KTSAT FAKLTES KTSAT BLM Para Teorisi ve Politikas

İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç. Dr. Murat Birdal BÖLÜM: 5 1

Faiz Oranlarının Davranışı 2

Varlık Talebini Belirleyen Faktörler • Servet, diğer valıklara göre beklenen getiri, risk, likidite. 3

Tahvil Talep Eğrisinin Türetilmesi • 4

Tahvil Talep Eğrisinin Türetilmesi • 5

Tahvil Arz Eğrisinin Türetilmesi s F noktası : P = $750, i = 33. 0%, B = $100 milyar G noktası : P = $800, i = 25. 0%, B = $200 milyar C noktası : P = $850, i = 17. 6%, B = $300 milyar H noktası : P = $900, i = 11. 1%, B = $400 milyar I noktası : s s P = $950, i = 5. 3%, B = $500 milyar s Tahvil arz eğrisi B F, G, C, H, I, noktalarından geçen yukarı doğru eğimli eğridir. 6

Tahvil Piyasasında Arz ve Talep Piyasa Dengesi d s 1. B = B , P* = $850, i* = 17. 6% s 2. P = $950, i = 5. 3%, B > d B (arz fazlası): P to P*, i to i* d 3. P = $750, i = 33. 0, B > s B (talep fazlası): P to P*, i to i* 7

Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi (Knut Wicksell) 1. Tahvil Talebi = ÖV Fon Arzı 2. Tahvil Arzı = ÖV Fon Talebi 8

Tahvil Talebi Eğrisinin Kayması 9

Tahvil Talep Eğrisini Kaydıran Faktörler 1. Servet A. Ekonomi büyür, servet , Bd sağa kayar. 2. Beklenen Getiri A. Beklenen i , uzun vadeli tahvillerin Re , Bd sağa kayar. B. e , nispi Re , Bd sağa kayar. C. Tahvillerin diğer varlıklara göre nispi getirisi , Bd sağa kayar. 3. Risk A. Tahvillerin riski , Bd sağa kayar. B. Diğer varlıkların riski , Bd sağa kayar. 4. Likidite A. Tahvillerin likiditesi , Bd sağa kayar. B. Diğer varlıkların likiditesi , Bd sağa kayar. 10

Tahvil Talep Eğrisini Kaydıran Faktörler 11

Tahvil Arzı Eğrisinin Kayması 1. Yatırım Olanaklarının Karlılığı Genişleyen ekonomide yatırım olanakları , Bs , Bs sağa kayar. 2. Beklenen Enflasyon Borcun maliyeti (azalır) e , Bs sağa kayar. 3. Kamu Faaliyetleri Açık , Bs sağa kayar. 12

Tahvil Arz Eğrisini Kaydıran Faktörler 13

Beklenen Enflasyondaki Değişimler ( e): Fisher Etkisi Eğer e 1. Nispi RETe , Bd sola kayar 2. Bs , Bs sağa kayar 3. P , i 14

Fisher Etkisi Üzerine Kanıtlar • (ABD 3 aylık hazine bonoları) 1953 -2008. • Ampirik bulgular Fisher etkisinin öngördüğü üzere enflasyon beklentisi arttıkça faiz oranlarının arttığını göstermektedir 15

Konjonktürün Genişleme Dönemleri 1. Refah , Bd sağa kayar. 2. Yatırım , Bs sağa kayar. 3. Eğer Bs Bd ’den daha fazla kayarsa P , i . 16

İş Çevrimleri ve Faiz Oranları ABD 3 Aylık Hazine Bonoları 1951 -2008 17

LT Yaklaşımı ve ÖVF Yaklaşımı Keynes’in Temel Varsayımı Servet iki varlıktan oluşmaktadır Para ve Tahvil 1. Böylece: Ms + Bs = Servet 2. Bütçe Kısıtı: Bd + Md = Servet 3. Dolayısıyla: Ms + Bs = Bd + Md 4. Md ve Bs her iki taraftan çıkarıldığında: Ms – Md = Bd – Bs Para Piyasası Dengesi 5. Md = Ms 6. O zaman Md – Ms = 0 ve Bd – Bs = 0, dolayısıyla Bd = Bs ve tahvil piyasasıda dengededir. 18

1. Para arzının para talebine eşit olduğu koşullarda tahvil arzı da tahvil talebine eşitlenmektedir. Bu açıdan LT ve ÖVF yaklaşımları birbirine paraleldir. 2. İki yaklaşım birbirine yakın olmakla birlikte uygulamada farklılıklar içermektedir çünkü ÖVF yaklaşımının aksine LT yaklaşımı sadece para ve tahvillerden oluşan iki alternatif varlık varsaymaktadır. Hisse senetleri, emlak, otomobil vs. gibi varlıkların getirilerindeki değişimlerin etkisini göz ardı etmektedir. Örn. hisse senedi piyasasında getirilerin artması, tahvillerin nispi getirisini düşürerek, talebi düşürür, faizler yükselir. Böylesi bir ortamda para arzındaki artışın faizler üzerindeki etkisi sınırlı kalabilir. 19

Likidite Tercihleri Analizi (Keynes) Faiz hadleri: ÖVF- tahvil piyasasında, LTA-para piyasasında Keynes: Değer Saklama amacıyla tutulan iki tür varlık: tahvil - para Talep Eğrisinin Türetilmesi 1. Keynes para tutmanın getirisi olmadığını varsaymıştır, i = 0. Keynes’in döneminde mevduat faizi gözardı edilebilir büyüklüktedir. 2. i , paranın nispi RETe , (para tutmanın fırsat maliyeti ) Md 3. Para talebi eğrisi aşağı doğru eğimlidir. 20

Arz Eğrisinin Türetilmesi 1. Ms eğrisi sabit ve MB tarafından kontrol edilmektedir. 2. Ms yatay eksene dik. Piyasa Dengesi 1. Md = Ms, i* = 15% 2. Eğer i = 25%, Ms > Md (arz fazlası): Tahvil fiyatı , i ve i* = 15% 3. Eğer i =5%, Md > Ms (talep fazlası): Tahvil fiyatı , i ve i* = 15% 21

Para Piyasası Dengesi 22

Gelir ya da Fiyat Seviyesinde Artış 1. Gelir , Md , Md sağa kayar 2. Ms sabit 3. i* i 1’den i 2 ’ye çıkar 23

Para Arzında Artış 1. Ms , Ms sağa kayar. ’ 2. Md sabit 3. i* i 1’den i 2 ’ye düşer 24

25

Para ve Faiz Oranları Paranın faiz oranı üzerindeki etkisi 1. Likidite Etkisi Ms , Ms sağa kayar, i 2. Gelir Etkisi Ms , Gelir , Md sağa kayar, i 3. Fiyat Seviyesi Etkisi Ms , fiyat seviyesi , Md sağa kayar, i 4. Beklenen Enflasyon Etkisi Ms , e , Bd , Bs , Fisher etkisi, i 26

Para arzındaki büyümenin faiz oranları üzerindeki etkisi muğlaktır Çünkü gelir, fiyat seviyesi ve beklenen enflasyon etkileri likidite etkisinin tersi yönde çalışır. 27

Sürekli Parasal Genişleme Faiz Oranlarını Düşürebilir mi? • Genel olarak parasal genişlemenin yarattığı likidite etkisi hemen devreye girer ve faiz oranlarını düşürür. Artan para arzının fiyatlara ve gelire yansıması vakit alır. Enflasyon etkisi ise parasal genişleme sürecinde halkın beklentilerini uyumlandırma hızına bağlı olarak yavaş ya da hızlı olarak ortaya çıkabilir. 28

Sürekli Parasal Genişleme Faiz Oranlarını Düşürebilir mi? a) Likidite Etkisi Baskın: Likidite etkisi hemen devreye girerek faiz oranlarını düşürür. Zaman içerisinde diğer etkiler faizlerde bir miktar artışa neden olsa da faiz oranı başlangıç seviyesine dönmez. b) Likidite etkisi daha zayıf enflasyona yavaş uyum: Likidite etkisi faiz oranlarını düşürür. Gelir, fiyat ve beklenen enflasyon etkileri devreye girerek faiz oranını başlangıç noktasından daha yüksek seviyeye çeker. Enflasyona ilişkin bekleyişler yavaş değiştiği için enflasyon etkisi geç ortaya çıkar. 29

Sürekli Parasal Genişleme Faiz Oranlarını Düşürebilir mi? • c) Likidite etkisi daha zayıf beklenen enflasyona hızlı uyum: Beklenen enflasyon etkisi hemen devreye girerek likidite etkisini ortadan kaldırmakta ve faiz oranları hemen yükselmektedir. 30

Sürekli Parasal Genişleme Faiz Oranlarını Düşürebilir mi? 31

Parasal Genişleme ve Faiz Oranları - Grafikten net bir ilişki çıkarmak zor. - 1960 ve 70’lerde parasal genişleme ile birlikte faiz oranları da artış göstermektedir. Enf. etkisinin baskın. - Amp. kanıtlar hızlı parasal genişlemenin faiz oranlarında kısa vadeli geçici düşüşler yarattığını göstermektedir. 32