KTSAT FAKLTES KTSAT BLM Para Teorisi ve Politikas
İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç. Dr. Murat Birdal BÖLÜM: 16 1
• Para Arzını Belirleyen Faktörler 2
Para Arzı Modeli ve Para Çarpanı • Daha önce gördüğümüz gibi Merkez Bankaları parasal tabanı MB toplam rezervlere göre daha güçlü bir şekilde kontrol edebilmektedir. • M. Bankası parasal tabanı aracılığıyla ekonomideki para arzını kontrol altında tutmayı amaçlamaktadır. • Parasal taban MB ile para arzı M arasındaki ilişki: M = m MB, m: para çarpanı • M=M 1: Nakit Artı Çeke Tabi Mevduatlar • Bireylerin ne kadar nakit tutacağı, zorunlu rezerv oranı, bankaların serbest rezerv kararları m üzerinde etkilidir. 3
• M = m MB Para Çarpanı Para çarpanının türetilmesi • R = RR+ER, RR: zorunlu rezerv, ER: serbest rezerv • RR = r D, D: mevduat, • R + C = MB = C + (r D)+ER , C: dolaşımdaki nakit 1. Mevcut vadesiz mevduat, nakit ve serbest rezerv miktarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli parasal tabanı göstermektedir. 2. Parasal tabanın nakit bileşeni C’deki $1 artış katlanarak para arzına yansımamakta, rezerv bileşenindeki değişim (rezervlerin çözülmesi) ise mevduatları arttırıp, katlanarak para arzına yansımaktadır. C ve ER parasal taban artışına ilave olarak para arzında artış yaratmaz. 4
Para Çarpanı MB = (r x D)+ER+C, c = C/D =nakit oranı, e = ER/D =s. rezerv oranı MB = r × D + e × D + c × D MB = (r + e + c) × D 5
Para Çarpanı • Para arzının dolaşımdaki nakit ve vadesiz mevduat toplamı olduğunu hatırlarsak M = C + D • M=c×D+D • M = (1+c) × D • D’yi denklemde yerine koyarsak: • M=m x MB olduğuna göre, para çarpanı 6
Para Çarpanı: Örnek: r=0. 10, C= $400 milyar, D= $800 milyar, ER= $0. 8 milyar M=C+D= $1200 milyar c=C/D= $400 milyar/ $800 milyar = 0. 5 e=ER/D= $0. 8 milyar/ $800 milyar = 0. 001 Para çarpanı mevduat çarpanına göre daha düşük değere sahiptir: m < 1/r. Nedeni: 1)Mevduatlar için söz konusu olan çarpan etkisi nakit için işlememektedir. 2) D mevduat yaratılması sürecine dahil olmayan ER . Eğer nakit ve serbest rezerv tutulmazsa: c=0, e=0, m=10. 7
Para Çarpanını Belirleyen Faktörler • Zorunlu rezerv oranındaki değişmeler (r) para çarpanı ve para arzı ile ters yönde ilişkilidir. • Nakit Oranındaki değişmeler (c) para çarpanı ve para arzı ile ters yönde ilişkilidir. • Serbest rezerv oranındaki değişmeler (e) para çarpanı ve para arzı ile ters yönde ilişkilidir. a) Piyasa faiz oranları artarsa bankaların kredi açmaya dönük iştahı artar, e azalır. b) Beklenen mevduat çıkışları artarsa bankalar geri ödeme sorunu yaşamamak için rezervleri arttırır, e artar. 8
Para Arzını Belirleyen Diğer Faktörler • M. Bankaları parasal taban üzerinde tam kontrole sahip değildir. • M. Bankaları APİ üzerinde tam kontrole sahiptir. Ancak bankara verdikleri kredileri (reeskont kredileri)ancak reeskont haddini belirleyerek etkileyebilirler. Bankalar ne kadar kredi kullanacaklarına kendileri karar verir. • Bu çerçevede parasal tabanı iki bileşene ayırabiliriz: MBn =MB - DL MBn= Borçlanılmamış MB (tam kontrol) DL= Reeskont kredileri M= m(MBn+DL) 9
Para Arzını (M 1) Etkileyen Faktörler 10
Uygulama: Büyük Bunalımda Banka Panikleri • Para arzı modelini Büyük Buhran döneminde ABD’deki bankacılık sisteminin çöküşünü açıklamak için kullanalım. • Ekim 1930 ve Mart 1933 arasında bir dizi banka iflası gerçekleşmiştir. Örneğin ilk banka krizinde (Ekim 1930 Ocak 1931), Kasım 1930 ayında toplam $180 milyon mevduat yükümlülüğü olan 256 banka iflas etmiş, Aralık ayında ise $370 milyon mevduatlı 532 banka iflas etmiştir. • Bu dönemde en kritik iflas: Bank of the United States ($200 milyon mevduata sahip): Pek çok yatırımcı isminden dolayı resmi bir bankanın iflas ettiği yanılgısına düştü. 11
İflas Eden Bankalardaki Mevduatlar: 1929– 33 12
Serbest Rezerv Oranı ve Nakit Oranı: 1929– 33 Mevduat sigortası olmadığı için bankaların iflası halinde mevduatlarının büyük bölümünü kaybetmekten korkan bireylere nakite dönmüş, bankalar da hızla artan mevduat çıkışlarına karşı güvence sağlamak amacıyla serbest rezervlerini arttırmıştır. 13
M 2 Para Çarpanı • M 2=C+D+T+MMF • T= vadeli mevduatlar, t=T/D • MMF= para piyasası yatırım fonu payları, gecelik mevduat hesapları, gecelik repolar ve gecelik Eurodolar hesapları. mmf+=MMF/D • M 2 ile t ve mmf arasında pozitif yönlü ilişki bulunmaktadır. 14
- Slides: 14