LABORATUARDA OLUAN KAZALAR VE ALINMASI GEREKEN TEDBRLER Kimya

LABORATUARDA OLUŞAN KAZALAR VE ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER

Kimya laboratuarında dikkatsiz çalışmalar kolayca kazaya sebep olabilir. Özellikle ilköğretim öğrencileri ilkyardıma daha çok ihtiyaç duyarlar. Laboratuar çalışmalarında dikkat edilecek en önemli nokta gözün korunmasıdır. Vakum, yüksek basınç altında veya asit gibi maddelerle çalışmalarda mutlaka bir koruma gözlüğü takılmalıdır. Kimya laboratuarında en sık görülen kazalardan biride yangındır. Su dışındaki bütün maddelerin buharlaştırılması kapalı çeker ocakla yapılmalıdır. Çıkacak yangınları söndürmek için su yerine karbondioksitli yangın söndürücüler kullanılmalıdır. Bir yangın çıktığında yapılacak ilk iş paniğe kapılmadan gaz musluklarını kapatmak ve çevredeki bütün yanıcı maddeleri uzaklaştırmaktır. Eğer bir kimsenin üzerindeki giysiler yanıyorsa battaniye, ceket , vs gibi kalın eşyalarla üzeri kapatılmalıdır.

Laboratuar Kazaları ve Genel kurallar: Büyük kazalarda derhal doktora başvurulur. Ancak doktor müdahalesi gerçekleşene kadar olan süre çok önemlidir. Nefesin normal olup olmadığı saptanır, gerekirse suni solunum yapılır. Vücuttaki kaza yeri gözden geçirilir. Buradaki elbise normal yoldan çıkarılmayıp yırtılarak yada kesilerek dikkatlice alınır. Eğer yatan yaralının yüzüne kan hücum etmiş ve yüzü kızarmışsa başın altına bir destek konarak baş biraz kaldırılır. Yüz sararmışsa , baş vücutla aynı seviyede tutulur. Yatan hastada kusma varsa baş bir tarafa çevrilerek ağzının boşalması sağlanır. Ağzında takma diş, sakız veya herhangi bir madde varsa çıkarılır. dilin içeri kaçması önlenir. Baygın yatan yaralıya nefes borusuna kaçacağı için ağızdan su verilmez.

LABORATUAR ÇALIŞMALARINDA OLAN KAZALAR 1) Asit yanıkları 2) Baz yanıkları 3) Fiziksel şoklar 4) Elektrik şokları 5) Yangınlar 6) Patlamalar 7) Yanıklar 8) Kesikler 9) Zehirlenmeler

1. Asit Yanığı=Yanan yer bol sodalı su veya sıcak su ile birkaç defa yıkanmalıdır. Yanık vücutta ise Yanık yerine yanık merhemi veya bol vazelin sürülmeli ya da %1 ‘lik sodyum karbonat çözeltisine batırılmış bir sargı bezi ile sarılmalıdır. Yanık elbisede ise sodalı bol su ile birkaç defa yıkanır. Sonra yanan yere sulandırılmış amonyak çözeltisi dökülerek asit nötrleştirilir. 2. Baz Yanığı=Yanan yer birkaç defa bol su ile yıkandıktan sonra limon suyu veya seyreltilmiş pikrik asit çözeltisi ile ya da çok zayıf bir organik asit çözeltisi ile birkaç defa yıkanır. Baz nötrleştirilerek uzaklaştırılır.

3. Fiziksel şoklar: Kalbin, dolaşımın ve nefes almanın normal durumdan çıktığında yaralıda görülen bitkinlik durumudur. Her yaralanmadan sonra belirli ölçüde fiziksel şok görülür. Kazadan hemen sonra yüz sararması, sabit ve boş bakışlar, göz bebeklerinin büyümesi , kısmi veya tam baygınlık , soğuk terleme , titreme , düzgün olmayan nefes alma şokun belirtileridir. Bu durumda yaralıya yapılacak ilk müdahale vücudunu sarıp ısıtmak, yatırmak, çok seyreltik amonyak buharı koklatmak, oksijen vermek şoktan kurtulmaya yardım eder. Nefes durmuşsa dil bir elin başparmağı ile dışarı çıkarılır, diğer elle burun delikleri kapatılarak ağızdan dakikada 12 defa nefes verilir.

4. Elektrik şokları: Elektrik akımına kapılan kişi şok sonucu baygın olabilir, nefes alamayabilir. Yapılacak ilk iş kişiyi elektrik akımından kurtarmaktır. Mümkünse elektrik akımı kesilir, teller dışarıdaysa yalıtkan bir cisimle vurularak kapatılır. Yalıtkan bir cisimle kazazede kurtarılır, kazazede nefes almıyorsa yapay solunum uygulanır.

5. Yangınlar: Laboratuar kazaları, genellikle dikkatsiz ve kontrolsüz çalışma sonucudur. Tehlikelerden uzak durmak için dikkatli ve düşünerek çalışmak gerek. Organik kimya laboratuarlarında en sık olan kaza yangındır. Bunun nedeni çok kullanılan bazı çözücülerin kolay alev alıcı olmalarıdır. Bunlardan dietileter, aseton, benzen, etil alkol, karbon sülfür hiçbir zaman bek alevinin yanına yaklaştırılmamalıdır. Bu çözücülerin ve çözeltilerinin ısıtılmasında önceden bekle ısıtılmış su banyosu veya elektrikli su ısıtıcısı kullanmalı veya ısıtma için üzerine bir geri soğutucu takılmış bir balon kullanılmalıdır. Bu çözeltilerin buharlaştırılması da açıkta değil, damıtma ile yapılmalıdır. Artıklar hiçbir zaman laboratuara dökülmemelidir.

Laboratuardaki atık şişelerine konulmalıdır. Yangın çıktığında hiç paniğe kapılmadan önce hava gazı musluklarını kapatmak ve çevredeki bütün yanıcı maddeleri uzaklaştırmak gereklidir. Yangın laboratuarlarda bulunması şart yangın söndürücülerle söndürülmeli, ayrıca ateşin üstüne nemli bir havlu ile örtmekte faydalı olur. Yangınla karşıya gelen bir kişi elbiselerinin tutuşması sonucu ölüm korkusuyla paniğe kapılır ve koşmaya başlar kişi bu davranışta bulunmamalıdır çünkü koşma alevleri daha da arttırır. İlk yardımcı soğuk kanlılıkla yanmakta olan yaklaşmalı ve temin ettiği battaniye gibi kalın kumaşları yanmakta olana sararak havayla temasını kesmelidir. Böyle yangın söndürülmüş olur. Ayakta yangında yanmaya başlayan kişi yine ayakta durmamalıdır ki solunum yolları yanığı ve boğulmalar meydana gelmesin.

6. Patlamalar: Laboratuarlarda çeşitli patlamalar da kaza nedenidir. Yapılan reaksiyonun hızı fazla ise her an bir patlama olabilir. Bu tür reaksiyonlarda çok dikkatli çalışılmalı ve koruma gözlüğü kullanmalıdır. Metalik sodyumun suyla reaksiyonu çok ağır kazalara neden olabilir. Sodyum artıkları ve parçacıkları hiçbir zaman çöp kutusuna ve laboratuara atılamamalıdır ve havada açık olarak bırakılmamalıdır. Sodyum artıkları bir miktar asitle çözülerek yok edilmelidir. Laboratuarlarda sık rastlanan diğer patlamada eter damıtması sırasında olmaktadır. Bunun nedeni peroksitlerdir. Bu nedenle eter sonuna kadar damıtılmamalıdır. Bir miktarı damıtma balonunda kalmalıdır. Etil bromür, kloroform, bromoform, v. b gibi alifatik halojenürler seyreltildikten sonra sodyum veya potasyum ile temas ettirilmemelidir, aksi halde çok kuvvetli patlamalar olabilir.

7. Yanıklar: Yanıklar önce bol soğuk suyla yıkanmalı, böylece yoğunluk azaltılır ve yanık etkisi azaltılır. Ayrıca alkolle yıkanmalı, sonra vazelin veya yanık merhemi sürülerek üstü açık bırakılmalıdır. Asitlerin ele dökülmesi ve yüze sıçraması sonucu yine bol su ile yıkanarak sonrasında doymuş bikarbonat çözeltisi ile yıkanmalıdır. Alkali hidroksitlerin sıçradığı yer ise yine önce bol su ile sonra %1 lik asetik asit ile yıkanır. Göz kapağı açılarak bol su ile yıkanır, gerekirse borik asit ile banyo yapılır veya bir doktora baş vurulur. Bromun sebep olduğu yanıklar önce petrol eteri ile yıkanır ve gliserin ile iyice ovulur, sonra gliserin silinerek yanık merhemi sürülür. Organik asitlerin sebep olduğu yanıklar önce alkolle ve sıcak su ile yıkanır.

8. Kesikler: Laboratuar çalışmalarında meydana gelen kesikler özellikle kırılan cam araçlarından ileri gelirler. a)Fazla kan akıyorsa kanın geldiği tarafı ince bir lastikle bağlanır ve kanın kesik tarafa gelmesi engellenir. b)Kesilen yer bol ve temiz suyla yıkanır ve sonra kesilen yere gazlı bir bez bastırılır. Kan durdurulduktan sonra yaranın etrafı hidrojen peroksitle güzelce yıkanır ve alkolle temizlenir. c)Kesinlikle cam parçaları ve kırıntıları kalmış ise bunların çıkarılmaması doktora bırakılmalıdır.

Kesik hidrojen peroksitli su ile temizlenir ve kesik üzerine sülfopiridin tozu konarak sarılır. Ayrıca kesiklere tentürdiyot sürülmesi doku ve sinir ölümlerine neden olduğu için sakıncalıdır diğer gereken tedbirlerin alınması yapılması gereken en doğru şeydir. Derin kesiklerin olması felç, his ve motor sisteminin bozulmasına sebep olabilir.

9. Zehirlenmeler: Hasta baygın değilse dört veya beş bardak sabunlu sıcak su veya tuzlu ılık su gibi kusturucular verilerek mide boşaltılır. Zehir biliniyorsa hemen antidotu verilir. Zehir bilinmiyorsa iki kaşık aktif kömür verilir. Mide temizlendikten sonra süt, çiy yumurta veya lapa verilir. Fosfor zehirlenmesinde süt verilmez. *Asitler: Kireç suyu magnesya sütü veya karbonat bol suyla içilir. Daha sonra süt veya lapa verilir. Kusturma yapılmaz. *Bazlar: Sirkeli su %1 lik asetik asit , limon veya portakal suyu verilir. Bol su içirilerek bazın seyrelmesi sağlanır. Sonra lapa ve süt verilebilir. *Siyanürler: Hemen doktora başvurulur. Zehir ağızdan alınmışsa fazla etkisi olmasa da oksijen verilir.

*Alkoller: Önce kusturucu, sonra 15 dakikada bir kahve verilir. Solunum güçleşmişse yapay solunum yapılır veya oksijen verilir. Göz bebeği büyüklükleri birbirinden farklıysa zehirlenme beyinde tahribat yaratmıştır. *Anilin: Yutulmuşsa tuzlu su veya su içirilerek kusma sağlanır. Solunumla alınmışsa açık havaya çıkarılır veya oksijen verilir ve mutlak dinlenme sağlanır. Deriden alınmışsa kirli yer sabunlu su ile hemen yıkanır. *Benzen: Yutulmuşsa kusturucu verilir, sonra Epsom veya Glauber tuzu içirilir. Solunumla alınmışsa açık havaya çıkarılır. *Brom veya Klor: Solunumla alınmışsa biraz kloroform koklatmak yeter, Fazla miktarlar için oksijen verilir ve dinlenme sağlanır. Yutulmuşsa %3 lük karbonat çözeltisi veya 10 gr magnezyum oksidik , süt içirilir. *Civa zehirlenmesi: Buharının solunması ile zehirlenme yapar. Enzim sistemini inhibe eder. Yine solunması ile alındığında ağızda metalik tat, yaralar oluşturur. Belirtiler görüldüğünde bol su ve yumurta akı içirilir. *İyot zehirlenmesi: İyot ve bileşiklerinin içilmesi sonucu zehirlenme ve deride alerjik reaksiyonlar meydana gelir. Nişastalı su içirilir ve kusturulur. Yumurta akı ve unlu çorba içirilir.

NOT= Sodyum ve Potasyum madeni ile çalışırken çok dikkatli olmalıyız. 5 gramdan fazla sodyum madenini içeren kaplar çalışma masası üzerinde bulundurulmamalıdır. Ayrıca bu madenleri açıkta veya rutubetli yerlerde de bulundurmamalıyız. Gaz yağı içinde ve demir dolaplarda saklanmalıdır. Hava ile temas ederse bozulur. * KCl yerine çok defa yanlışlıkla KCl. O 3 kullanılıyor ki buda tehlikelidir; çünkü havan içinde karıştırılarak toz edilirken patlama tehlikesi vardır.

Fen Laboratuarları Güvenlik Sembolleri ELBİSENİN GÜVENLİĞİ Bu sembol, elbisey i lekeleyecek veya yakacak maddeler kullanırken görülür.

AÇIK ALEV UYARISI Bu sembol, yangına veya patlamaya sebep olabilecek alev kullanıldığında görülür

DUMAN GÜVENLİĞİ Bu sembol, kimyasal maddeler veya kimyasal reaksiyonlar tehlikeli dumana sebep olduklarında görülür.

ELDİVEN Cilde zararlı bazı kimyasal maddelerle çalışırken eldiven kullanılması gerektiğini hatırlatan uyarı işareti.

ELEKTRİK GÜVENLİĞİ Bu sembol, elektrikli aletler kullanılırken dikkat edilmesi gerektiğinde görülür.

YANGIN GÜVENLİĞİ Bu sembol, açık alev etrafında tedbir alınması gerektiğinde görülür.

PATLAMA (İNFİLAK) GÜVENLİĞİ Bu sembol, yanlış kullanımdan dolayı patlamaya sebep olacak kimyasal maddeleri gösterir.

GÖZ GÜVENLİĞİ Bu sembol, gözler için tehlike olduğunu gösterir. Bu sembol görüldüğünde koruyucu gözlük takılmalıdır.

KESİCİ CİSİMLER GÜVENLİĞİ Bu sembol, kesme ve delme tehlikesi olan keskin cisimler olduğu zaman görülür.

BİYOLOJİK TEHLİKE Bu sembol, bakteri mantar veya tek hücreli hayvan veya bitki tehlikesi olduğunda görülür.

ISI GÜVENLİĞİ Bu işaret sıcak cisimlerin tutulması esnasında önlem alınmasını hatırlatmak içindir.

KİMYASAL MADDE UYARISI Bu sembol deriye dokunması halinde yakıcı veya zehirleyici etkisi olan kimyasal maddeler kullanılırken görülür.

RADYOAKTİF GÜVENLİĞİ Bu sembol, radyoaktif maddeler kullanırken görülür

HAYVAN GÜVENLİĞİ Bu sembol, canlı hayvanlar üzerinde çalışırken hayvanların ve öğrenci güvenliğinin sağlanması gerektiğinde görülür.

ZEHİRLİ MADDE UYARISI Bu sembol, zehirli maddeler kullanılırken görülür.

KIRILABİLİR CAM UYARISI Bu sembol yapılacak deneylerde kullanılacak cam malzemelerin kırılabilecek türden olduğunu gösterir.

ÖĞRENCİLERİN LABORATUARDA UYMASI GEREKEN KURALLAR · Kesinlikle asit üzerine su dökmeyiniz. Daima asidi su üzerine yavaşça ekleyiniz. · Eğer bir kimyasal maddeyi belirlemek için test yapmak istiyorsanız; muhakkak onu nasıl yapmanız gerektiğini gösteren işlem sırasına uyunuz. · Asla kırık veya çatlak cam kapları kullanmayınız. · Cam boruların içine tıpaları yerleştirirken zorlamayınız. · Sıvı maddeleri, pipete almak için daima özel alet (puar) kullanınız. · Isıttığınız cam ve porselen malzemeleri elinizle tutmayınız; bunlar için tüp maşası veya pota pensi kullanınız. · Isıttığınız bir test tüpünün açık ucunu, kesinlikle yanınızda bulunan kişilere doğru tutmayınız.

· Maddeleri alev kullanarak cam bir kap içerisinde ısıtırken, camı ısıdan korumak için özel koruyucu (amyant) kullanınız. · Kimyasalların neden olduğu gaz ve kokuları solumayınız. Eğer bir koku fark edilmiş ise, laboratuarı havalandırınız ve oradan uzaklaşınız. · Laboratuarda kesinlikle el şakası yapmayınız ve koşmayınız. · Laboratuarda meydana gelen herhangi bir kaza veya kaza ihtimalini derhal öğretmeninize söyleyiniz. · Güvenlik konusunda her zaman bilinçli davranınız. Laboratuar faaliyetlerinde kazalara karşı dikkatli ve tedbirli olmalısınız. · Malzemelerinizi, çalışma masalarınızın kenarlarına koymaktan sakınınız. · Laboratuarda asla hiçbir şey yemeyiniz ve içmeyiniz. Laboratuar malzemelerine yiyecek veya içecek koymayınız.

· Öğretmenleriniz tarafından koruyucu gözlük kullanmanız söylenildiğinde, buna uyunuz. Laboratuarda çalışırken lens yerine, gözlük tercih ediniz. · Eğer kimyasal maddeler ile çalışıyorsanız laboratuar önlüğü giyiniz. · Dökümlü elbiseler giymekten ve dağınık uzun saçlardan sakınınız. · Her kimyasal lavaboya dökülmez. Bunun için öğretmeninizden bilgi alınız. · Çalışmaya başlamadan önce işlem sırasını dikkatlice okuyunuz; anlamadığınız yerde öğretmeninize sorunuz ve kesinlikle bu sıraya göre deneylerinizi yapınız.

· Bir sıvıyı bir kaptan diğer bir kaba ilave etmek için aşağıdaki kurallara uyunuz. 1. İlave edeceğiniz sıvının bulunduğu kabın (birinci kap) kapağını açınız ve kapağı şekildeki gibi parmaklarınız arasında tutunuz. 2. Karıştırma çubuğunu şekildeki gibi tutunuz ve birinci kapta bulunan sıvıyı, yavaşça şekilde görüldüğü gibi karıştırma çubuğundan aşağı, ikinci kaba ilave ediniz. 3. Ekleme işiniz bittiğinde birinci kabın kapağını kapatınız. Eğer kapların dışına sıvı dökülmüş ise kapların dışını su ile yıkayınız.

ÖĞRETMENLERİN LABORATUARDA UYMASI GEREKEN KURALLAR · Laboratuarınızın her zaman temiz ve düzenli olmasına dikkat ediniz. · Laboratuarınızın bütün gaz, elektrik ve su tesisatlarını kontrol etmeden kesinlikle laboratuarı terk etmeyiniz. · Yangında ve kimyasal maddelerin dökülme ve sıçramalarında bunlara karşı alınacak önlemleri ve ilkyardım kurallarını herkesin görebileceği bir yere asınız ve öğrencilerin bunları anladığından emin olunuz.

· Öğrencilerinizin, deneylerde zamanı uygun kullanmaları bakımından deney hazırlık kağıdına bağlı çalışmaları sağlayınız. · Bir gösteri deneyi yaparken, her zaman emniyet gözlüğünüzü ve önlüğünüzü giyerek; öğrencilerinize örnek olunuz. Aksi halde öğrencileriniz de giymeyi ihmal edebilirler. · Öğrencilerinizin sağlık durumlarını öğreniniz ve eğer çeşitli kimyasal maddelerden etkilenen varsa; onları o deneyler için izleyici yapabilirsiniz.

Laboratuarda Bulundurulacak Sıhhi Malzeme: • • • Alkol Gliserin Hidrojen peroksit Yanık için merhemler, vazelin Sitrik asit çözeltisi Bikarbonat veya karbonat çözeltisi Zayıf asit, zayıf baz çözeltisi Pamuk, gazlı bez, sargı bezleri Flaster Makas, pens, çengelli iğne, ip Kan durdurma plastikleri • • • Cam damlalık Göz yıkama fincanı Şırınga Kaşık, bardak Zeytinyağı Toz borik asit Magnezyum oksit Tuz Aktif kömür Damıtılmış etil alkol Seyreltik amonyak

1) Prof. Dr. Mustafa Özcan, Modern Temel Kimya Laboratuarı, 1993, Dicle Üniversitesi Matbaası Ofset Baskı, Diyarbakır 2) Sırrı İsbir, Kimya Laboratuar Uygulaması, 1969, sayı 208 3) Dr. Metin Obalı, Dç. Dr. Ender Erdik, Denel Organik Kimya, 1978, Organik Kimya araştırma enstitüsü Yayınları No: 1, Ankara 4) Prof. Dr. Ömer Şevket, Uzvi Kimya Tatbikatı, Uzvi Kimya Müderrisi, 1930, Şirketi Mürettibiye Matbaası 5) H. İbrahim Somyürek, İLK YARDIM, Hayat Nasıl Kurtarılır? , 1990, Ankara 6) İnternet