Kvarnir Ritstjri Katrn Sley Bjarnadttir Mehfundar Brynja Hrafnkelsdttir

Kvarnir Ritstjóri: Katrín Sóley Bjarnadóttir Meðhöfundar: Brynja Hrafnkelsdóttir Viktor Burkni Pálsson

Staðsetning • Kvarnir er að finna í haus allra beinfiska (ekki í háfum og skötum). • Kvarnir eru staðsettar beggja vegna í hauskúpu fisksins í neðri hluta heilans. • Þær ekki fastar við heilan, heldur fljóta þær um í mjúkum og gegnsæum innri göngum heilans.

Staðsetning • Það eru 3 kvarnarpör (þ. e. 3 sitthvoru megin) í öllum beinfiskum sem gegna hlutverki jafnvægis og heyrnar. • Efsta og minnsta kvörnin er Lapillus sem er jafnvægiskvörnin og finnst hún í hólfi sem kallast skjóða (Utriculus). • Dægurhringir eru oftast taldir í jafnvægiskvörninni.

Staðsetning • Sagitta eða stóra heyrnarkvörnin er stærsta kvörnin og er hún í svokölluðum posa (Sacculus). • Sagitta er mest notuð við aldursákvörðun þegar árhringir eru taldir á kvörnunum. • Neðsta kvörnin er Astericus eða minni heyrnarkvörnin og finnst hún í litla posa (Lagena). • Astericus sér um heyrnarskynjun ásamt Sagittu.

Stærð kvarna

Bygging • Kvarnir eru steinar en ekki bein og eru að mestu úr hörðum kalkefnasamböndum, sem gerir þær endingabetri en bein. • Vöxtur kvarnar er einstefnu, þ. e. með tímanum bætist meira kalkefni á ysta hluta kvarnarinnar. • Þessi einstefnuvöxtur útskýrir hvernig kvarnir geta myndað og varðveitt upplýsingar í þessari viðkvæmu formgerð sem dægur- og árhringi.

Dægurhringir • Dægurhringir er vaxtarlag sem myndast á hverjum sólarhring. • Hægt að lesa út úr þeim nákvæmar aldurs og vaxtarupplýsingar í lirfum og seiðum. • Dægurhringir eru til staðar í öllum fiskum, alstaðar og eru þeir oft skýrari en árhringirnir. • Dægurhringir eru oftast taldir í jafnvægiskvörninni (lapillus).

Dægurhringir • Vöxturinn er afleiðing innri dægursveiflna eða svokallaðri innri lífsklukku og er hún stillt á 24 klukkustunda hringrás ljóss og myrkurs. • Breiðir ljóshringir myndast á daginn en dökkir mjóir hringir myndast á nóttunni. • Rannsóknir gefa ekki bara upplýsingar um aldur og vöxt heldur margt fleira, hægt að reikna út nákvæman klakdag með því að telja fjölda laga dægurhringa.

Árhringir • Árhringir eru vaxtarlag sem myndast á hverju ári hjá fiskum þar sem árstíðasveiflur eru til staðar. • Stóra heyrnarkvörnin (sagitta) er mest notuð til þess að lesa árhringi. • Hvert ár skiptist í breiðan hvítan hring og mjóan glæran hring. Ljósmynd: Gróa Þóra Pétursdóttir

Árhringir • Hvítu hringirnir myndist yfir sumartímann og glæru hringirnir myndist yfir vetrartímann. • Úr hringjunum er hægt að bera saman vöxt fisksins yfir árin. • Stundum hægt að sjá svokallaða gotbauga úr kvörnunum en þeir myndast þegar fiskurinn verður kynþroska og fer að hrygna.

Kvarnir til tegundagreiningar • Útlit kvarna er mismunandi milli tegunda. • Stærð kvarna er mismunandi eftir aldri fisksins. • Kvarnir innan sama stofns t. d. þorski eru ekki mjög breytilegar, munurinn er vegna umhverfisaðstæðna en ekki erfða. Ýsa Síld Búri Ufsi

Kvarnir til tegundargreiningar • Mismunandi er hvernig kvarnir eru meðhöndlaðar fyrir aldurslesningu: • Karfa kvarnir brendar yfir loga • Grálúðu kvarnir bakaðar í ofni (stundum ýsu og þorskvarnir), sem þó eru oftast bara brotnar og lesið í brotið. • Flatfiska, steinbíts og keilukvarnir eru setar í glýserín og lesnar heilar.

Kvarnir til tegundagreiningar • Tilgátur um þróun kvarna! • Fiskar sem hafa þróað góða heyrn t. d. þorskar og sumir djúpsjávarfiskar (nonostariophysean) virðast hafa stórar kvarnir. • Einnig virðist sem hraðsyndir fiskar hafa minnkað umfang kvarnanna, en hægsyndir og botnlægir fiskar hafi stærri kvarnir.