşkilatı ve Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü gibi. d) Yerel Yönetim İşletmeleri: Bu işletmeler, belediyelere, il özel idarelerine ve köy tüzel kişiliğine ait olan işletmelerdir. Belediyelerin elektrik, su, doğal gaz ve toplu taşıma için kurdukları işletmeler.

ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER 3 - Karma İşletmeler Karma işletmeler, özel kişiler ile kamu tüzel kişilerinin birlikte kurduklar, işletmelerdir. Türk Ticaret Bankası, Çukurova Elektrik Türk A. Ş. Gibi. 4 - Yabancı sermayeli işletmeler Bu işletmelerin çok azı tamamen yabancı sermaye olmakla beraber, büyük çoğunluğunun kamu ve özel kesimden şirket birleşmeleri (şirket evlilikleri) şeklinde yerli ortaklara sahip olduğu söylenebilir. Türkiye'deki toplam yabancı sermaye yatırımlarının % 50'den fazlası AB ülkelerine ve yaklaşık % 20'si de ABD'ne aittir.

ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER Özel İşletmeler Kamu İşletmeleri Karma İşletmeler Sosyal Güvenlik Kuruluşları Döner Semayeli İşletmeler Özel Bütçeli Devlet İşletmeleri Yerel Yönetim İşletmeleri Yabancı Sermayeli İşletmeler