KULTURA BEZPIECZESTWA Magorzata Milczarek Centralny Instytut Ochrony Pracy

KULTURA BEZPIECZEŃSTWA Małgorzata Milczarek Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Nadzór państwowy Ustawy, przepisy, prawo Nadzór branżowy Normy, zalecenia Współudział przedsiębiorstw Działy BHP Elementy profilaktyki wypadkowej

Teorie podmiotowe Jakie czynniki podmiotowe powodują wypadki? Teorie środowiskowe Jakie elementy fizycznego i społecznego środowiska pracy powodują wypadki? Teorie sytuacyjne Teorie systemowe Kiedy rozbieżności między możliwościami człowieka a dynamicznym środowiskiem powodują wypadki? Jakie są mechanizmy powstających zakłóceń w interakcji człowieka ze środowiskiem, powodujące wypadki? Kultura bezpieczeństwa Jakie kulturowe wartości, założenia i przekonania przyczyniają się do powstawania wypadków?

Kultura stanowi dla członków każdego społeczeństwa niezbędny przewodnik we wszystkich sprawach życiowych, a wzory kulturowe określają pewne granice, w ramach których jest „normalność”. (Linton, 2000)

W XIX i na początku XX wieku rozwój technologii następował według niepisanej reguły: tak długo, dopóki ryzyko technologiczne jest mniejsze od zagrożeń płynących z natury, pozostaje na poziomie akceptowalnym. (Kuhlmann, 2001)

Członkowie społeczeństw zaczęli się domagać, aby standardy bezpieczeństwa były ustalane na bazie technologicznych możliwości oraz zasad zdrowego rozsądku i wiedzy. Ryzyko nie jest już rozumiane w kategoriach losu czy przeznaczenia, jak to było kiedyś, ale w kontekście ludzkiej odpowiedzialności, jako efekt działań podejmowanych przez człowieka. (Lupton, 1999)

Traktat z Maastricht (1992): „Podstawowym celem UE jest ciągły wzrost poziomu życia” Art. 2 : celem jest wysoki poziom zatrudnienia i ochrony socjalnej, a także rosnący poziom życia i jego jakości. Art. 100 a: określa m. in. standardy w dziedzinie regulacji dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Art. 118 a: poprawa warunków pracy (zdrowie i bezpieczeństwo pracowników)

Znaczenie ryzyka • Postęp ewolucyjny • Uwarunkowania podmiotowe poszukiwanie wrażeń) (np. • Uwarunkowania społeczne aprobata społeczna) (np.

Sytuacyjne uwarunkowania postrzeganego ryzyka Kryterium oceny Percepcja ryzyka Dobrowolność Zachowania podejmowane dobrowolnie oceniane są jako mniej ryzykowne, wyższy jest również poziom ryzyka uznawanego za akceptowalne w tym przypadku. Szybkość konsekwencji Ryzyko związane z natychmiastowymi konsekwencjami jest postrzegane jako większe niż w sytuacji, kiedy straty są odroczone w czasie. Katastroficzność konsekwencji Ryzyko, którego wynikiem mogą być skutki o charakterze katastroficznym (np. katastrofa lotnicza) jest postrzegane jako większe niż ryzyko związane ze skutkami chronicznymi. Stopień kontroli Ryzyko związane z działaniami postrzeganymi jako kontrolowalne, zależne od jednostki (np. jazda samochodem) jest oceniane jako mniejsze niż ryzyko postrzegane jako niekontrolowalne (np. pożar). Nowość Ryzyko nowe oceniane jest jako większe niż ryzyko, z którym jednostka miała kontakt wcześniej. Poziom wiedzy Ryzyko, które jest mało rozpoznane (nie znane są wszystkie możliwe konsekwencje, jakie ze sobą niesie) jest postrzegane jako większe. Pozom lęku Im większy jest lęk pzred określonymi zagrożeniami, tym ryzyko z nimi związane postrzegane jest jako większe.

Kultura bezpieczeństwa: Normy i zasady w zakresie radzenia sobie z ryzykiem Przyjęte w danej grupie zasady określają, kiedy ryzyko jest znaczące i wymaga odpowiedniej reakcji, a kiedy można je pominąć czy zlekceważyć. (Pidgeon, 1990)

Kultura bezpieczeństwa: Postawy wobec bezpieczeństwa Odnoszą się do indywidualnych i grupowych przekonań związanych z ważnością bezpieczeństwa. ”Refleksyjność” związana z bezpieczeństwem Polega na uczeniu się, czyli wyciąganiu wniosków z rezultatów podejmowanych działań oraz odpowiednim reagowaniu na zagrożenia nowe i nieznane. (Pidgeon, 1990)

Kultura bezpieczeństwa społeczeństwa wartość przypisywana zdrowiu i życiu ludzkiemu społeczna aprobata ryzyka promocja bezpieczeństwa i zdrowia w skali kraju üliczba wypadków üogólny stan zdrowia członków danej społeczności

Wypadki śmiertelne: drogowe (na 100 ty. mieszkańców), z udziałem dzieci (na 100 tys. dzieci do lat 14) oraz w pracy (na 100 tys. zatrudnionych) w wybranych państwach europejskich (Studenski, 2003).

Kultura bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie jest wynikiem indywidualnych i grupowych wartości, postaw, postrzegania, kompetencji i wzorów zachowań oraz stylu i jakości zarządzania bezpieczeństwem w organizacji. Wysoką kulturę bezpieczeństwa charakteryzuje komunikacja oparta na wzajemnym zaufaniu, dzielone postrzeganie ważności bezpieczeństwa oraz zaufanie w skuteczność środków prewencyjnych. (Health and Safety Executive, 1997)

STOP! BHP! Zewnętrzne przejawy kultury bezpieczeństwa (artefakty) Ostrożnie! Myśl! Schody! Uważaj! Źródło: Geller, Psychology of safety, 1996 BHP CEL nr 1 „O” wypadków to nasz cel

Trzy poziomy kultury organizacyjnej (Schein, 1990) Dzielą się na fizyczne, językowe i behawioralne. W pełni obserwowalne i uświadamiane przez pracowników. Artefakty Wartości Założenia Dzielą się na deklarowane (ale niekoniecznie przestrzegane) i przestrzegane (a niekoniecznie deklarowane). Częściowo są nieuświadamiane przez pracowników. Są trudne do zaobserwowania oraz całkowicie nieuświadamiane. Odnoszą się do natury ludzi, relacji międzyludzkich oraz natury rzeczywistości.

Trzy poziomy kultury organizacyjnej ARTEFAKTY (przejawy) Widoczne, łatwo obserwowalne. „Procedury bezpieczeństwa” WARTOŚCI Częściowo ukryte. „Zdrowie pracowników” „Szybkość i wydajność” ZAŁOŻENIA co do natury świata i ludzi. Całkowicie ukryte. „Wypadki zawsze będą się zdarzały”

To nie wygląda tak źle Mogłoby być gorzej Tak, mają rację Źródło: Geller, Psychology of safety, 1996 Zostawmy to

W 2000 roku: 97 300 Amerykanów zginęło na skutek wypadku. 48 000 z nich było „pracownikami”. 5 200 pracowników zginęło w wypadku, który miał miejsce w pracy, pozostałe zdarzenia nie były związane z wykonywaną zawodowo pracą. (Angvall, 2002)

Jak przekonuje amerykańskich pracodawców National Safety Counsil (USA), kiedy pracownik traci swoje życie lub zdrowie w wyniku wypadku poza pracą, płaci za to również pracodawca. Jak wynika z ankiety przeprowadzonej wśród 189 pracowników służb bezpieczeństwa, w 44% zakładów prowadzi się statystykę związana z wypadkami poza pracą (w domu, w trakcie uprawiania sportu, na drodze) oraz wynikającymi z nich kosztami. Połowa z badanych respondentów uważa, że całościowy koszt wypadków (i związanych z nimi urazów) poza pracą jest wyższy ni wypadków powstałych w pracy. (Sinelnikow i Lin, 2002).

Bezpieczeństwo poza pracą (OFF-THE-JOB SAFETY) 60% wypadków, z powodu których pracownicy opuszczają pracę ma miejsce poza pracą. Troska o bezpieczeństwo jest postawą 24 -godzinną, powinna być częścią systemu wartości oraz stylu życia każdego pracownika. Programy promocji bezpieczeństwa poza pracą pomagają kształtować bezpieczeństwo jako wartość, przez co podnoszą również poziom bezpieczeństwa w miejscu pracy. (Myre, 1999)

Porównanie kultury bezpieczeństwa osób, które uległy bądź nie uległy w ciągu ostatnich 3 lat wypadkowi w pracy (analiza wariancji). Zmienna Wypadek w pracy ANOVA N średnia Kultura bezpieczeństwa jednostki NIE 155 97. 32 TAK 42 89. 43 F Sig. 10. 285 . 002

Badanie I Badaniami objęto grupę 1000 pracowników z 22 dużych i średnich przedsiębiorstw produkcyjnych. Pracownicy wypełniali zestaw kwestionariuszy, zbierano również informacje o liczbie wypadków, którym ulegali w ciągu ostatnich trzech lat. W analizie statystycznej zastosowano analizę ścieżek. Wskaźniki dopasowania modelu: chi-square = 16, 1 (df 16); (p > 0, 05); GFI = 0, 997; NFI = 0, 977; CFI = 0, 991; RMSEA = 0, 023).

Kultura bezpieczeństwa w zakładzie pracy Cechy Osobowości Kultura bezpieczeństwa jednostki Bezpieczeństwo zachowań Dośw iadczane w dzieciństwie wzorce społeczne Rysunek 1. Podmiotowe i społeczne uwarunkowania kultury bezpieczeństwa jednostki.

Wniosek Poziom kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie Postawy pracowników wobec bezpieczeństwa Zachowania bezpieczne w pracy i poza pracą

Badanie II Badaniami objęto grupę 200 pracowników kopalni. W badaniu wykorzystano kwestionariusz klimatu bezpieczeństwa. Pytano również o wypadki doświadczane w ciągu ostatnich trzech lat. W analizie statystycznej zastosowano analizę ścieżek. Wskaźniki dopasowania modelu: chi-square = 17, 8 (df 14); (p > 0, 05); GFI = 0, 976; NFI = 0, 973; CFI = 0, 994; RMSEA = 0, 039.

Zaangażowanie kierownictwa Relacje między pracownikami Odpowiedzialność i świadomość Wypadki poza pracą Szkolenia i analiza wypadków Promocja bezpieczeństwa Bezpieczne zachowania Wypadki w pracy

Kształtowanie kultury bezpieczeństwa • Zaangażowanie i przewodnictwo kierownictwa (osobista troska o sprawy BHP) • Bezpieczeństwo jako podstawowa wartość w firmie (uwzględnianie spraw BHP w codziennej pracy oraz przy planowaniu i wdrażaniu zmian organizacyjnych, technologicznych i personalnych)

Kształtowanie kultury bezpieczeństwa • Informowanie i komunikacja (jasne granice między tolerowanym błędem a winą) • Zaangażowanie w proces organizacyjnego uczenia się oraz otwartość na zmiany • Zaangażowanie pracowników (partycypacja i delegowanie uprawnień, wykorzystywanie wiedzy, możliwości i doświadczenia pracowników)

Kształtowanie kultury bezpieczeństwa • Promowanie zachowań bezpiecznych (Również poza pracą: na drodze, w domu, w trakcie wypoczynku, prowadzenie w przedsiębiorstwie profilaktyki pro-zdrowotnej) • Monitorowanie klimatu bezpieczeństwa • Zarządzanie stresem (ocena i monitorowanie poziomu stresu pracowników, satysfakcji z pracy)

Celem kształtowania pożądanej kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie jest nakłanianie pracowników do postępowania nastawionego na ochronę zdrowia i życia swojego, współpracowników oraz wszystkich osób, na które w jakikolwiek sposób wpływa funkcjonowanie danej firmy. Wysoka kultura bezpieczeństwa jest związana z poczuciem osobistej odpowiedzialności każdego pracownika za sprawy bezpieczeństwa, przejawiającej się w codziennej pracy. (Geller, 1996).

Dziękuję za uwagę