KROM YATAKLARI Krom Cr Atom Numaras 24 Atom

KROM YATAKLARI Krom (Cr) Atom Numarası 24 Atom Ağırlığı 52, 00 Atomik Kütlesi 42 ile 65 arasında değişen 24 izotopu bulunan bir elementtir. Doğal ortamlarda, bu izotoplardan sadece 50 Cr kararsız izotop olarak (yarılanma süresi 1. 8 x 1017 yıl, 180 katrilyon yıl), 52 Cr , 53 Cr ve 54 Cr ise kararlı izotoplar olarak gözlenmekte olup, bunların bollukları da sırası ise % 4. 35 , % 83. 79 , % 9. 50 ve % 2. 37’ dir. Clarke Sayısı 140 ppm’ dir. Krom, magmatik ayrımlanma sırasında Fe, Mg, Al ile birlikte hareket ederek bu elementlerle birlikte çeşitli minerallerin yapısına girmektedir. Genel anlamda, bazı özel durumlar dışında, yüzeysel ortamlarda oldukça kararlı bir durum sergilemektedir.

KROM YATAKLARI KROM MİNERALLERİ Kimyasal bileşimlerinde % mertebesinde Cr içeren çok sayıda mineral bilinmekte olup, yerkürede krom üretiminde kullanılan tek mineral kromit’ dir. Bu nedenle, “krom yatakları” yerine “kromit yatakları” tanımlaması da sıklıkla yapılmaktadır. Kromit (Fe 2+, Mg)(Cr, Al, Fe 3+)2. O 4 Kromit, genel formülü AB 2 O 4 biçiminde (A= Fe 2+, Mg 2+ ve B=Cr 3+, Fe 3+, Al 3+) olan “spinel grubu” bir mineral olup, kromitlerin kimyasal bileşimleri oldukça geniş bir alanda değişim göstermektedir.

KROM YATAKLARI Spinel grubunda uç bileşenleri oluşturan başlıca mineraller; Hersinit / Pikotit Spinel / Al-Spinel Magnezyakromit Kromit Magnezyaferrit Manyetit Fe. O. Al 2 O 3 Mg. O. Cr 2 O 3 Fe. O. Cr 2 O 3 Mg. O. Fe 2 O 3 Fe. O. Fe 2 O 3 (Fe 2+, Mg)(Cr, Al, Fe 3+)2. O 4

KROM YATAKLARI Kromit (Fe 2+, Mg)(Cr, Al, Fe 3+)2. O 4

KROM YATAKLARI Hersinit / Pikotit Fe. Al 2 O 4

KROM YATAKLARI Spinel / Al-Spinel Mg. Al 2 O 4

KROM YATAKLARI Magnezyakromit Mg. Cr 2 O 4

KROM YATAKLARI Magnezyaferrit Mg. Fe 2 O 4

KROM YATAKLARI Manyetit Fe. Fe 2 O 4

KROM YATAKLARI Krom içeren önemli minerallerden olup ender bazı cevherleşmelerde gözlenen ve yarı değerli sınıfta yer alan diğer mineraller; Kemererit / Cr-Klinoklorit Mg 5(Al, Cr)2 Si 3 O 10(OH)8 Uvarovit / Cr-Granat Ca 3 Cr 2(Si. O 4)3

KROM YATAKLARI Kemererit / Cr-Klinoklorit Mg 5(Al, Cr)2 Si 3 O 10(OH)8

KROM YATAKLARI Kemererit / Cr-Klinoklorit Mg 5(Al, Cr)2 Si 3 O 10(OH)8

KROM YATAKLARI Uvarovit / Cr-Granat Ca 3 Cr 2(Si. O 4)3

KROM YATAKLARI Uvarovit / Cr-Granat Ca 3 Cr 2(Si. O 4)3

KROM YATAKLARI ÖNEMLİ YATAK TİPLERİ ve OLUŞUM SÜREÇLERİ Krom yataklarının tamamı sadece ultramafik kayaçlar ile ilişkili olarak gözlenmektedir. Krom yataklarının ilişkili oldukları ultramafik kayaçlar; - jeolojik konumları, - içerdikleri kayaç türleri, - iç yapıları bakımından, - tabakalı (stratiform) ultramafik masifler - alpin tipi ofiyolitler olarak iki temel gruba ayrılmaktadır. Bu iki gruba ait ortak özellikleri içeren “Konsantrik Masifler” ise krom yatakları bakımından önemsizdirler.

KROM YATAKLARI Krom yatakları da ilişkili oldukları bu ultramafik kayaç grupları dikkate alınarak; - tabakalı (stratiform) ultramafitlerle ilişkili krom yatakları - alpin tipi ofiyolitlerle ilişkili krom yatakları şeklinde veya daha kısa olarak; - tabakalı (stratiform) tip krom yatakları - alpin tipi krom yatakları şeklinde iki gruba ayrıldıkları görülmektedir. Ayrıca, tabakalı tip kromit yataklarının tipik örnekleri Güney Afrika Cumhuriyeti' ndeki Bushveld massifinde gözlendiği için bu tip yatakların Bushveld Tipi Krom Yatakları olarak, alpin tipi yatakların ise mercek, torba, kese veya kök şeklindeki yataklanma biçimleri dikkate alınarak Podiform Tip Krom Yatakları şeklinde de adlandırıldıktan görülmektedir.

KROM YATAKLARI Tabakalı (Stratiform - Bushveld ) Tip Krom Yatakları Bu tip krom yatakları, kıtasal levha içi bölgelerde gözlenen tabakalı ultramafik masiflerle ilişkilidirler. Bu masiflerin taban seviyelerindeki peridotitik kayaçlar içinde, banklaşma düzlemlerine paralel, ince bantlar halinde gözlenirler. Bantların kalınlılığı birkaç santimetreden metreye kadar değişebilmekte, yanal devamlılıkları ise kilometrelerce izlenebilmektedir.

KROM YATAKLARI Bu masiflerin ve içerdikleri krom yataklarının; bulundukları yerlerde oluştukları, taşınmadıkları (otokton), önemli bir deformasyon geçirmedikleri, kabul edilmektedir. Bu tip yataklardaki kromit kristalleri, küçük boyutlu olup, deformasyon izleri gözlenmemektedir. Kromitler; Fe. O içeriklerinin yüksek, Mg. O içeriklerinin düşük (Mg. O / Fe. O oranı 3/5 ile 1/1 arasında), Fe 2 O 3 İçeriklerinin yüksek (% 10 - 24), Al 2 O 3 içeriklerinin çok düşük, Cr 2 O 3 / Fe 2 O 3 oranının düşük, Cr 2 O 3 / Al 2 O 3 oranının yüksek olması ile karakteristiktirler.

KROM YATAKLARI Alpin Tipi (Podiform) Krom Yatakları Bu tip krom yatakları Türkiye’ nin de içerisinde bulunduğu Alp Orojenez Kuşağı boyunca gözlenen ofiyolitik karmaşıklar (kompleksler) veya ofiyolitli karışıklar (melanjlar) veya ofiyolitik seriler olarak tanımlanan birimler içinde gözlenmektedirler. Bu oluşumların, kıtasal levhalar üzerine sürüklenmiş okyanusal kabuk malzemeleri oldukları düşünülmektedir.

KROM YATAKLARI Bu tip krom yataklarının, okyanus ortası sırt bölgelerinde okyanusal kabuğun oluşumu sırasında oluştukları, plaka hareketlerine bağlı olarak taşındıkları ve üzerleme olayları ile kıtasal levhalar üzerine sürüklenerek bugünkü konumlarını aldıkları, dolayısıyla; taşınmış (allokton) oldukları ve taşınma ile üzerleme olayları sırasında ileri derecede deformasyon geçirdikleri söylenebilmektedir. YASTIK YAPILI BAZALTLAR DİYABAZ DAYKLARI GABROLAR ULTRAMAFİK KAYAÇLAR

KROM YATAKLARI Alpin tipi krom yatakları; ofiyolitik karışıklar içinde harzburjitlerden oluşan ultramafik kayaç seviyesinde, kalınlığı birkaç mm ile metreler arasında değişebilen dunitik bir kılıfla sarılmış olarak, mercekler, küçük cepler, torba ve çorap şekilli kütleler, ender olarak da kalem, boru ve levha şekilli zenginleşmeler şeklinde gözlenmektedirler.

KROM YATAKLARI Alpın tipi krom yataklarında kromit kristalleri genellikle büyük boyutlu olup, kristal kümelerinde nodüler, antinodüler orbiküler dokular ile magmatik akıntı ve plastik deformasyon izleri olarak tanımlanabilecek foliasyon, lineasyon ve kopma (pull-apart) yapı ve dokuları gözlenmektedir. Bu yataklardaki kromitler, kimyasal bileşim bakımından; Mg. O içeriklerinin yüksek, Fe. O içeriklerinin düşük (Mg. O / Fe. O oranı 1/1 ile 7/3 arasında), Cr 2 O 3 ve Al 2 O 3 içeriklerinin yüksek, Fe 2 O 3 içeriklerinin düşük oluşu ile karakteristik olup; Al 2 O 3 içeriği % 6 ile 52 arasında, Fe 2 O 3 içeriği % 8 civarında, Cr 2 O 3 / Fe 2 O 3 oranı 1, 5 ile 4, 5 arasında, Cr / Fe oranı 2, 0 ile 4, 5 arasında, değişmektedir.

KROM YATAKLARI Tabakalı tip krom yataklarının en önemli örnekleri olarak; Bushveld kompleksi (GAC), Great Dyke (Zimbabwe), Stillwater Kompleksi (Montana-ABD), Muskox Kompleksi (Kanada), Skaergaard Intrüzyonu (Greenland) ve Bird River Sil (Manitoba-Kanada) sayılmaktadır. Alpin tipi krom yataklarının en önemli örnekleri; İspanya – İtalya – Arnavutluk – Yunanistan – Türkiye – İran – Pakistan – Hindistan – Filipinler -Yeni Kaledonya hattı üzerinde dağılım gösteren Alp Orojenez kuşağı üzerinde yer almaktadır. Ayrıca Küba' dan ABD' nin doğu sahillerine doğru uzanan bölgede de yer bu tip yatakların bulunduğu belirtilmektedir.

KROM YATAKLARI Dünya Krom Üretimi 2007 yılı rakamlarına göre, Dünya' da krom üretici en önemli ülkeler; Güney Afrika Cumhuriyeti, Hindistan, Kazakistan ve Türkiye olarak sıralanmaktadır.

KROM YATAKLARI

KROM YATAKLARI Türkiye Krom Yatakları Türkiye, krom yatakları bakımından oldukça zengin ve dünya krom üretiminde önemli bir konumdadır. Ancak bu güne kadar Türkiye’ deki yatakların rezerv durumunu gösteren, tam anlamı ile bir envanter henüz hazırlanamamıştır. Krom üretimi bakımından, 1984 yılında dünyada 4. sırada olduğumuz ve 19061982 yılları arasındaki 76 yıllık bir dönemde dünya kromit üretiminin (221 milyon ton) %11. 9' unun (26 milyon ton) ülkemizde yapıldığı bilinmektedir. Ülkemizdeki krom yatakları, alpin tipi yataklardan olup; genellikle düzensiz dış şekilli, masif, saçınımlı ve saçınımlı-bantlı iç yapılar gösteren yataklar şeklindedirler.

KROM YATAKLARI Türkiye'de krom yataklarının dağılımı 7 bölgede yoğunlaşmaktadır. Bursa - Eskişehir Bölgesi, Muğla - Denizli Bölgesi, Tokat - Erzincan Bölgesi, Kayseri - Sivas Bölgesi, Mersin - Adana Bölgesi, Antakya - K. Maraş Bölgesi, Elazığ Bölgesi

KROM YATAKLARI Kullanım Alanları Günümüzde üretilen kromitin % 65 i metallurjide, %18 i refrakter malzeme üretiminde, % 17 kadarı ise kimya endüstrisinde kullanılmaktadır. Metallurjide; % 48 den fazla Cr 2 O 3 içeren, Cr 2 O 3 / Fe. O oranı 3 ten büyük olan, % 1 den az P ve S içeren, Kimya endüstrisinde; % 44 ten fazla Cr 2 O 3 içeren, % 14 den az Fe 2 O 3 içeren, % 5 den az Si. O 2 içeren, Refrakter malzeme üretiminde; % 32 den fazla Cr 2 O 3 içeren, Cr 2 O 3 ve Al 2 O 3 içeriğinin toplamı % 60 dan fazla olan, en az % 20 Al 2 O 3 içeren, % 6 dan az Si. O 2 içeren, % 1 den az Ca. O içeren, krom cevherleri kullanılmaktadır.