LETM FAKLTES RADYO TELEVZYON VE SNEMA BLM RTS
İLETİŞİM FAKÜLTESİ RADYO, TELEVİZYON VE SİNEMA BÖLÜMÜ RTS 439 – Sinemada Akımlar Arş. Gör. Dr. Murat ŞAHİN
İran Yeni Dalga Sineması RTS 439 – Sinemada Akımlar Hafta-10
İran Sineması • Görsel temsile mesafeli yaklaşım • Sinema İran’da ilk yıllarında gayrimüslim İranlılar eliyle yayılmıştır. • İran sinemasından ancak 1926 yılında iktidara gelen Rıza Şah sonrasında bahsedilebilir • Hacı Ağa sinema aktörü – 1933 • Kültür ve İrşad Bakanlığı (MCIG)
Yeni İran Sinemasının temelleri • Entelektüel ve toplumcu gerçekçi sinemanın ilk filizlerinin ardından Yeni İran Sineması’nın temelleri 1960’ların sonu ve 1970’lerin başında yapılan filmlerle atılır • Dariush Mehrjui’nin İnek (Cow, 1969) ve Mesud Kimyayi’nin Keysar (Qeisar, 1969) filmleri akımın başlangıç filmleri sayılır
Dariush Mehrjui - İnek (Cow, 1969)
Yeni İran Sinemasının temelleri • Sinemanın gelişimine organizasyon ve kurumlar; katkıda bulunan – Özgür Sinema (Sinema-i Azad, 1969) organizasyonu – Çocuklar ve Gençlerin Entelektüel Gelişim Enstitüsü 1969 - Abbas Kiarostami ve Cafer Panahi bu enstitüde film yapmaya başlarlar
İran’ın Politik, Kültürel Yapısı • 1970’li yıllar bir taraftan İran sinemasının yeni bir dil kurmaya çalıştığı yıllarken • 1970’li yıllar aynı zamanda toplumsal gerilimlerin yaşandığı yıllardır • Şah’ın totaliter rejimine karşı ayaklanmalar yaşanmaya başlar • Bu yıllarda sürgünde olan Humeyni, 1979 yılında yaşanan devrim ardından İran’a geri dönmüştür
Devrim sonrası sinema • Belirsizlik dönemi: 1978 – 1982 – Devrimin ardından gelen birkaç yılda sinema; batılılaşmanın kitlesel, emperyalist, zehirleyici ve yozlaştırıcı bir aracı olarak görülmüştür – Devrimin hemen ardından sinema faaliyetlerinin durdurulması, film yönetmenlerinin ve sinema çalışanlarının belirsiz bir döneme girmesine neden olmuştur – Sinemalarda hangi filmlerin gösterilebileceğini tespit edecek Film ve Sinema Şurası kurulmuştur – Humeyni yönetimi sinemayı bir propaganda aracı olarak görmüş ancak sıkı sansür uygulamıştır – Rejime uygun sinemanın nasıl olacağı konusunda daha çok din adamları söz sahibi olmuştur.
Devrim sonrası sinema • Sinemaya devlet müdahalesi: 1983 -1987; – Devrim sonrasında rejimin bütün olarak sinemaya değil, sinemanın da dolayısıyla gerçekleştiği düşünülen ahlaki yozlaşmaya karşı olduğu netlik kazanmıştır – Rejim sinemayı desteklemiş ve bu amaçla Farabi Sinema Kurumunu kurmuştur – Bu kurum, yerli üretimi desteklemek, dağıtım ve gösterim düzenlemek, filmlerin ithal ve ihracatını kontrol etmek ve arşivleme amaçlı görevleri de yürütmüştür.
Devrim sonrası sinema • Humeyni sonrası dönem: 1990’lar ve sonrası; – Devletin sinemaya getirdiği önlemlerin ve desteğinin ardından 1990’ların sonlarına doğru nitelikli filmlerin varlığı tekrar görülmeye başlanmıştır. – Ayrıca filmlerin festivallere gönderilmesi dikkatleri İran sinemasına çevirmiştir – İran sinemasının kökleri devrim öncesine dayanan gelişim sürecini, 1990’lardan itibaren tamamlamaya başladığı söylenebilir – Amir Naderi The Runner - 1984
Amir Naderi - The Runner (1984)
Devrim sonrası sinema • Hatemi ve rahatlama dönemi: 1997 -2005; – Hatemi dönemiyle birlikte görece bir özgürlük dönemi başlamış – Sinema Dairesi, yol gösterici sinema anlayışına son vereceğini ve sinemanın sinemacılar tarafından yönetileceğini duyurmuş – Abbas Kiarostami, Dariush Mehrjui ve Mohsen Mahkmalbaf gibi ustaların yanı sıra Majidi, Samira Mahmalbaf, Jafar Panahi ve Bahman Ghobadi gibi genç yönetmenler 1990’ların sonlarına doğru birtakım başarılar elde etmiştir
Devrim sonrası sinema • Hatemi sonrası dönem: 2005 sonrası – Hatemi döneminde rahatlayan İran sinemasının, 2005’te Mahmud Ahmedinejad’ın koltuğu devralmasıyla tekrar bıçak altına girdiği söylenebilir – Radyo, televizyon, Internet medyasının yanı sıra ortak yapım, diasporal, uluslararası filmler gibi her tür oluşum yeniden düzenlenmeye başlamıştır. Örneğin; yabancı videolara ve uydu kanallarına yasak getirilmiştir – Bu dönemde sinemacılar baskı altında tutulmuş. Örneğin, Jafar Panahi tutuklanmış Kefaletle serbest kalan Panahi; beş yıl ev hapsi, yirmi yıl film çekme, senaryo yazma, yurtdışına çıkma ve yerli/yabancı basına demeç verme yasağına çarptırılmıştır
Devrim sonrası sinema – Yeraltı film yapımı (underground filmmaking) olarak adlandırılır ve Ahmedinejad dönemiyle beraber İran sinemasında göze çarpan bir aktivite olarak ortaya çıkmıştır. – Örneğin; beş yıl ev hapsi ve yirmi yıl film yapım yasağı bulunmasına rağmen bu yasaklı döneme üç film (Bu Bir Film Değildir, 2011, Perde, 2013, Tahran Taksi, 2015) sığdırabilen Panahi, bu duruma bir örnektir. – Asghar Farhadi’nin Bir Ayrılık (A Seperation, 2011) adlı filmi en iyi yabancı film Oscar’ını kazanan ilk İran filmi olmuş ve Berlin Altın Ayı – Taxi Tehran (Tahran Taksi, 2015) adlı filmi Berlin Altın Ayı ödülüne layık görülen bir başka İran filmi
Yeni İran Sineması • Yönetmenler auteur kuramı etrafında film yaparlar ve ortak bir sinema dili oluşturmuşlardır. • Bu ortak dilin oluşmasında İranlı sinemacıların sansür, devlet baskısı, maddi kısıtlılıklar, tutuklamalar vb. pek çok kısıtlamayla karşıya kalmaları ve bunları aşmak için şiir, metafor, sembolizm gibi farklı ifade araçları geliştirmelerinin etkisi olmuştur.
Yeni İran Sineması • Gerçek hayat hikâyelerinden esinlenen bir senaryo • Gerçek mekân ve genellikle dış mekânların kullanımı • Uzun hazırlık ve doğaçlama içeren profesyonel olmayan aktörlerin kullanımı • Basit estetik seçimler, ince ve sade görüntüler • Gerçek ile kurgu arasında güçlü bir muğlaklık hissi • Karakter ve duyguları açığa vuran jestler ve bakışlara vurgu yapılarak eylem ya da diyaloglarla daha az desteklenen bir anlatım • Yüksek teknoloji ürünü, hareketli Batı tarzının aksine, basit ve mütevazı bir işleyiş ve insani değerlere vurgu yapan hümanist bir dil.
Yeni İran Sineması • İran Yeni Dalgası minimalizmi merkezine alan bir sinema akımı olarak dikkat çekmektedir. • Minimalist sinema – Hikâye anlatıcılığından uzaklaşarak yaşamın kendisini resmetmeye dayanan, – Gereksiz eklentilerden arınmış sade öykülemenin tercih edildiği, – Kamera hareketleri, oyunculuk, ışık tasarımı, mekân kullanımı gibi sinematografik estetiğin tüm unsurlarında sadeliğin hâkim olduğu bir sinema anlayışıdır
Yeni İran Sineması • İran Yeni Dalga yönetmenleri de sansür ve maddi kısıtlılıkların da etkisiyle minimalist sinema üslubunu temel alan, doğayı ve yaşamı yalın bir biçimde aktaran, gerçek ya da gerçeğe yakın, yaşamın içinden hikâyeleri, politik ve felsefi bir arka plan ve alegorik ve şiirsel bir sinema diliyle anlatan filmler çekerek bu akımın temel hatlarını ortaya koymuşlardır.
Yeni İran Sineması • İran Yeni Dalga Akımının en karakteristik özellikleri, – Az sayıda karaktere dayalı bir anlatı yapısı, – Sade ve sıradan bir olay örgüsü, – Ağır bir tempoda ilerleyen filmsel zaman, – Oyuncu seçimindeki ve oyunun sahnelenişindeki doğallık – Profesyonel olmayan oyuncular yer alır, – Çekimler stüdyolardan ziyade gerçek mekânlarda yapılır, – Uzun plan çekimlere yer verilir, doğrudan ses kullanımı vardır ve finaller donma karesi ile sonlanır. – Genellikle İran’ın kırsal kesimindeki alt sınıf karakterlere odaklanan, küçük dramatizasyon veya sansasyonların olduğu, açık uçlu ve basit anlatılara sahiptirler.
Abbas Kiarostami filmleri • • Arkadaşımın Evi Nerede? – 1987 Yakın Plan – 1990 Zeytin Ağaçlarının Altında – 1994 Kirazın Tadı (Taste of Cherry, 1997) Cannes Film Festivali’nden En İyi Film ödülü • Rüzgar Bizi Sürükleyecek - 1999 • 10 - 2002
Arkadaşımın Evi Nerede? – 1987
Yakın Plan – 1990
Zeytin Ağaçlarının Altında – 1994
Kirazın Tadı -1997
Rüzgar Bizi Sürükleyecek - 1999
10 - 2002
Majidi filmleri • Cennetin Rengi - 1999 • Cennetin Çocukları (Children of Heaven, 1997) adlı filminin yabancı film dalında Oscar adayı • Baran – 2001 • Serçelerin Şarkısı - 2008
Cennetin Çocukları - 1997
Cennetin Rengi - 1999
Baran – 2001
Serçelerin Şarkısı - 2008
Jafar Panahi filmleri • Beyaz Balon (White Baloon, 1995) adlı filminin Cannes’da Altın Kamera ödülü • Ayna - 1997 • Çember – 2000 • Ofsayt - 2006 • Taksi – 2015 • Üç Hayat - 2018
Beyaz Balon - 1995
Ayna - 1997
Çember – 2000
Ofsayt - 2006
Taksi – 2015
Üç Hayat - 2018
Asghar Farhadi Filmleri • • Tozda Dans (Rags Dar Ghobar) – 2003 Güzel Şehir (Shahre Ziba) – 2004 Çarşamba Ateşi (Chaharshanbeh Suri) – 2006 Elly Hakkında (Darbareye Elly) – 2009 Bir Ayrılık (Jodaeiye Nader Az Simin) – 2011 Geçmiş (Le Passé) – 2013 Satıcı (Forushande) – 2016 Herkes Biliyor (Todos- lo saben) - 2018
Çarşamba Ateşi – 2006
Elly Hakkında – 2009
Bir Ayrılık – 2011
Geçmiş (Le Passé) – 2013
Satıcı (Forushande) – 2016
Herkes Biliyor (Todos- lo saben) - 2018
Yararlanılan Kaynaklar • Yağız Aydın (2017). Sinemaya sinemayla bakmak: İran sineması. Yüksek lisans tezi • Sözen, M. (2013). İRAN YENİ DALGA SİNEMASINDA VAROLUŞSAL TEMALAR VE YÖNELİMLER. Selçuk İletişim , 7 (3) , 218 -233. • Uğur, U. (2017). İran Yeni Dalga Sineması ve Majidi’nin “Cennetin Çocukları” Filmi. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD) , 7 (2) , 333 -342 • Kırel, D. (2006). Küresel Seyircilik, Hollywood ve " Öteki" Sinemalar Bağlamında İran Filmlerinin Konumlandırılması. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi , (4) , 51 -69.
- Slides: 46