LAWRENCE KOHLBERG Lawrence Kohlberg 1927 1987 1927 Ylnda

LAWRENCE KOHLBERG

Lawrence Kohlberg (1927 -1987) 1927 Yılında New York’da, varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş ve Massachusetts’deki başarılı öğrencilerin gidebileceği Andover Akademi adlı özel bir lisede ortaöğretimini tamamlamıştır. Doktora konusu, çocuk ve ergenlerdeki ahlaki gelişim ve ahlaki yargılamanın gelişimidir. Bu amaçla, yaşları 10, 13 ve 16 arasında değişen 72 erkek çocuk ve ergen ile klinik yönteme dayalı derinlemesine görüşmeler yapmış ve görüşmelerinin sonucunda, ahlaki gelişimin üç temel düzey ve bu düzeylere dayanan altı gelişmişlik evresi ilerlediğini sonucuna varmıştır. Kolhberg ve diğer bazı meslektaşları tarafından Amerika, Meksika, Tayvan, Türkiye, İsrail, Kenya, Bahama ve Hindistan gibi ülkelerde kuramın evrenselliğini sınayan çalışmalar yapılmıştır 8. 1. 2022 2

I. Kural Öncesi Düzey (Gelenek öncesi düzey) 4 -9 yaş • 1. Basamak: İtaat ve Ceza Yönelimi • Bu devrede davranışın sonuçları, o davranışın iyi ya da kötü olduğunu tayin eder. Bir davranış cezalandırılıyorsa kötü, cezalandırılmıyorsa iyidir. Davranışlar fiziksel sonuçlarına göre değerlendirilir. • Otoriteye körüne bağlıdır (çocuk yetişkinlerin söylediklerini anlamadan papağan gibi taklit eder). • Ceza almayacaksa kuralları ihlal etme vardır • Bu evrede bulunanlar için ahlaki eylem, ceza almamak için kurallara itaattir. • Yaşamın değeri ise, insan değeri fiziksel nesnelerin değeriyle karıştırılmakta ve bireylerin sosyal statüsüne ve fiziksel gücüne dayandırılmaktadır. •

2. Basamak: Saf Çıkarcı Eğilim - Pazaryeri Ahlakı (Bireyselcilik ve karşılıklı çıkara dayalı ilişkilere yönelik) Değiş – tokuş Ahlakı - Al Gülüm-Ver Gülüm Ahlaki olarak da bilinir. Bireycilik ve çıkara dayalı alış - veriş ön plandadır. Bireyin gereksinimlerini gideren her şey doğrudur. Çocuk, ödüllendirilen davranışları yapar, cezalandırılanlardan çekinir. Ayrıca bireyler arasındaki anlaşma ve söz vermelere değer verilir. Örn. kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. Bu evrede bulunanlar için ahlaki eylem, “ödül almak için gerekeni yap”; Yaşamın değeri ise, insan yaşamının değeri bireyin ve diğer insanların gereksinimlerini yerine getirmesine bağlıdır. 8. 1. 2022 4

II. Kural dönemi (Geleneksel düzey) 9 -14 yaş • 3. Basamak: Akran Kanısı Ahlakı - İyi Çocuk Eğilimi-Grup çıkarları • Bu devrede iyi davranış, yakın çevreyi memnun eden, onlara yardımcı olan ya da onlar tarafından takdir edilen davranıştır. • Bireyin kendinden bekleneni yapması en doğru hareket biçimidir. Bireyin değil grubun menfaati ön plandadır. Davranış niyete göre değerlendirilir. ‘İyi niyetli olmak’ önem kazanır. • Bu evrede bulunanlar için ahlaki eylem; başkalarınca onaylanmayan eylemlerden kaçın, • Yaşamın değeri ise; ona karşı çevresindekilerin gösterdiği ilgi ve anlayışa bağlıdır.

4. Basamak: Kanun (Yasa) ve Düzen • Bu devrede önemli olan, başkalarını memnun edecek davranışlarda bulunmak değil, yerleşmiş kurallar ve sosyal düzeni korumaktır. Doğru davranış, görevini yapmak, otoriteye saygı göstermek, kural ve yasalara uymaktır. Kurulu sosyal düzen eleştirilmeden kabul edilir. • Bakış açısı yakın çevreden bütün topluma genişlemiştir. Birey ya da grubun çıkarları değil yasalar her şeyin üzerindedir. • Bu evrede bulunanlar için ahlaki eylem; yasal otoritenin sansüründen ve bundan doğacak cezadan kaçın, yaşamın değeri ise; yaşamak kutsaldır. 8. 1. 2022 6

III. Kural Sonrası Düzey (Gelenek Sonrası Düzey) 14+ 5. Basamak: Sosyal sözleşme- Sosyal Kontrat- Sosyal Antlaşma • Bu devrede doğru davranış, insan hakları ve toplum yararı gözetilerek toplum tarafından incelenip kabul edilmiş ilkelere uygun davranıştır. Kurallar insanlar tarafından konulmuştur. İşlemiyorsa, yine toplumun onayıyla değiştirilebilir. Yani eleştirel gözle bakar yasalara. Ancak bunun dışında kurallara her zaman uyar. 6. Basamak: Evrensel Ahlak İlkeleri • Bu en yüksek evrede doğru ve yanlış, sosyal düzenin yasa ve kurallarıyla değil, kişinin kendi vicdanıyla ve kendi geliştirdiği ahlak ilkeleriyle tanımlanır. İnsanlar ancak kendi vicdanının sesine kulak verdiği zaman en üst ahlaki yargı basamağına ulaşırlar. • Bu evrede bulunanlar için ahlaki eylem; kendini suçlamaktan kaçın, yaşamın değeri ise; kutsal olarak değerlendirilir.

1. Öykü: Heinz (Hans) Öyküsü “Avrupa’da Heinz adlı bir adamın karısı az rastlanan bir kanser türünden ölmek üzeredir. Doktorlar bir ilacın onu kurtarabileceğini söylerler. Bu ilaç aynı şehirde oturan bir eczacının keşfettiği bir çeşit radyumdur. Bu ilaç pahalıya mal olmuştur, fakat eczacı ilacı maliyetinden de 10 misli fazlaya satmaktadır. Radyuma 200 dolar verdiği halde ilacın küçük bir miktarı için 2000 dolar istemektedir. Heinz tanıdığı herkesten borç alarak ancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacıya karısının ölmek üzere olduğunu söyler, ondan ilacı ya daha ucuza vermesini ya da paranın yarısını sonra almayı kabul etmesini ister. Fakat eczacı ‘Hayır ilacı ben keşfettim, ondan para kazanacağım. ’ diyerek Heinz’in isteğini kabul etmez. Bunun üzerine çaresiz kalan Heinz eczaneye girip karısı için ilacı çalar. ” 8. 1. 2022 8

* HANS SUÇLUDUR Polisler onu yakalar ve cezalandırırlar. GELENEK ÖNCESİ I. EVRE-Ceza ve İtaat * HANS SUÇSUZDUR Karısı için böyle yapmıştır. İnsan karısı için böyle davranmalıdır. Çünkü karısı da onun için böyle yapardı. GELENEK ÖNCESİ 2. EVRE… Saf Çıkarcı * HANS SUÇLUDUR Toplumdaki insanlar onu ayıplarlar. GELENEKSEL. 3. EVRE… İyi Çocuk * HANS SUÇLUDUR Kanunlara aykırı davranmıştır. Kanunlar toplumsal düzeni sağlamaya yarar. Hans toplumsal düzeni bozmuştur. GELENEKSEL. 4. EVRE…Kanun. Düzen * HANS SUÇLUDUR İnsanlar toplum içinde birbirlerinin eşyalarına (özel eşyalarına) saygı göstermek zorundadırlar. GELENEK ÖTESİ 5. EVRE…Sosyal Sözleşme * HANS SUÇSUZDUR İnsan hayatı her şeyden önemlidir. Bir insanın hayatı söz konusu olduğunda, hırsızlık “CAİZDİR”. GELENEK ÖTESİ 6. EVRE Evrensel Ahlak Evresi 8. 1. 2022 9

2. Öykü: Kore Savaşı Kore savaşında, bir denizci bölüğü sayı kaybetmiş ve düşman karşısında geri çekilmeye başlamıştır. Bölük nehir üzerindeki köprüyü geçmiş ama düşman diğer tarafta sesiz durmaktadır. Eğer içlerinden biri geri gidip köprüyü uçurursa bir olasılık kurtulabileceklerdir. Köprüyü uçurmak için gidecek olan kişi, büyük bir olasılıkla kurtulamayacaktır. Dörtte bir olasılıkla ölmüş olacaktır. Geri çekilmeyi en iyi yönlendirecek olan bölük komutanıdır. Komutan, bu görevi gönüllü olarak yapmak isteyenleri sorduğunda kimse gönüllü olmamıştır. Eğer kendisi giderse, geri kalanlar sağ salim geri dönemeyeceklerdir çünkü sadece kendisi geri çekilmeyi yönlendirmeyi bilen kişidir. Bölük komutanı, bu zor görev için birini görevlendirmeli mi, yoksa kendi mi gitmelidir? Neden? 8. 1. 2022 10

3. Öykü: Valiean ve hırsızlık Avrupa’nın bir köyünde, Valjean adlı fakir bir adam, ne kız kardeş, ne de erkek kardeşi iş bulamıyorlarmış. Valjean, parasızlıktan gerekli ilaç ve yiyeceği çalıyormuş. Yakalanmış ve 6 yıl hüküm giymiş. Birkaç yıl sonra hapisten kaçarak yeni bir ad altında ülkenin başka bir yöresinde yaşamaya başlamış. Para biriktirmiş ve yavaş büyük bir fabrika kurmuş. Çalışanlarına en yüksek maaşları vermiş ve kazancının çoğu ile tıbbi yardıma muhtaç kişiler için bir hastane yaptırmıştır. Bir terzi, bu fabrikatörün, yöresindeki polis tarafından aranan, hapishaneden kaçmış, eski suçlu Valjean olduğunu fark ettiğinde 20 yıl geçmiştir. Terzi, Valjean’ı polise bildirmeli midir? Neden? 8. 1. 2022 11

• Yağmur ormanlarını yok oluşuna dur kampanyasına katılma/katılmama gerekçesi; • Bir yaptırımı yok diye katılmadım (I) • Bana ne orda oturan akrabam mı var (II) • Bunu öneren hocayı sevdiğim için hoşuna gideceğini düşündüm (III) • Toplumsal uyanış, inandığım için katıldım (IV) • Dünya ve insanlığın geleceğini korumak için katıldım. (V - VI) 8. 1. 2022 12

Carol Gilligan (1936, …. ) *Gilligan ”Farklı Bir Sesten” adlı kitabında psikoloji biliminin araştırmalarının erkeklerle yapılan çalışmalardan elde edilen verilere dayanmalarına karşın bu bulguların herkese ( kadınlara da ) genellenmesine itiraz etmiştir. Kohlberg’in ahlak gelişim araştırmalarının kesin ve evrensel olmadığını savunmaktadır. Gilligan (1983) Kohlberg’in orijinal örnekleminde çok az sayıda kadın olduğu halde kadınlarla ilgili genellemeler yaptığına dikkat çekmiştir. *Kohlberg’e göre kadınlar üçüncü evrede kalmıştır. Üst evreye geçememişlerdir. Yani bu durumda kadınlar iyi çocuk evresindelerdir. Gilligan, kızların herhangi bir yetersizlik nedeniyle düşük düzeyde bulunmadıklarını ancak üçüncü düzeyden sonra toplumun beklentilerine ilişkin cinsiyet farklarının açık hale geldiğini belirtmektedir. Üçüncü aşamada bulunan çoğu toplumda kızlardan beklenen özelliklerdir. Gilligan’a göre kızlar bu beklentileri karşılama ve onay görme çabası içinde olduklarından ahlak gelişimi bakımından bu dönemi aşamamış gibi görünmektedirler. *Gilligan’a göre Kohlberg’in gözden kaçırdığı önemli bir olgu da kadınların anne olması ve çocuk yetiştiriyor olmalarıdır. Bir kadının çocuğu olunca her şeyini çocuğa göre ayarlama zorunluluğu vardır. Sonuç olarak Gilligan aslında kadınların geleneksel düzeyde değil, gelenek ötesi düzeyde olduklarını savunmuştur. 8. 1. 2022 13

1. Gelenek öncesi evre (prekonvansiyonel) Bu evrede kadınlar ahlaki ikilemlerini "bencil" bir bakış açısından çözme eğilimi gösterirler. Kendi çıkarlarına uymayan durumları reddederler. Bu evrede kadınlar, düşman bir dünyada kendilerini yalnız hissederler. Kendilerine ilginin dışında başka bir şeyi mümkün görmeleri önemli değildir. 2. Geleneksel ahlaki evre-iyilik için kendini feda etme Bu evrede kadınların bakış açısı diğerlerine bakım ve diğerlerinin ihtiyaçlarını gözetme üzerine temellenir. İkilem içeren sorunlarda kadınlar kimsenin incinmeyeceği çözümler ararlar. Bu yüzden de sık imkânsız olan seçim durumları ile karşıya kaldıklarını fark ederler. 3. Geleneksel Sonrası Ahlaki Evre Seçimlerin Sonuçlarının Sorumluluğunu Üstlenme Çatışmaya neden olabilecek sorumlulukları bütün boyutlarıyla değerlendirirler ve seçim yapmanın ciddi bir problem olduğunu kabullenerek kendi yaşamlarının kontrolünü kendi ellerinde tutmaya çalışırlar. Dolayısıyla 3. evrede kadınlar diğerlerinin isteklerinin yanında kendi isteklerini de dikkate almaya başlarlar. 8. 1. 2022 14