Lespakket van Praktijk Netwerk Waarheen met Ammoniak op

Lespakket van Praktijk. Netwerk ‘Waarheen met Ammoniak op Veen’ Deel 2 • Waar ontstaat ammoniak? • Reductiemaatregelen • Ammoniak in de kringloopwijzer

Mogelijk gemaakt door … Opdrachtgevers Uitvoerders

Wat komt aan de orde • Hoe/waar ontstaat ammoniak emissie • Mogelijke reductie maatregelen • Ammoniak in KLW

P en N excretie (BEX) Vastlegging Uitscheiding N+Popname N+P excretie N efficiëntie (gem. veestapel 22 -23%) Melk (mest + urine)

Van excretie naar mestafzet N en P excretie veestapel (melkkoeien + jongvee) minus N en P gebruiksruimte (ha’s * N en P norm/ha) = Afzet mest (N en P)

Bron ammoniakemissie: Uitscheiding “ammoniakale” stikstof Vervluchtigd deels Vastlegging Uitscheiding N-opname (eiwit) N-excretie Melk Mest Urine (N-org) (Ureum-N) TAN 50 – 70 % van N-excr

Van N-opname naar TAN Ruw eiwit opname X 16% N-opname N in Urine (TAN) re N in melk en groei Onverteerbaar N in mest tie Verteerbaar N Ex c ng ar N i t ut rba n Be rtee %) ve 0 -40 (3

Urine (ureum) + mest (enzym urease) Ammoniumstikstof Ammoniak emissie

Overzicht NH 3 -emissie bronnen bedrijf Rantsoen Veestapel TAN-excretie (+ N-org mest) Stal NH 3 6 -42% NH 3 0, 5 -0, 7% Mestopslag extern Kunstmest NH 3 228% Beweiding NH 3 3, 3% Mest (dunne en vaste) NH 3 19 -26% Grasland Kunstmest NH 3 2 -22% Bouwland Oogst en beweidingsverliezen (gewasrest) NH 3 3% NH 3 1 -14%

Aandeel (%) ammoniakemissie melkveebedrijf

Factoren TAN-productie= bron • • Aantal dieren Verhouding melkkoeien/jongvee RE-gehalte rantsoen RE-benutting rantsoen

Mogelijke maatregelen: voer en management • • • Lager RE-gehalte rantsoen (melkvee en/of jongvee) Betere eiwitbenutting Minder jongvee Jongvee uitbesteden Duurzamere koe Hogere melkproductie per koe?

Relatie N-benutting en NH 3 -emissie (KLW) 6 pilotboeren PN 2000 Overijssel

Stal: Verloop vloeremissie

Bij beweiden geen vermenging van urine en mest Minder ammoniak emissie

Mogelijke maatregelen: voer en management • • Lager RE-gehalte rantsoen (melkvee en/of jongvee) Betere eiwitbenutting Minder jongvee Jongvee uitbesteden Duurzamere koe Hogere melkproductie per koe? (Meer) beweiden

Effect beweiding Per uur extra beweiding: 3, 3 g minder ammoniak per koe • • • Stijging arbeidsinkomen ca. € 1, - per 100 kg melk Voorwaarde voldoende grasopname 45 hectare grond (40 ha grasland en 5 ha mais) 80 melkkoeien melkproductie van 680. 000 kg (8500 kg per koe per jaar)

Factoren die stalemissie beïnvloeden: • • • Concentratie ammonium-N Oppervlakte urine/mest Zuurgraad (p. H) Temperatuur Luchtsnelheid Luchtvochtigheid Stalemissie = vloeremissie plus kelderemissie Roostervloer= 55 : 45 ?

Stal: Mogelijke maatregelen vloeremissie • • • Emissiearme vloer (snelle afvoer urine) Water sproeien over de roosters • Voldoende water nodig, ca. 35 -40 l per koe per dag Dakisolatie Ventilatie aanpassen Verlaging zuurgraad urine Toevoegmiddel (ureaseremmer)

Stal: Mogelijke maatregelen kelderemissie • • Afsluiten / dichte vloer Aanzuren (anorganisch zuren, organische zuren, biologisch aanzuren) Verdunnen Verkleinen emitterend oppervlak Kelderlucht afzuigen Minder luchtcirculatie in de put Koelen van kelders (met grondwater)

Factoren die emissie bij (kunst) mest uitrijden beïnvloeden: • • Concentratie ammonium-N Oppervlakte Zuurgraad (p. H) Temperatuur Luchtsnelheid Luchtvochtigheid Infiltratiesnelheid p. H en CEC bodem

Mogelijke maatregelen uitrijden • • • Goed in/onderwerken Verdund uitrijden (effect op N-NH 4 -concentratie, infiltratie en oppervlakte) Aanzuren voor toediening Naberegenen Gebruik maken van weersomstandigheden

Onderzoek verdund uitrijden met sleepvoetenmachine op grasland • Emissieonderzoek 2013 verdunning 1 mest : 1 water 2014 verdunning 2 mest : 1 water Vervolgonderzoek met lagere verdunningen? 52% reductie 44% reductie

Van BEX naar BEA voor NH 3 monitoring op bedrijfsniveau • BEX berekend bedrijfsspecifieke excretie/mestproductie • BEA berekend bedrijfsspecifieke NH 3 -emissie

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW Benodigde gegevens BEX

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW

Ammoniak (BEA) binnen KLW