LETM FAKLTES GAZETECLK BLM GZT 104 MEDYA EKONOMS
İLETİŞİM FAKÜLTESİ GAZETECİLİK BÖLÜMÜ GZT 104 MEDYA EKONOMİSİ Dr. Öğretim Üyesi Beste Nigar Erdem
Türkiye'de Medyada Tekelleşme: 1980 Öncesi GZT 104 Medya Ekonomisi Hafta-10
1980 Öncesi Medyada Tekelleşme • 1980 yılına kadar Türkiye’deki medya ekonomisi, kendi yağı ile kavrulan, bir başka deyişle ekonomik yapısını kendi performansı ile tayin eden medya patronlarının ayakta kalabildiği dönem olarak tarihe geçmiştir. • Bu döneme genel olarak baktığımızda medya ekonomisinin mülkiyet kontrolünün mesleği sadece gazetecilik olan patronlar tarafından kontrol edildiğini görmekteyiz.
• Yine bu dönemde bazı basın organlarındaki sahiplik yapısı birkaç ortağın ortaya koyduğu sermayelere dayanmış ve bu ilişki genellikle fikri ortaklıkla paralel yürümüştür. Fikri düzlemdeki ayrışma ise kimi zaman sermaye ortaklığının sonunu getirmiştir. • Dönemin gazete sahipleri genellikle burjuvaziye mensup, entelektüel formasyonu güçlü fikir insanlarıdır. Bu özellikleri ile gazetenin içeriğinde söz sahibi olmuşlar ve başyazarlık görevini de üstlenmişlerdir.
• Türkiye’de 1940’ların sonlarına kadar gazete patronları hep gazetecilikten yetişmiş kimselerdir. • 1940’ların sonlarında meslekten olmayan, genellikle ticaret burjuvazine mensup kişiler basın alanına yatırım yapmış ve gazete satın almışladır. • Kökü gazetecilikten olmayan iş insanlarının basın işletmelerine ilk geçişi 1948 yılında gerçekleşmiştir.
• Meslek dışından basına ilk katılım, Safa Kılıçoğlu’nun 1948 yılında “Yeni Sabah”ı satın almasıyla başlamıştır. • İkinci adım 1949’da “Yeni İstanbul”u kuran Habib Edip Törehan’la atılmıştır. • Varlıklı bir aileden gelen Malik Yolaç, meslek dışından basına üçüncü giriş yapan kişidir. (1957) • Malik Yolaç’tan önce 1954 yılında 4 iş insanı, gazeteci Cihad Baban’ın çevresinde toplanarak Tercüman Gazetesi’ni çıkarmışlar, daha sonra bu gazeteyi Ragıp Kutman adlı bir işadamına satmışlardır.
Türk basınının 1950 -1980 arasındaki döneminin en güçlü aktörleri hemen hepsi iyi eğitim almış kişilerdir. ADI GRUP DOĞUM EĞİTİM SEKTÖRE GİRİŞ Ali Naci Karacan Milliyet 1986 Galatasaray Lisesi Tasvir-i Efkar/1915 (Muhabir) Sedat Simavi Hürriyet 1896 Galatasaray Lisesi Hande Dergisi/1916 (Sahip) Kemal Ilıcak Tercüman 1932 İst. Gaz. Ens. Son Telgraf Nadir Nadi Cumhuriyet 1908 Lozan CumhuriyetÜniv. Sos. Bilim. 1945 Ens. Malik Yolaç Akşam 1922 İst. Yüksek. Ticaret Okulu Akşam/1955 (ortak oldu) Şevket Bilgin Yeni Asır 1894 Hukuk Fakültesi Yeni Asır (sahip)
• Türkiye’de basının ekonomi ve politika ile flörtü özellikle 1970’lerde daha da hissedilir olmuştur. • 1970’lerde iki grubun ekonomik anlamda sektörü domine ettiği söylenebilir. 1970 yılında grupların toplam satıştaki pazar paylarına bakıldığında Veb Grubunun % 30. 12 ile pazar lideri olduğunu görmekteyiz. Onu % 28. 97 ile Hürriyet Grubu takip etmektedir. • Her iki grubun Simavi kardeşlere ait olduğunu düşünecek olursak 1970 yılında Simavi ailesinin toplam satışlarda %59. 08’luk bir pazar payı ile basın sektörünün lider grubu olduğunu söylemek mümkündür.
17 Temmuz 1971
24 Mart 1971
GRUP 1970 1975 VEB Grubu % 30, 12 % 24, 38 Hürriyet Grubu % 28, 97 % 28, 07 Tercüman %10, 89 % 16, 94 Milliyet % 9, 63 % 13, 67 Cumhuriyet % 5, 34 % 5, 70 Yeni Asır % 2, 82 % 2, 30 Diğerleri %12, 83 % 9, 57
1980 yılına gelindiğinde 6 grup dışında kalan diğer gazetelerin sahip olduğu pazar payının daha da düştüğünü görmekteyiz YIL SATIŞ PAYI 1970 % 12, 23 1975 % 9, 57 1980 % 6, 44
• Görüldüğü gibi diğer gazetelerde 1970 ile 1980 arasındaki 10 yıl içinde yarıya bir kayıp yaşamışlardır. • Bunun anlamı 6 büyük grubun pazar paylarının 10 yıl içinde daha da genişlemesidir. • Bu durum, 1980 sonrası Türkiye medya ekonomisinde yaşanacak olan oligopol yapının da habercisidir.
• 1960– 1980 arası basının şirketleştiği görülmektedir. Holdingleşme eğilimi 1970’lerde daha da artmıştır. • Bu dönem, teknolojik yatırımın arttığı ve gazetecilikten para kazanmanın ön plana çıktığı bir dönem olarak nitelendirilebilir. • Medya patronları bu dönemde yayın faaliyetinden biriktirdikleri sermaye ile basın dışında ticari girişimlere yönelmişlerdir.
Kaynakça • Adaklı, G. (2006). Türkiye’de Medya Endüstri: Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrol İlişkileri. Ankara: Ütopya Yayınevi. • Bulut, S. (Der) (2009). Sermayenin Medyası Medyanın Sermayesi: Ekonomi Politik Yaklaşımlar. Ankara: Ütopya Yayınevi. • Dağtaş, E. (Ed). (2013). Medya Ekonomisi ve İşletmeciliği. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. • Erdem, B. N. (2011). Soğuk Savaş Düzeninde Milliyet Gazetesi ve Abdi İpekçi’nin Gazetecilik Anlayışının Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. • Görgülü, G. (1991). Basında Ekonomik Bağımlılık ve Tekelleşme: 1970’lerden 1990’lara. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları. • Kuyucu, M. (2012). Türkiye’de Medya Ekonomisi. İstanbul: Esen Kitap. • Özsever, A. (2004). Tekelci Medyada Örgütsüz Gazeteci: Türkiye’de Basın Çalışanlarının Sorunları ve Bir Model Önerisi. Ankara: İmge Kitabevi.
- Slides: 15