Koul Bamllk Kuram d rgt Yaplar ve Tasarm

Koşul Bağımlılık Kuramı d (Örgüt Yapıları ve Tasarımı; Prof. Cemal Zehir) Jeenee Lee 19 Kasım 2012

Kendimi anlatacağım � Ad: Jeenee � Soyadı : Lee � Lisans 2 : Brain, Behavior, and Cognitive Psychology � Yüksek Lisans : Health Care Management (MBA)

Koşul Bağımlılık Kuramı Nedir? 3

Koşul Bağımlılık Kuramı � Giriş � 1960’lı yılların başlarında bir seri araştırma tarafından ortaya konulmuş � Klasik yönetim yaklaşımları ve insan ilişkileri yaklaşımından sonra ortaya çıkmış ve bu yaklaşımları değiştirmiş � Genel geçer tek bir örgütsel yapı veya yönetim sisteminin olmadığını ve örgütsel yapının örgütün koşul bağımlılıklarına uygun olarak tasarlanması gerektiğini vurgulamıştır � Donaldson’ın (2001) vurguladığı gibi koşul bağımlılık kuramı örgüt çalışmaların alanında paradigma dönüşümünü yaratmış 4

Koşul Bağımlılık Kuramı � Koşul bağımlılık (veya durumsal) faktörleri Çevre � Teknoloji � Büyüklük � Strateji � � Yapısal İş bölümü � Uzmanlaşma � Kontrol � Otorite � İletişim � Yönetim � 5 unsurları

I. Örgütün Çevresi � Çevre 6 [1. Burns ve Stalker (1961)] ve örgüt yapısı arasındaki ilişki incelenmiş

I. Örgütün Çevresi [1. Burns ve Stalker (1961)] Mekanik Örgüt Yapısı Uygun Çevresel Durum Görev Dağılımı Bireysel Görevin Doğası 7 Organik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Durağan Çalkantılı Karşılan problemler ve işler küçük parçalara bölünerek iş bölümü ve uzmanlaşma yaratılmıştır Bütün çalışanların bilgi ve deneyimi ile ortak hedefe katkıda bulunması söz konusudur Çeşitli teknik ve hedeflerle, yerine getirilen işlerin soyut doğası az veya çok bir biçimde bütünsel amaçtan farklılaşmaktadır Bireysel işin gerçekçi doğası işin genel amacından türetilmiştir

I. Örgütün Çevresi [1. Burns ve Stalker (1961)] Mekanik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Hiyerarşı içindeki farklı performanslar arasındaki uyum ve İş Nasıl bu Tanımlanır performansların iş ile uyumu en yakın yönetici tarafından kontrol edilmektedir İşin Kapsamı 8 Her bir fonksiyonel görevin kapsamı, hakları, sorumlulukları ve uygulanacak teknik yöntemler kati biçimde belirlenmiştir Organik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Bireysel görevler diğerleri ile sürekli etkileşim halinde olduğundan sürekli bir biçimde yeniden uyarlanmakta ve tanımlanmaktadır “Sorumluluk, ” kısıtlı hakları, sorumlulukları ve yöntemleri belirlemektedir (problemlerin başkasının sorumluluğu olduğu varsayıldığında, yukarı aşağı, veya yatay olarak iletilmeyebilir

I. Örgütün Çevresi [1. Burns ve Stalker (1961)] Mekanik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Görev Performansı Nasıl Sağlanır Kontrol, Otorite ve İletişim 9 Organik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Bireysel hak, ödev ve iş yöntemleri her fonksiyonel pozisyonun sorumluluklarına dönüştürülür Herhangi bir teknik tanımın dışında ve üzerinde, genel amaca bağlılık söz konusudur Kontrol, otorite ve iletişim hiyerarşik yapı tarafından belirlenmektedir Kontrol, otorite ve iletişim ağ düzeneği şeklindedir. Bireysel davranışların yaptırımları, resmi sözleşmeden ziyade ortak çıkarlardan ve grubun ve örgütün iyiliğinden kaynaklanır

I. Örgütün Çevresi [1. Burns ve Stalker (1961)] Mekanik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Hiyerarşik yapıyı destekleyecek biçimde bilgi hiyerarşinin en tepesinde toplanmaktadır. Görevler Bilginin için uzlaşılması ve görevlerin işe Yeri yararlılığının değerlendirilmesi yine hiyerarşinin en üstünde gerçekleşmektedir. 10 Organik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Bilgi en tepede toplanmamaktadır. Bilgi örgüt içi ağ düzeneğinin her yerinde olabilmekte ve bilginin olduğu yerde kontrol otoritesinin ve iletişimin merkezi olabilmektedir.

I. Örgütün Çevresi [1. Burns ve Stalker (1961)] Mekanik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Organik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Örgütün Üyeleri İlişkilerin dikey olması eğilimi Arasındaki vardır (örneğin, ast ve üst İletişim arasında) İlişkiler yatay eksenlidir. Farklı seviyelerden ve farklı birimlerden i nsanlar birbirleri iletişim kurabilirler. İletişim emir komutayı değil, danışmayı temsil eder) Operasyonlar ve İş Davranışları için Yönetim Yol gösterme ve karar verine, bilgi ve tavsiye söz konusudur. 11 İş davranışları ve operasyonlar, üstlerin kararları ve yol göstermesi ile yönetilmektedir.

I. Örgütün Çevresi [1. Burns ve Stalker (1961)] Mekanik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi Değerler Uzmanlığın Değeri 12 Organik Örgüt Yapısı / Yönetim Sistemi İşe ve maddesel ilerlemeyi ve Amaca sadakat vurgulanır ve büyümeyi sağlayan teknik örgüt üyeliğinin bir koşulu değerlere bağlılık uyuma ve olarak üstlere itaat gereklidir sadekatten daha değerlidir İçsel bilgi beceri ve yetenekler genel bilgi beceri ve yeteneklerden daha önemlidir Firmanın endüstriyel, teknik ve ticari çevresindeki kuruluşlara üyeliklere ve tecrübeye verilen önem daha fazladır

I. Örgütün Çevresi � Örgütlerin [2. Emery ve Trıst (1965)] çevresindeki değişimin hızını ve örgüt ile çevre unsurlarını karşılıklı ilişkilerinin kuvvetini temel alarak örgütün çevresine ilişkin bir tipoloji geliştirmişlerdir � 4 farklı tip � 1) Durağan ve dağınık çevre � 2) Durağan ve kümelenmiş çevre � 3) Dengesiz ve tepkisel çevre � 4) Çalkantılı çevre 13

I. Örgütün Çevresi [2. Emery ve Trıst (1965)] Çevre Tipleri Durağan ve Dağınık Çevre Durağan ve Kümelenmiş Çevre Dengesiz ve Tepkisel Çevre Çalkantılı Çevre 14 Çok az değişim var; Karar vermek konusunda çok fazla önem arz etmemektedir Yavaş değişen çevredir; Çevresel güçler birbirleri ile bağlantılıdır; Büyümesi ve merkezileşmeye dayalı kontrol ve koordinasyona önem vermesi gerekmektedir Rekabet göreli olarak yüksektir; Geleceği görmek ve yönetsel kararlar alabilmek çok daha fazla önem taşımaktadır; Tepkisel olabilmek ise daha esnek olmayı ve daha gayri merkezi bir yapıya sahip olmayı gerektirmektedir Belirsizliğin en yüsek olduğu ve çevrenin en karmaşık olduğu çevre tipidir

I. Örgütün Çevresi 15 [3. Thompson (1967)]

I. Örgütün Çevresi � Örgütler [4. Aldrich ve Herker (1977)] çevre ile bilgi alışverişini 2 şekilde gerçekleştirmektedirler � 1) Örgütün çevredeki değişiklikleri takip etmesini ve örgüte çevresel değişimler ile ilgili bilgiyi getirmesini kapsamaktadır � 2) Örgütten çevreye bilgi gönderilmesi ve çevre ilişki kurulması şeklinde olmaktadır 16

I. Örgütün Çevresi � Örgütlerin [5. Lawrence ve Lorsch (1967)] ve onların alt birimlerinin yakın çevrelerinin taleplerine nasıl cevap verdiklerini incelemişlerdir � Farklılaşma, örgütün alt sistemlerinin yüzleştikleri çevreden ötürü farklı yetenekler geliştirerek başkalaşmasıdır � Örgütün alt sistemlerini satış, üretim ve Ar-Ge olarak ayırmış ve alt çevreleri de pazar alt çevresi, teknikekonomik alt çevre ve bilimsel alt çevre olarak ayırmıştır 17

I. Örgütün Çevresi [6. Duncan (1972)] Basit Karmaşık Algılanan Belirsizlik Düşük-Orta Çevrede az sayıda faktör ve bileşen Durağa vardır. Faktörler ve bileşenler n birbirlerine yakın ve benzerdir. Faktörler ve bileşenler çoğunlukla değişmezler aynı kalırlar. Çevrede çok sayıda faktör ve bileşen vardır. Faktörler ve bileşenler birbirlerine benzer değildir. Faktörler ve bileşenler çoğunlukla aynı kalırlar. Algılanan Belirsizlik Orta-Yüksek Algılanan Belirsizlik Yüksek Çevrede az sayıda faktör ve bileşen Dinamik vardır. Faktörler ve bileşenler birbirlerine yakın ve benzerdir. Faktörler ve bileşenler sürekli değişim halindedir. 18 Çevrede çok sayıda faktör ve bileşen vardır. Faktörler ve bileşenler birbirlerine benzer değildir. Faktörler ve bileşenler sürekli değişim halindedir.

II. Örgütün Teknolojisi [1. Woodward (1965)] � Örgütsel yapı ve performans arasındaki ilişkiyi incelememiş � Örgütsel yapı ve performans arasında � Doğrudan bir ilişkinin olmadığını � İlişkinin üçüncü bir faktöre bağlı olarak oluştuğunu ortaya çıkarmıştır � 3 Üretim Teknoloji � 1) Küçük Parti ve Birim Üretimi Teknolojisi � 2) Kitlesel – Büyük Parti Üretimi Teknolojisi � 3) Sürekli Süreç Üretimi Teknolojisi 19

II. Örgütün Teknolojisi Gerekli İşgücü Üretim Yöntemi Örnekler Küçük Parti ve Birim Üretimi Teknolojisi Kitlesel – Büyük Parti Üretimi Teknolojisi Sürekli Süreç Üretimi Teknolojisi Profesyonel işgücü (El işçileri) Montaj hattı Makineler En Standardize edilmiş başarılı Otomobil üreticileri, olan : ev En Standardize edilmiş başarısı z olan : Kimya şirketleri, zeytinyağı En Standartlaşmayı başarısı ortadan kaldıran birim üretimş z olan : Gemi inşaa işleri, uçak üretimi, mobilya üretimi Hiyerarşik Örgütsel yapısı Yönetici Sayısı İletişim Örgüt Yapı 20 [1. Woodward (1965)] Mekanik Yatay elektroniği üreticileri (Düşük seviyesi) Dikey (Daha yüksek hiyerarşi) Az Daha fazla Samimi Emir-Komuta-Kurmay Organik Mekanik ve Bürokratik Organik rafinerileri, içecek üreten örgütler İnce ve uzun (Çok fazla çalilan olmadığı için) Mekanik Organik

II. Örgütün Teknolojisi [2. Perrow (1967)] � Teknolojiyi Woodward’tan farklı olarak tanımlamış � Daha çok örgütteki iş ile ilgili problemierin nasıl çözüleceğine odaklanmıştır � Örgüt teknolojisini sınıflandırırken 2 değişkenden hareket etmistir � 1) Bir çalışanın bir işgününde karşılaştığı işlerin ne ölçüde tekrar ettiğidir � Çalışanların sürekli aynı durum ile karşılaştığı ve birbirini tekrar eden işler, az farklılaşan işlerdir � 2) Bir insanın işini yaparken karşılaştığı problemleri çözmekte ne ölçüde araştırma gereksinimi duyduğudur � Analiz edebilir işler, işte karşılacak problemlerin önceden öngürülebildiği, belirlendiği ve çözülebildiği işlerdir 21

II. Örgütün Teknolojisi [2. Perrow (1967)] Temel Teknolojileri Rutin teknoloji Rutin olmayan teknoloji Mesleki teknoloji İş değişkenliğinin düşük olduğu ve analiz edilebilirliğinin yüksek olduğu işler; iyi oluşturulmuş ve benzer durumdaki bütün hammaddelere uygulanılabilen tekniklerin olduğu işler; yöntem ve işlerde çok az değişim söz konusudur ve önceden planlanabilmektedir; standart prosedürler vardır ve işin nasıl yapılacağı tamamen belirlenmiştir Farklılığın yüksek ve analiz edilebilirliğin düşük olduğu işlerdir; çok az belirlenmiş yöntem ve tekniğin olduğu, bunların çalışıp çalışmadığı konusunda da kesinlik olmadığı ve yerine getirilmesi gereken birçok farklı görev içeren işler olarak tanımlamaktadır Çeşitliği ve analiz edilebilirliğinin düşük olduğunu belirtmiştir; Yüksek derecede eğitim ve tecrübe gerektiren teknolojilerdir Mühendislik Analiz edilebilirliği ve farklılaşması yüksek işleridir 22 teknoloji

II. Örgütün Teknolojisi [3. Thompson (1967)] � Hem üretim hem de hizmet teknolojilerini tek sınıflandırmada toplamıştır Teknolojiye ilişkin bir Tipoloji Bağılı Standart girdilerin standart çıktılara dönüştüğü, belli ve birbirini takip Teknolojiler eden faaliyetlerin oluşturduğu teknolojiyi ifade etmektedir; değişen (Long-Linked) isteklere fazla uyumlu değildir; demircilik ve kimya endüstrileri bağlı teknolojilere örnektir Çözümleyici Teknoloji (Mediating) Yoğun Teknoloji (Intensive) 23 Girdilerin ve çıktıların özel olduğu fakat dönüşüm standart olduğu teknolojilerdir; servis örgütleri, özel servisleri özel müşterilere önceden planlanmış bir süreç ile sağlamaktadırlar; bankalar, özel sigorta şirketleri bu tip teknolojinin hakim olduğu olarak örnek verilebilir Hem girdiler ve çıktılar özeldir hem de dönüşüm süreci standardize edilmiş değildir; uzmanların koordinasyonuna bağlıdır; Ar-Ge şirketleri, proje bazlı çalışan şirketler, bu türden teknoloji kullanan örgütlere örnek

II. Örgütün Teknolojisi Kaynakları Birim 1 24 Birim 2 [3. Thompson (1967)] Havuz Görev Bağımlılığı � Bir birim tarafından yapılan ilerleme diğer birimlerden bağımsızdır � Koordinasyon gerekliliği düşüktür, standart kurallar ve prosedürler birimleri birbirleri ile uyumlandırmak için yeterlidir � Örnek olarak üniversitedeki fakülteler ve gece gündüz vardiyeli fabrikalar verilebilir � Standardizasyon ile sağlanması gerektiğini ve hiyerarşinin en tepesinde kümelendirilmesi gerektiğinin üzerinde durmuştur

II. Örgütün Teknolojisi [3. Thompson (1967)] Ardışık Görev Bağımlılığı � Önce 25 gelen iş sonra gelen işin ilerleyişini etkilemektedir � Önceki işte olacak aksaklık süreci yavaşlatacağı için de koordinasyon gerekliliği daha fazladır � Montaj hattı ardışık bağımlılığa örnek olarak verilebilmektedir � Planlama ve zamanlama ile koordine edilmesi gerektiğini ve bunun için hiyerarşide farklı operasyonel gruplar oluşturulması gerektiğini ortaya koymuştur

II. Örgütün Teknolojisi [3. Thompson (1967)] Karşılıklı Görev Bağımlılığı � Bir 26 iş birim için çok fazladır ve birimlerin beraber çalışması ve ortak bir iş üretebilmek için çabalarını bileştirmeleri gerekmektedir � Görev bağımlılıklarının en karmaşığıdır ve işin yerine getirilebilmesi için karşılıklı uyum ile koordinasyonun sağlanması gereklidir � Yapılandırılması gerektiğini vurgulamıştır ve bağımlılıkları koordine etmek için çeşitli çözümler öne sürmüştür � Karşılıklı bağımlılıkların karşılıklı uyum (eşgüdüm) ile koordine edilmesi ve hiyerarşinin en alt basamağında gruplandırılması gerekmektedir

II. Örgütün Teknolojisi [4. Pugh ve diğerleri (1969)] � Örgüt yapısını ve fonksiyonlarını etkilemede önemli olabilecek faktörleri ölçmeye çalışmıştır Teknolojiye ilişkin bir Tipoloji İş akışında (ürünlerin üretimi ve dağıtımında) kullanılan teknoloji Operasyo n Teknolojisi Materyal İş akışında kullanılan materyallerin özellikleri Teknolojisi (kullanılan hammaddenin sağlamlık ve benzerliği gibi) Bilgi İş akışında kullanılan bilgi seviyesinin özellikleri Teknolojisi 27

III. Örgütün Büyüklüğü �Örgütün [Blau (1970)] büyüklüğü arttıkça örgütün farklı seviyelerindeki ve alt birimlerdeki farklılaşmanın giderek yavaşlayan şekilde artacağını öne sürmüştür �Buradaki örgütün büyüklüğünün belirleyicisi personel sayısıdır ve örgütün büyüklüğünün artması ise örgütün personel sayısındaki artıştır �Örgüt büyüdükçe, farklılaştıkça ve karmaşıklaştıkça idari kadro da büyüyecektir �Ancak büyüme arttıkça farklılaşmanın ve idari kadronun büyümesi aynı hızda olmayacak ve 28 direnç oluşacaktır

IV. Örgütün Stratejisi � Başarılı [Chandler (1962)] örgütlerin değişen çevre koşullarına uyabilmek için strateji ve yapılarını nasıl değiştirdikleri incelenmiştir � Çevresel değişim hızlanırsa stratejik ve yapısal değişime duyulan ihtiyaç artacaktır 29

IV. Örgütün Stratejisi [Chandler (1962)] Stratejik Büyümenin 4 Farklı Aşaması Hacim olarak Genişleme Coğrafi Dağılım Yoluyla Büyüme Örgütlerde var olan temel işlevler arasından bazı işlerin daha da uzmanlaşarak genişlemesi Yerel üretim ve satış birimlerinin kurulması Dikey Tamlaşmayı Yeni bazı işlevlerin oluşması ve örgütün yardımcı Sağlayan Karar malzeme ve hammadde üretimine gitmesidir Aşaması Çelitlendirme 30 Yeni ürün hatlarının gelişmesi yoluyla olan örgütsel farklılaşma

Koşul Bağımlılık Kuramına Yöneltilen Eleştiriler 31

Eleştiriler � Koşul [1. Schoonhoven (1981)] bağımlılık kuramının temel problemleri � 1) Kuramın netliğinin olmaması � 2) Etkileşimli etkiye ilişkin önermelerdeki belirsizlik � 3) Etkileşimli etkinin nasıl olduğuna ilişkin belirsizlikler � 4) Özensiz kurulmuş kavramsal çerçevelerin test edilmesi � 5) Koşulbağımlı ilişkiler hakkındaki varsayımlar 32

Eleştiriler � 2. Sargut ve Özen (2010) � Koşulbağımlılığın insan doğasına ilişkin varsayımlarına yönelik eleştirilerdir � 3. Child (1997) ve Weick (1979) � Koşulbağımlılığın stratejik seçim yaklaşımına yönelik eleştirilerdir � 4. Silverman (1971) � Koşulbağımlılığın eleştirilerdir 33 rasyonel aktör varsayımlarına yönelik

Genel Değerlendirme � Koşul bağımlılık kuramına yöneltilmiş bütün eleştirilere rağmen özellikle örgütleri ve örgütün bağlamsal faktörler ile ilişkilerini açıklamaya çalışan ilk kuram olması nedeni ile her ne kadar önemli eleştiriler yapılsa da özellikle örgüt kuramları çalışma alanına yaptığı katkılar ve bu alandaki öncü başlatıcılık rolü çok önemlidir 34

35