LETM FAKLTES GAZETECLK ANABLM DALI GZT 403 LETM
İLETİŞİM FAKÜLTESİ GAZETECİLİK ANABİLİM DALI GZT 403 İLETİŞİM HUKUKU VE FİKRİ HAKLAR avys. omu. edu. tr DR. ÖĞR. ÜYESİ NURHAYAT YOLOĞLU
7. Hafta TÜRK BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (5680 -5187 ) VE KAMU YARARI KAVRAMI
• 5187 SAYILI BASIN KANUNU 9 Haziran 2004 kabul tarihli ve 5187 sayılı Basın Kanunu, 26 Haziran 2004 tarihli ve 25504 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 23 Eylül 2007 tarihinde güncelleştirilmiştir.
• BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Yeni Basın Kanunu ile, 15 Temmuz 1950 tarihinden beri yürürlükte bulunan 5680 sayılı Basın Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni Basın Kanunu ile gerçekleştirilen en önemli değişiklik, 1950’den beri yürürlükte olan Basın Kanunu’nun dilinin güncelleştirilmesi olmuştur. Örneğin mevkute, gayri mevkute, neşir ya da neşriyat gibi kimi kavramlar yeni Kanun metninde güncel dildeki karşılıkları ile kullanılmıştır.
• BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI 5680 Sayılı kanun şu bölümlerden oluşur: Umumi hükümler (1 -12. maddeler arası) Mevkute Yayımı (5 -13. maddelere arası) Mevkute Sahibinin Hakları (14 -15. maddeler arası) Basında Mesuliyet (16 -18. maddeler arası) Cevap ve Düzeltme Hakkı (19. madde) Ceza Hükümleri (20 -31. maddeler arası)
• BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI 5187 Sayılı kanun şu bölümlerden oluşur: Amaç ve kapsam (1. madde)) Tanımlar (2. madde) Basın Özgürlüğü (3. madde) Zorunlu Bilgiler (4. madde) Sorumlu Müdür (5. Madde) Süreli Yayın Sahibi (6. madde) …. Teslim Yükümlülüğü (10. madde) Cezai Yükümlülük (11. madde) Haber Kaynağı (12. madde) Hukuki Sorumluluk (13. madde) Düzeltme ve Cevap (14. madde)
• BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI 5187 Zorunlu Bilgileri Göstermeme (15. madde) Durdurulan Yayına devam etme Teslim Yükümlülüğüne uymama Cevap ve düzeltmeni yayınlanmaması Yargıyı etkileme Cinsel Saldırıyı, cinayeti ve intiharı özendirme Kimliğin açıklanmaması …. . Dava süreleri (26. madde)
• BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Yeni Kanun’da süreli, süresiz yayın tanımlarının yanı sıra; yaygın, bölgesel ve yerel süreli yayın gibi yayın türlerine yer verilmiştir. Kanunun para cezalarına ilişkin maddelerinde de yayın türlerine yönelik bu ayrım dikkati çekmektedir.
• BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Kanun’un ikinci en önemli farklılığı ise para cezalarının söz konusu yayın türlerine göre düzenlenmesidir. 5187 sayılı Kanun’un üçüncü maddesinde ayrıca, “Basın Özgürlüğü” ifadesine yer verilmiştir.
• BASIN KANUNLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Yürürlükten kaldırılan Basın Kanunu’nun 1. Maddesinde “Basın serbesttir” ifadesine yer verilmiş, ancak basın özgürlüğüne ilişkin herhangi bir göndermede bulunulmamıştır. Ancak yeni kanun metninde anayasal güvence altına alınmış “Basın Özgürlüğü” kavramı, iç hukukumuzun bir parçası haline gelen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 10. maddesinde yer alan “İfade Özgürlüğü” kavramı ile tanımlanmıştır.
• KARSILAŞTIRMA 5680 BİRİNCİ BÖLÜM Umumi Hükümler Madde 1 - Basın serbesttir. Basılmış eserlerle bunların neşri bu kanunda yazılı hükümlere tabidir. Madde 2 - Bu Kanun hükümlerine göre basılmış eserlerden maksat neşredilmek üzere tabi aletleriyle basılan veya sair her türlü vasıtalarla çoğaltılan yazılar ve resimler gibi eserlerdir. Madde 3 - Gazetelere, haber ajansları neşriyatına ve belli aralıklarla yayınlanan diğer bütün basılmış eserlere bu kanunda "mevkute" denir.
• AMAÇ 5187 Amaç ve kapsam Madde 1 - Bu Kanunun amacı, basın özgürlüğünü ve bu özgürlüğün kullanımını düzenlemektir. Bu Kanun basılmış eserlerin basımı ve yayımını kapsar. Tanımlar Madde 2 - Bu Kanunun uygulanmasında; a) Basılmış eser: Yayımlanmak üzere her türlü basım araçları ile basılan veya diğer araçlarla çoğaltılan yazı, resim ve benzeri eserler ile haber ajansı yayınlarını, b) Yayım: Basılmış eserin herhangi bir şekilde kamuya sunulmasını,
• SÜRELİ YAYINLAR 5187 c) Süreli yayın: Belli aralıklarla yayımlanan gazete, dergi gibi basılmış eserler ile haber ajansları yayınlarını, d) Yaygın süreli yayın: Tek bir basın-yayın kuruluşu tarafından aynı isimle basılan ve her coğrafi bölgede en az bir ilde olmak üzere, ülkenin en az yüzde yetmişinde yayımlanan süreli yayın ile haber ajanslarının yayınlarını, e) Bölgesel süreli yayın: Tek bir basın-yayın kuruluşu tarafından basılan ve en az üç komşu ilde veya en az bir coğrafi bölgede yayımlanan süreli yayını, f) Yerel süreli yayın: Tek bir yerleşim biriminde yayımlanan süreli yayınlar ile haftada bir veya daha uzun aralıklarla yayımlanan yaygın ve bölgesel yayınları, g) Yayın türü: Süreli yayınların yaygın, bölgesel ve yerel yayın türlerinden hangisinin kapsamında olduğunu,
• SÜRELİ YAYINLAR 5187 h) Süresiz yayın: Belli aralıklarla yayımlanmayan kitap, armağan gibi basılmış eserleri, ı) Eser sahibi: Süreli veya süresiz yayının içeriğini oluşturan yazıyı veya haberi yazanı, çevireni veya resmi ya da karikatürü yapanı, j) Yayımcı: Bir eseri basılmış eser durumuna getirip yayımlayan gerçek veya tüzel kişiyi,
• SÜRELİ YAYIN 5187 k) Basımcı: Bir eseri basım araçları ile basan veya diğer araçlarla çoğaltan gerçek veya tüzel kişiyi, l) Tüzel kişi temsilcisi: Yayın sahibi veya yayımcının tüzel kişi olması halinde bu tüzel kişiliğin yetkili organı tarafından, yöneticiler arasından belirlenen gerçek kişiyi veya kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenen gerçek kişiyi, İfade eder.
• BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ 5187 Madde 3 - Basın özgürdür. Bu özgürlük; bilgi edinme, yayma, eleştirme, yorumlama ve eser yaratma haklarını içerir. Basın özgürlüğünün kullanılması ancak demokratik bir toplumun gereklerine uygun olarak; başkalarının şöhret ve haklarının, toplum sağlığının ve ahlâkının, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği ve toprak bütünlüğünün korunması, Devlet sırlarının açıklanmasının veya suç işlenmesinin önlenmesi, yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının sağlanması amacıyla sınırlanabilir.
• SÜRELİ YAYINLAR 5187 Zorunlu bilgiler Madde 4 - Her basılmış eserde, basıldığı yer ve tarih, basımcının ve varsa yayımcının adları, varsa ticarî unvanları ve işyeri adresleri gösterilir. İlân, tarife, sirküler ve benzerleri hakkında bu hüküm uygulanmaz. Haber ajansı yayınları hariç her türlü süreli yayında, ayrıca yönetim yeri, sahibinin, varsa temsilcisinin, sorumlu müdürün adları ve yayının türü gösterilir.
• SORUMLU MÜDÜR • 5187 • Madde 5 - Her süreli yayının bir sorumlu müdürü bulunur. Sorumlu müdür, birden fazla ise her birinin sorumlu olduğu bölüm belirtilir. • Sorumlu müdür olabilmek için; • a) Onsekiz yaşını bitirmiş olmak, • b) Türkiye'de yerleşim yeri sahibi olmak ve devamlı oturmak, • c) En az ortaöğretim veya dengi bir eğitim kurumundan mezun olmak, • d) Kısıtlı veya kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak, • e) Yüz kızartıcı suçlardan mahkûm olmamak, • f) T. C. vatandaşı olmayanlar için karşılıklılık koşulu aramak, • Gerekir.
• SORUMLU MÜDÜR • 5680 • Madde 5 - (Değişik: 29/11/1960 - 143/1 md. ) • Her mevkutenin yazı işlerini fiilen idare eden sorumlu müdürü bulunur. • Yayının muhtelif kısımlarını idare için ayrı sorumlu müdürler bulundurulabilir. Bu takdirde her sorumlu müdür kendi idare ettiği kısımdan sorumlu olur. • Sorumlu müdür aşağıdaki şartları haiz olmalıdır: • 1 - Türk vatandaşı ve lise tahsili görmüş olmak veya bu derecede tahsili bulunduğu resmen tevsik edilmiş olmak, • 2 - 21 yaşını bitirmiş bulunmak, • 3 - Türkiye'de ikametgah sahibi olmak ve devamlı oturmak, • 4 - Devlet memuru, asker veya ordu mensubu bulunmamak, (Mesleki ve ilmi mevkuteler için bu şart aranmaz). • 5 - Kısıtlı veya kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak, •
• ARA VERME • 5680 • Madde 14 - Beyannamenin verildiği tarihten bir sene içinde mevkute neşrolunmaz veyahut neşrolunmaya başladıktan sonra neşrine beş yıl müddetle ara verilirse beyanname hükümsüz kalır ve sağladığı haklar düşer.
• ARA VERME • 5187 • Madde 9 - Süreli yayın sahibinin beyanname verdiği tarihten itibaren bir sene içinde süreli yayın yayımlanmaz veya yayımlandıktan sonra yayıma üç yıl müddetle ara verilirse beyanname hükümsüz kalır ve sağladığı hak ortadan kalkar.
• CEZAİ SORUMLULUK • 5187 • Madde 11 - Basılmış eserler yoluyla işlenen suç yayım anında oluşur. • Süreli yayınlar ve süresiz yayınlar yoluyla işlenen suçlardan eser sahibi sorumludur.
• CEZAİ SORUMLULUK 5680 Madde 16 - (Değişik: 10/11/1983 - 2950/5 md. ) Basın yoluyla işlenen suçlardan dolayı ceza sorumluluğu: 1. (Değişik : 15. 05. 2002 4756/19. m. ) Mevkutelerle işlenen suçlarda sorumluluk, suçu meydana getiren yazıyı veya haberi yazan veya resmi veya karikatürü yapan kimse ile beraber bu mevkutenin ilgili sorumlu müdürüne; 19 uncu maddeye aykırı hareket edilmesi halinde ise sözü edilen kişilerle birlikte mevkutenin sahibi olan gerçek kişiye ve mevkute sahibi olan anonim şirketlerde yönetim kurulu başkanı ile diğer şirket ve tüzel kişilere ait mevkutelerde tüzel kişiliğin en üst yöneticisine aittir. Ancak, sorumlu müdürler için verilen hürriyeti bağlayıcı cezalar, sürelerine bakılmaksızın para cezasına çevrilerek hükmolunur ve bu cezalar ertelenemez. • • •
• CEZAİ SORUMLULUK • 5187 • Hukuki sorumluluk • Madde 13 - Basılmış eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddî ve manevî zararlardan dolayı süreli yayınlarda, eser sahibi ile yayın sahibi ve varsa temsilcisi, süresiz yayınlarda ise eser sahibi ile yayımcı, yayımcının belli olmaması halinde ise basımcı müştereken ve müteselsilen sorumludur.
• GEÇİCİ MADDE 1 5187 Geçici Madde 1 - Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce yayımlanmakta olan süreli yayınların sahibi, sorumlu müdürü, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren otuz gün içinde yayınlarının türünü yönetim yerinin bulunduğu yer Cumhuriyet Başsavcılığına bildirmek zorundadır.
• GEÇİCİ MADDE 1 • Geçici Madde 1 - • Bu süre içerisinde bildirim yükümlülüğüne uyulmaması halinde yayın sahibi, sorumlu müdür, beşyüzmilyon liradan yirmimilyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırılır. Bu ceza bölgesel süreli yayınlarda ikimilyar liradan, yaygın süreli yayınlarda beşmilyar liradan az olamaz.
• GEÇİCİ MADDE 2 5187 Geçici Madde 2 - Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanmakta olan süreli yayınların temsilcisi ve sorumlu müdürleri, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içerisinde süreli yayının basım ve yayımını bu Kanunda öngörülen hükümlere uygun hale getirirler.
• KAMU YARARI İletişim özgürlüğünü halk adına kullananların faaliyetlerini kamu hizmet anlayışıyla, kamu yararı gözeterek organize etmeleri beklenmektedir.
• KAMU YARARI Etik ilkelerin çalışanın vicdanına ya da medya kuruluşunun inisiyatifine bırakılması sonucu yaptırım sağlanamaması durumunda hukuk kurallarında etik ilkeler karşılık bulmaktadır.
• KAMU YARARI Özel yaşamların kamu yararı adına gizli kameralar, ses kayıt cihazları, habersiz fotoğraf çekme gibi yöntemlerle ihlali hem etik dışı hem de hukuk düzenine aykırı olarak nitelendirilmektedir.
- Slides: 30