KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I MENADMENT Razvoj korporativnog upravljanja Korporativno

KORPORATIVNO UPRAVLJANJE I MENADžMENT

Razvoj korporativnog upravljanja • Korporativno upravljanje (engl. Corporate governance) je sistem putem kojeg se organizacijama upravlja i nad njim vrši kontrola. • Struktura korporativnog upravljanja određuje raspodjelu prava i obaveze među različiti učesnicima u korporaciji, kada je svojina odvojena od upravljanja. • Jednostavno rečeno, korporativno upravljanje predstavlja ono što dobijete kada se “oprostite” od vašeg novca i kupite akcije neke kompanije.

• Danas se gotovo ne može govoriti o uspješnoj i efikasnoj kompaniji koja ne primjenjuje i ne unapređuje standarde korporativnog upravljanja. • Empirijska istraživanja koja analiziraju povezanost između korporativnog upravljanja i efikasnost poslovanja, pokazuju da kompanije koje imaju i primjenjuju standarde korporativnog upravljanja ostvaruju bolje rezulatate od kompanija koje to ne čine. • Sa inteziviranjem finansijske i ekonomske krize korporativno upravljanje sve više dobija na značaju.

• Integracija tržišta kapitala, naročito u Evropskoj uniji, te pribavljanje kapitala na različitim tržištima od strane velikih privrednih društava i njihovih grupacija pospješuju analizu efikasnosti različitih modela korporativnog upravljanja. • Osnovo pitanje koje se postavlja kod korporativnog upravljanja je raspodjela moći unutar društva, odnosno pitanje ko donosi odluke u privrednim društvima i čiji se interesi pri tom uzimaju u obzir.

• Potrebe privrede nameću izučavanje menadmenta korporativnog upravljanja. • Korporativno upravljanje je stub najvećeg broja društava kao što su: privredna društva, berze, finansijske, zdrastvene, obrazovne i druge institucije. • Menadžment korporativnog upravljanja ima za cilj sticanje potrebnih znanja o privrednim društvima i njihovim upravljačkim strukturama sa ciljem približavanja Bosne i Hercegovine evropskim integracijama i uključivanje u globalnu privredu.

• Korporativno upravljanje podrazumijeva odgovorno upravljanje i kontrolu privrednih društava kroz zaštitu interesa, članova društva, akcionara kao i transparentnost prema svim zainteresovanim stranama. • Dobro korporativno upravljanje omogućava jeftinije finansiranje preduzeća i pridonosi njegovom poslovnom razvoju.

• Korporativno upravljanje je sistem putem kojeg se upravlja organizacijama i nad njima vrši kontrola. • Korporativno upravljanje je skup mehanizama kroz koje firme funkcionišu kada je svojina odvojena od upravljanja. • Kod korporacija razdvajeno je vlasništvo i upravljanja.

Ekonomski aspekti korporativnog upravljanja • Korporativno upravljanje je definisano, pored ostalog, kao skup mehanizama kroz koje firma funkcioniše kada je svojina odvojena od upravljanja. • Društva kojima se dobro upravlja rentabilnija su i daju bolji doprinos nacionalnoj privredi i društvu. • Dva su centralna pitanja korporativnog upravljanja, a njihovo postojanje i rješavanje zavise od strukture vlasništva u preduzeću.

• Prvo pitanje. Kako obezbijediti da profesionalni menadžement u preduzećima sa disperziranim vlasništvom (koliki je interes za nadzor menadžera) radi u interesu vlasnika, a ne u svom sopstvenom (principal – agent problem)? • Drugo pitanje. Kako u preduzećima sa koncentrisanim vlasništvom obezbijediti da kontrolni vlasnik ne zloupotrebljava svoju kontrolu nad firmom kako bi iz nje izvukao više nego što mu pripada (principal – principal problem)?

Istraživanja primjene korporativnog upravljanja • Akcionarska društva u u zemljanma u tranziciji najmanje primjenjuju standarde korporativnog upravljanja pokazuju istraživanja. • Uočljivo je da akcionarska društva u zemljama Zapadnog Balkana imaju izuzetno nizak nivo korporativnog upravljanja. • Nivo primjene korporativnog upravljanja iznosi daleko ispod zemalja srednje i

istočne Evrope u kojima se kreće od 21, 3 % u Hrvatskoj do 38 % u Češkoj. Podaci o stepenu transparentnosti u korporativnom upravljanju su: - U Hrvatskoj 14, 8 %, - U Sloveniji 29, 6 %, - U Češkoj sa 33, 2 %,

Sažetak izvještaja 2006. g. ocjene korpor. upravljanja u Bi. H • Ovaj izvještaj sadrži procjenu okvira politike korporativnog upravljanja u Bosni i Hercegovini (Bi. H), te praksi u njenoj primjeni i poštivanju. • U izvještaju su istaknuta nedavna unapređenja propisa kojima je regulirano korporativno upravljanje, date preporuke koje se odnose na politiku te smjernice za ulagače u ocjeni korporativnog upravljanja u Bi. H.

• Od Dejtonskog sporazuma iz 1995. g. , dva entiteta Bi. H, Federacija Bosne i Hercegovine (FBi. H) i Republika Srpska (RS), su uspostavile osnovni zakonski i institucionalni okvir za funkcioniranje tržišta kapitala. • U procesu privatizacije su osnovane stotine društava, čijim dionicama se trguje na dvije berze. • Reforme koje su nedavno provedene obuhvaćaju zakone kojima se unapređuje upravljanje državnim preduzećima, formiranje nove državne komisije za računovodstvo i reviziju, izradu zajedničke elektronske platforme za lokalne registre preduzeća, izradu novih zakona o vrijednosnim papirima i zakona o investicijskim fondovima, te nedavno donesenu odluku svakog od entiteta da objavi deset najvećih vlasnika svakog javnog dioničkog društva. • .

• Međutim, izazovi su i dalje prisutni. • Dva režima imaju nekoliko osnovnih slabosti: ulagači nemaju dovoljno zaštite; ključne informacije za brojna društva nisu dostupne ili su nekvalitetne, dužnosti članova odbora su nejasne, a obaveze ograničene. • Entitetske komisije za vrijednosne papire imaju ograničene nadležnosti i resurse za nadziranje velikog broja emitenata. • Ne postoji kodeks korporativnog upravljanja, a informiranost o tom upravljanju je ograničena. • Također, postoje značajne razlike između entitetskih režima korporativnog upravljanja, što može biti izvor dodatnih troškova i zabune među stranim i domaćim učesnicima.

• Za unapređenje korporativnog upravljanja u cilju bolje zaštite ulagača, jačanja nadzora nad preduzećima i povjerenja u tržišta kapitalom će biti potrebno provođenje široke reforme. • Nedavno provedene reforme trebaju se u potpunosti implementirati, a entitetski zakoni o preduzećima temeljno revidirati, te uskladiti međusobno i sa zahtjevima EU. • Ovi napori se trebaju kombinirati sa obukom i drugim programima za informiranje o korporativnom upravljanju širom Bi. H, uključujući i izradu Zakona o korporativnom upravljanju. • Potrebno je proširiti nadležnosti komisija za vrijednosne papire, a (kao i kod propisa o bankarstvu i računovodstvu) na kraju bi se trebalo razmotriti i donošenje zakona o vrijednosnim papirima na državnom nivou

Nivo korporativnog upravljanja

• Veliki broj društava nema usvojen vlastiti kodeks ponašanja, nitu su prihvatili standarde upravljanja akcionarskim društvima. • Akcionarska društva su najslabija u radu i odgovornosti odbora. • To ukazuje da se akcionarskim društvima upravlja neefikasno i da nema konsekvenci za loše upravljanje. • Naknade članova odbora najčešće nisu vezane za ostvarene rezultate, odbori nemaju dovoljan broj nezavisnih i kompetentnih članova niti postoje jasne procedure prilikom sukoba interesa.

Propisi koji utiču na korporativno upravljanje - Zakon o privrednim društvima reguliše osnivanje, poslovanje, reorganizaciju i likvidaciju privrednih subjekata ( Zakon o privrednim društvima Federacije Bi. H („Službene novine Federacije Bi. H“, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 84/08, 88/08, 7/09 i 63/10, 75/13) - Zakon o tržištu hartija od vrijednosti uređuje emisiju hartija od vrijednosti, poslove sa hartijama od vrijednosti, osnivanje i poslovanje berze, centralnog registra, organizaciju i nadležnosti Komisije za hartije od vrijednosti. - Zakon o preuzimanju akcionarskih društava uređuje postupak preuzimanja akcionarskih društava.

• Zakonom o privrednim društvima uređuje se: - osnivanje privrednih društava, - prava i obaveze osnivača, ortaka, članova, akcionara, - povezivanje i reorganizacija (statusne promjene i promjene pravne norme privrednih društava) i - likvidacija privrednih društava.

ZAKON O PRIVREDNIM DRUŠTVIMA • (“Službene novine Federacije Bi. H”, br. 23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05, 91/07, 88/08 i 63/10, 75/13) • Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o privrednim društvima objavljen je 29. 09. 2010. godine, a bile su izmjene 75/13. • Zakonom o privrednim društvima uređeno je osnivanje, poslovanje, upravljanje i prestanak privrednih društava u Federaciji Bosne i Hercegovine. • Društvo je pravno lice koje samostalno obavlja djelatnost proizvodnje i prodaje proizvoda i vršenja usluga na tržištu radi sticanja dobiti. • Društvo mogu osnovati domaća i strana fizička i pravna lica, ako zakonom nije drugačije određeno.

• Društvo mogu osnovati domaća i strana fizička i pravna lica, ako zakonom nije drugačije određeno. • Društvo može biti organizovano u jednom od sljedećih oblika: 1. društvo s neograničenom solidarnom odgovornošću – firma (ime pod kojim Društvo posluje) mora sadržavati prezime najmanje jednog člana, uz oznaku da ih ima više, i oznaku “d. n. o”. 2. komanditno društvo – firma mora sadržavati prezime najmanje jednog komplementara i oznaku “k. d”, a ne smije sadržavati imena komanditora. 3. dioničko društvo – firma mora sadržavati oznaku “d. d”. 4. društvo s ograničenom odgovornošću – firma mora sadržavati oznaku “d. o. o. ”

Povezana društva su: 1) vladajuće i zavisno društvo; 2) društva sa uzajamnim učešćem; 3) holding; 4) koncern.

• Svojstvo pravnog lica društvo stiče upisom u registar društava. Društvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom svojom imovinom. Prije upisa u registar društava niko ne može nastupati u ime društva. • Društvo može kao svoju djelatnost obavljati sve poslove, osim onih koji se po zakonu ne mogu obavljati kao privredna djelatnost. • Zakonom može biti utvrđeno da se određene djelatnosti mogu obavljati samo na osnovu predhodnog odobrenja nadležnog organa. • Društvo može imati podružnice – poslovne jedinice izvan mjesta sjedišta društva, koje nemaju svojstvo pravnog lica.

• Društvo zastupa uprava koja organizuje rad i rukovodi poslovanjem, zastupa i predstavlja Društvo i odgovara za zakonitost poslovanja društva. Društvo mogu zastupati i druga lica određena osnivačkim aktom ili statutom društva, u skladu sa zakonom. • Prokura je pismeno ovlaštenje za preduzimanje svih pravnih radnji i poslova u ime i za račun društva, osim prenosa i opterećenja nekretnina ako ovlaštenje za to nije posebno i izričito navedeno. Prokura se ne može dati pravnom licu. • U društvu se ne mogu osnivati organizacije i provoditi aktivnosti koji nemaju karakter sindikata i sindikalnih aktivnosti u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i pravilima sindikata.

• Podaci o društvu upisuju se u javni registar koji vodi institucija određena posebnim zakonom kojim se uspostavlja i uređuje organizacija i način rada javnog registra pravnih osoba • Registar društava. • U registar društava upisuju se sljedeći podaci o indentitetu društva: 1. firma i ako postoji, skraćena firma i adresa sjedišta društva; 2. oblik društva; 3. djelatnost; 4. podružnice;

5. ime i prezime, adresa prebivališta, funkcija i obim ovlaštenja lica ovlaštenih za zastupanje društva; i 6. firma, sjedište, djelatnost i lice ovlašteno za zastupanje podružnice. U registar društava upisuju se podaci o članovima, ulozima i odgovornosti za obaveze društva, osnovnom kapitalu društva, udjelima i dionicama u društvu. U registar društava obavezno se upisuje pokretanje postupka likvidacije i stečaja društva, ime i prezime i adresa prebivališta likvidacionog ili stečajnog upravnika i datum obustavljanja ili okončanja postupka. Ovim zakonom je regulisano kako se vrši spajanje, pripajanje, podjela, promjena oblika i prestanak društva.

Društvo s neograničenom solidarnom odgovornošću • Društvo s neograničenom solidarnom odgovornošću je društvo najmanje dva lica koja su neograničeno solidarno odgovorna za obaveze društva. • Društvo se osniva ugovorom o osnivanju. Ulozi članova mogu biti u novcu, stvarima, pravima i izvršenim uslugama. • Vrijednost uloga u stvarima, pravima i vršenju usluga utvrđuje se ugovorom o osnivanju društva. • Ulozi članova su jednake vrijednosti. Ulozi članova postaju imovina društva.

Komanditno društvo • Komanditno društvo je društvo u kojem jedan ili više članova odgovara za obaveze društva neograničeno solidarno cjelokupnom svojom imovinom (komplementari), a jedan ili više članova odgovara za obaveze društva samo do iznosa njihovih uloga upisanih u sudski registar (komanditori). • Komanditno društvo se osniva ugovorom i na njega se primjenjuju odredbe ovog zakona o društvima s neograničenom solidarnom odgovornošću. • Komanditno društvo se može transformisati u komanditno društvo na dionice.

Društvo sa ograničenom odgovornošću je društvo čiji je osnovni kapital podijeljen na udjele i osniva se ugovorom. Kada društvo s ograničenom odgovornošću osniva samo jedan osnivač, osnivački akt je odluka o osnivanju. U društvu s ograničenom odgovornošću koje nema nadzorni odbor njegova ovlaštenja vrše članovi društva. Osnovni kapital društva s jednim ili više osnivača iznosi najmanje 2. 000 (dvijehiljade) KM. Vrijednost pojedinačnog uloga ne može biti manja od 100 (stotinu) KM.

Dioničko društvo (Akcionarsko društvo) • Dioničko društvo je društvo čiji je osnovni kapital podijeljen na dionice i osniva se ugovorom o osnivanju. • Kada dioničko društvo osniva jedan osnivač, osnivački akt je odluka o osnivanju. • Dioničko društvo ne odgovara za obaveze dioničara, a mogu ga osnovati jedan ili više osnivača. Osnivači su obavezno i dioničari dioničkog društva. • Prilikom osnivanja dioničkog društva, sve dionice mogu otkupiti osnivači (simultano osnivanje), ili ugovoreni broj dionica otkupljuju osnivači, a preostale dionice kupuju druga lica na osnovu javnog poziva za upis i uplatu (sukcesivno osnivanje), u skladu sa zakonom kojim se uređuje emisija i promet vrijednosnih papira.

• Osnovni kapital dioničkog društva iznosi najmanje 50. 000 KM. Nominalna vrijednost dionice ne može biti manja od 10 KM. • Ako se osnovni kapital prilikom osnivanja dioničkog društva, osim u ulozima u novcu, obezbjeđuje i ulozima u stvarima i pravima, ukupni ulozi u novcu ne mogu biti manji od iznosa od 50. 000 KM. • Pomenuti zakon je uredio cijeli postupak osnivanja dioničkog društva, emisiju dionica, povećanje i smanjenje osnovnog kapitala, pravo preče kupnje, dionice zaposlenih, sticanje vlastitih dionica, organe društva, odlučivanje i dr.

Korporacija • Pod korporacijom se podrazumijeva preduzeće oganizovano kao akcionarsko društvo ili javna kompanija (engl. public company). • Ovako shvaćena korporacija je ustvari kompanija ili preduzeće koje svoj akcijski kapital inicijalno i/ili kasnije dokapitalizacijom pribavilo kapital putem instituta javne ponude ili prodaje. • Korporacija ima neograničenu mogućnost pribavljanja dodatnog kapitala potrebnog za rast i razvoj posredstvom finansijskog tržišta.

Organi dioničkog društva su: 1) skupština; 2) nadzorni odbor; 3) uprava i 4) odbor za reviziju.

Organi upravljanja - Skupština • Skupština akcionara je organ vlasnika akcionara društva i najviši organ društva. Kao najviši organ društva Skuština je nadređena upravnim i nadzornim organima društva, ona ih redovno postavlja i smjenjuje te na taj način ostvaruje kontrolu nad njihovim radom. Ona utvrđuje: - poslovnu politiku, - donosi najvažnije odluke koje se tiču raspolaganja imovinom i dobiti društva, - odlučuje o statusnim pitanjima i promjenama.

Vrste skupština: - Godišnja skupština saziva se najkasnije 90 dana od dana podnošenja finansijskog izvještaja, - Vanredna skupština saziva se na zahtjev : 1/3 članova upravnog odbora, likvidatora društva, akcionara sa najmanje 10% akcija sa pravom glasa, u slučaju poslovanja sa gubitkom, te - Skupština po nalogu suda.

Pravo akcionara • Pravo akcionara je: - da učestvuje u radu i odlučivanju skupštine akcionara (osnovno pravo), - pravo na sigurnu registraciju vlasništva nad akcijom, - pravo prenosa, - pravo na blagovremeno i redovno obavještavanje, - pravo da bira članove odbora i da učestvuje u raspodjeli dobiti društva.

Učešće u radu i odlučivanju skupštine akcionara je pravo, ne i obaveza akcionara za koje akcionari, vrlo često, nisu zainteresovani da ga koriste. Da bi se akcionarima olakšalo korišćenje njihovih prava potrebno je da budu blagovremeno informisani o svim pitanjima koja su bitna za poslovanje društva. Blagovremeno obavještavanje podrazumijeva dostavljanje potrebnih informacija prije održavanja godišnje skupštine društva ili na samoj skupštini ali prije samog odlučivanja.

• Da bi propisno sazvana skupština mogla da donosi pravno valjane odluke, mora ispunjavati utvrđeni kvorum za njen rad. Utvrđivanje kvoruma za rad svodi se na utvrđivanje najmanjeg potrebnog broja glasova akcionara koji moraju biti prisutni da bi njen rad bio punovažan. • Kvorum može biti različit, zavisno od toga o kojoj se vrsti skupštine radi, ili koja su pitanja predmet njenog odlučivanja. • Osnivačkim aktom ili statutom može se odrediti veći, ali ne i manji od zakonom propisanog kvoruma za održavanje sjednice skupštine akcionara.

• Većina potrebna za donošenje odluka može biti različita zavisno od značaja pitanja o kojem se odlučuje. Npr. Zakon o privrednim društvima propisuje da je potrebno najmanje 2/3 glasova akcionara koji posjeduje akcije sa pravom glasa: - za promjenu osnivačkog akta, - reorganizaciju društva, - sticanje ili raspolaganje imovinom velike vrijednosti, - povećanje ili smanjenje osnovnog kapitala.

Pravo glasa • Pravo glasa je osnovno člansko upravljačko pravo akcionara koje se iskazuje na skupštini akcionara glasanjem o prijedlogu koji je stavljen na glasanje. • Akcionar ima mogućnost da glasa: - za i protiv prijedloga odluke, - da se suzdrži od glasanja. Akcionar se ne može odreći prava glasa ali ima pravo da ga i ne koristi.

• Akcionari imaju pravo glasa o pitanjima koja se odnose na: - povećanje ili smanjenje ukupnog broja odobrenih akcija, - izmjenu bilo kog prava ili privilegija akcije, - utvrđivanje prava imalaca, - izmjenu akcija akcionara, - limitiranje ili negiranje postojećeg prava prečeg upisa akcija, i - limitiranje ili negiranje prava glasa akcija te klase

• Zakon o privrednim društvima propisuje da je glasanje na skupštini akcionara u načelu javno. • Tajno glasanje se može koristiti ako to zahtijevaju akcionari sa najmanje 10% prisutnih ili zastupanih akcija sa pravom glasa o određenom pitanju, kada se odlučuje o: - izboru i razrješenju direktora ili članova upravnog odbora, nezavisnog revizora, - finansijskim izvještajima i izvještajima o poslovanju.

Isključenje prava glasa - Akcionar ne može glasati na skupštini akcionara, ni lično ni preko punomoćnika, kada se odlučuje o: oslobađanju ili smanjenju njegovih obaveza i obaveza sa njim povezanih lica prema društvu, pokretanju ili odustajanju od spora protiv njega ili sa njim povezanih lica, odobravanju poslova u kojima postoji sukob interesa između njega i/ili sa njim povezanih lica i društva, isključenju prava preče kupovine u postupku emisije akcija u privatnoj ponudi u kojoj je on i/ili sa njim

povezano lice određeno kao unaprijed poznati kupac, - osnivanju i povezivanju sa drugim pravnim licem u kojem on i/ili sa njim povezano lice ima vlasnički udio veći od 5% u osnovnom kapitalu, i - isplati dividende za zaposlene i članove upravnog odbora u slučaju da to lice i/ili sa njim povezano lice imaju taj status u društvu. Glasovi akcionara čije je pravo glasa isključeno ne uzimaju se u obzir ni prilikom utvrđivanja kvoruma za odlučivanje u konkretnom slučaju.

Zapisnik Na skupštini akcionara obavezno se vodi zapisnik o njenom radu u koji se unosi svaka odluka skupštine. Svaka odluka skupštine akcionara unosi se u zapisnik. Presjednik skupštine akcionara odgovaran je za uredno sačinjavanje zapisnika. Zapisnik sa sjednice skupštine akcionara sačinjava se najkasnije 15 dana od dana njenog održavanja. Zapisnik potpisuje predsjednik skupštine akcionara, zapisničar i dva ovjerača. Kod otvorenih akcionarski društava zapisnik vodi notar.

Nadzorni (Upravni) odbor • Akcionarsko društvo ima direktora i nadzorni (upravni) odbor. • Broj članova upravnog odbora otvorenog akcionarskog društva utvrđuje se osnivačkim aktom. • U akcionarskom društvu upravni odbor ima najmanje 3 člana a najviše 15 članova. • Akcionarsko društvo čije su akcije na berzi, moraju u upravnom odboru imati većinu neizvršnih članova od kojih su najmanje dva nezavisna člana.

Nadzorni odbor • Kod akcionarskog društva odbor za reviziju te nezavisnog revizora • Odbor za reviziju ima najmanje 3 člana. Broj članova Odbora za reviziju mora biti neparan. • Članove odbora za reviziju bira Skupština akcionarskog društva iz reda nezavisnih lica.

Uprava kompanije - društva • Uprava društva je nadležna za nezavisno rukovođenje društvom i treba da osigura poštovanje svih zakona i drugih propisa, kao i da uzme u obzir sve interese zainteresovanih strana za rad društva, u skladu sa poslovnim rizikom kojem je društvo izloženo. • Član uprave društva ne smije pri donošenju odluke pretpostaviti lične interesima društva, niti svojim odlukama smije za sebe iskoristiti poslovne prilike namijenjene društvu. • Članovi uprave ne smiju, pri obavljanju svojih djelatnosti, zahtijevati niti prihvatati od trećih lica

plaćanja, niti bilo koje vrste pogodnosti za sebe niti za bilo koje drugo lice, niti davati trećim licima nezakonite prednosti na osnovu kojih ta lica mogu steći korist. • Uprava društva: - utvrđuje ili odobrava poslovne planove društva, - izrađuje strategiju poslovanja društva, - osigurava njeno sprovođenje, - uspostavlja unutar društva odgovarajući sistem interne kontrole i upravljanje rizicima.

Prednosti korporacije • Korporativni oblik organizovanja preduzeća ima, kao i sve drugo, svoje dobre i loše strane. • Osnovne prednosti korporativne forme preduzeća se, u osnovi, svode na sljedeće: - gotovo neograničene mogućnosti pribavljanja dodatnog kapitala potrebnog za finansiranje rasta i razvoja preduzeća posredstvom finansijskog tržišta; - javnost i transparentnost poslovanja, te dostupnost finansijskih i nefinansijskih informacija; - pozitivna slika o korporaciji formirana na prethodni način dorpinosi jačanju njene tržišne pozicije,

privlačenju kadrova i, u krajnjem, rastu tržišne kapitalizacije što povećava “bogatstvo” njenih vlasnika kroz isplatu dividendi i/ili rast tržišne cijene prilikom prodaje akcija; - mehanizmi zaštite interesa vlasnika/akcionara, pogotvo manjinskih, kroz regulativu zasnovanu na zakonskim propisima, principima, smjernicama i standardima korporativnog upravljanja; - mogućnost da svoje odluke zasnivaju na informacijama do kojih bi inače teško došli ukoliko kompanija/emitent nema takvu propisanu obavezu.

Nedostaci korporacije Status kompanije/korporacije ima i svoju “cijenu” koja se ogleda, prije svega, u: - troškovima kotiranja na organizovanim javnim tržištima, uključujući i zahtjeve za objavljivanjem propisanih finansijskih i nefinansijskih informacija, naknadama regulatorima i sl; - obaveznom poštovanju i promjeni strožih zahtjeva za finansijsko izvještavanje, - posebnoj “društvenoj osjetljivosti” u pogledu

- 1. 2. poštovanja prava zaposlenih, manjinskih akcionara, ekoloških standarda i sl; većim troškovima funkcionisanja i rada organa upravljanja, održavanju redovnih i vanrednih skupština akcionara i organa nadzora (interna i nezavisna revizija, odbor za reviziju). Vođenje korporacije u najboljem interesu svih, uspjeh zavisi od nekoliko preporuka, ali četiri, su jedne od značajnih, kao što su: Ukupne uspješnosti poslovanja kompanije; Povjerenja u korporaciju kao osnovu razvoja;

3. 4. realnog ekonomskog sektora, odnosno nosioca održivog ekonomskog razvoja, zaposlenosti i životnog standarda; Povjerenja insvestitora u najširem smislu riječi, kreditora i drugih povjerilaca, da su njihovi materijalni i drugi interesi zaštićeni; Uključivanja korporacije u međunarodne ekonomske i finansijske tokove u svjetskim okvirima koje unaprijed zahtijevaju poznate, jasne, stabilne i pouzdane principe korporativnog upravljanja.

Povezana društva su: 1) vladajuće i zavisno društvo; 2) društva sa uzajamnim učešćem; 3) holding; 4) koncern. • Vladajuće i zavisno društvo • Ako jedno društvo ima većinsko učešće u osnovnom kapitalu drugog društva ili ako na osnovu ugovora zaključenog sa drugim društvom ima pravo da imenuje većinu članova nadzornog odbora tog drugog društva, odnosno ima većinu glasova u skupštini, to se društvo smatra vladajućim, a drugo društvo zavisnim. • Vladajuće društvo sa većinskim učešćem u osnovnom kapitalu je društvo koje, neposredno ili posredno preko drugog društva, na osnovu više od 50% učešća u osnovnom kapitalu drugog društva ima više od 50% glasova u skupštini zavisnog društva.

• Neposredno učešće u osnovnom kapitalu koji pripada vladajućem društvu ili drugom licu koje ga drži za njegov račun određuje se na osnovu odnosa nominalnog iznosa tog učešća prema ukupnom osnovnom kapitalu zavisnog društva. • Pri određivanju učešća, od ukupnog osnovnog kapitala zavisnog društva oduzimaju se vlastite dionice i udjeli zavisnog društva i dionice i udjeli koje za račun zavisnog društva drži treće lice.

• Posredno učešće u osnovnom kapitalu koji pripada vladajućem društvu obuhvata dionice i udjele koji pripadaju društvu koje zavisi od njega ili koji pripadaju drugom licu za račun tog društva ili za račun društva koje zavisi od njega (zavisna društva). • Zavisno društvo može u vladajućem društvu pribaviti dionice i udjele i ostvariti svoje pravo glasa na osnovu dionica i udjela kojima već raspolaže.

• Društva sa uzajamnim učešćem u osnovnom kapitalu su povezana društva kod kojih svako društvo ima učešće u osnovnom kapitalu drugog društva. • Holding Ako se vladajuće i jedno ili više zavisnih društava, na osnovu zaključenog ugovora o vođenju poslova, objedine jedinstvenim vođenjem poslova od strane vladajućeg društva, ona čine holding, a pojedinačna društva su društva holdinga. • Koncern Ako vladajuće društvo, na osnovu zaključenog ugovora o vođenju poslova, pored jedinstvenog vođenja poslova zavisnih društava, obavlja i druge djelatnosti, ona čine koncern, a pojedinačna društva su društva koncerna. Holding i koncern, mogu formirati i pravno samostalna društva, koja nisu zavisna jedno o drugome.

Zajedničke odredbe za povezana društva • Vladajuće društvo odgovara neograničeno solidarno povjeriocima u postupku stečaja zavisnog društva ako je stečaj prouzrokovan obavezujućim nalozima, odlukama ili uputstvima vladajućeg društva. • Ako vladajuće društvo dovede zavisno društvo u položaj da izvrši za sebe štetan pravni posao ili da na svoju štetu nešto učini ili propusti da učini, nadoknadit će zavisnom društvu štetu prouzrokovanu po tom osnovu.

• Zahtjev za naknadu štete u ime zavisnog društva, mogu podnijeti dioničari i članovi zavisnog društva koji posjeduju ili predstavljaju najmanje 10% osnovnog kapitala tog društva ili statutom određeni manji dio, kao i povjerioci društva čija potraživanja iznose više od 10% osnovnog kapitala zavisnog društva. • Pored vladajućeg društva, kao solidarni dužnici odgovaraju članovi uprave vladajućeg društva koji su zavisno društvo doveli u položaj da izvrši za sebe štetan pravni posao ili da na svoju štetu nešto učini ili propusti da učini. • Kao solidarni dužnici odgovaraju i članovi uprave zavisnog društva ako su povrijedili svoje dužnosti, osim ako su postupali po uputstvima uprave vladajućeg društva.

Poslovno udruženje mogu osnovati dva ili više društava, radi unapređenja sopstvenog privređivanja i usklađivanja svoje djelatnosti. • Poslovno udruženje se ne osniva radi sticanja dobiti. • Prava članova poslovnog udruženja ne mogu biti izražena u vrijednosnim papirima. • Poslovno udruženje je pravno lice. • Poslovno udruženje upisuje se u registar društava. • Oznaka "poslovno udruženje" navodi se u firmi.

• Poslovno udruženje istupa u pravnom prometu u svoje ime i za račun svojih članova i u ime i za račun svojih članova. • Za obaveze preuzete u pravnom prometu poslovno udruženje odgovara svojom imovinom, a članovi odgovaraju na način određen ugovorom o osnivanju, odnosno ugovorom s trećim licem. • Ugovorom o osnivanju utvrđuje se naziv, vrijeme osnivanja, cilj i djelatnost, sjedište, upravljanje, zastupanje, odgovornost, pristupanje, istupanje u pravnom prometu, isključenje, imovina, nadzor, prestanak, kao i druga pitanja značajna za ostvarivanje ciljeva osnivanja poslovnog udruženja.

Ostali oblici povezivanja društava • Društva se mogu povezivati ugovorom i u druge oblike povezivanja (konzorcij, franšizing, zajednica društava, poslovna unija, poslovni sistem, pul i drugi).

Problemi u funkcionisanju korp. upravljanja u Bi. H • 1. 2. Uspostavljanje adekvatnog koncepta korporativnog upravljanja, usklađenim sa principima koji važe u Evropi i svijetu, te njegova stalna nadogradnja, naročito u domenu nadzora, posebno je značajno u zemljama u tranziciji iz tri razloga: Relativno niskog znanja i iskustva učesnika u procesima korporativnog upravljanja. Specifičnosti koje se ogledaju u nižem stepenu povjerenja u institucionalni i realni ambijent u cjelini, pa prema tome, i u domenu ostvarivanja prava akcionara.

• Menadžment kompanije je dužan da identifikuje potencijalna područja problematike korporativnog upravljanja od strane većinskog vlasnika i da definiše metode i sisteme zaštite malih akcionara. Područja zloupotreba mogla bi biti: - enormna zarada, - poslovanje sa povezanim kompanijama, - skrivene informacije većinskog vlasnika, - obezvrijeđivanje akcija kroz dinamiku vlasništva (spajanja, pripajanja, integrisanja i dr).

• Zaštita podrazumijeva definisanje mjera kojima se omogućava stabilno funkcionisanje malih akcionara, kao što su: - kumulativno glasanje za članove upravnog odbora, - za nove emisije pravo preče kupovine, - aktivnosti u upravljačkim organima u uslovima vanrednih situacija, - identifikacija konflikta interesa, - efikasna pravna zaštita, - javnost u radu.

Te, specifičnosti koje su posljedica postprivatizacionih procesa nakon masovne privatizacije. • Korporativna forma preduzeća u Bi. H je u najvećoj mjeri rezultat okončanja procesa (vaučerske) privatizacije. • Međutim, pri tom, ne bi trebalo zaboraviti na ozbiljne ograničavajuće faktore koji će bar u početku biti limitirajuće, a ogledaju se u:

- Još uvijek nedovoljno razvijenom finansijskom tržištu, što, uz nedovljno povjerenje u ukupni finansijski sektor u cjelini, ograničava finansijske izvore na koje bi naše korporacije mogle računati. - U niskoj kreditnoj sposobnosti i ukupnom bonitetu naših preduzeća što će za posljedicu imati njihov teži pristup finansijskim tržištima i višoj cijeni kapitala. - Nedovoljna i neusaglašena institucionalna osnova (relevantni zakonski propisi, te standardi korporativnog upravljanja, koji imaju snagu preporuka).

Mogući pravci unapređenja korporativnog upravljanja • Imperativno se nameće potreba da se u Bi. H mora posvetiti posebna pažnja uspostavljanju adekvatnog sistema korporativnog upravljanja. Tu posebnu pažnju bi, po našem mišljenju, trebalo, prije svega, usmjeriti na: - stalnu profesionalnu edukaciju, ali i edukaciju najšire javnost sa ciljem upoznavanja osnovnih postulata tržišne privrede i korporativnog upravljanja, a posebno akcionarstva u najširem smislu riječi. - Kontinuiran nadzor nad primjenom uspostavljenih instituta korporativnog upravljanja kojim se afirmiše

pozitivna, a sankcioniše, negativna praksa, vezana prije svega: za zaštitu prava akcionara, ravnopravnost svih, a posebvno manjinskih akcionara, objelodanjavanje značajnih informacija i odgovornosti odbora i uprave korporacije. - Stalna dogradnja koncepta korporativnog upravljanja, bazirana na vlastitim iskustvima i najboljoj praksi te, OECD standardima i principima korporativnog upravljanja. - Kako povećati nivo znanja i svijesti “armije” sitnih akcionara i sprovesti odgovoran i efikasan nadzor.

Društvo kapitala u Evropskoj uniji • U državama članicama Evropske unije razvila su se različita shvatanja o samom pojmu privrednih društava, kao pravnog lica, a zasnivaju se na principima: - organizovanja, - upravljanja, - odlučivanja od strane osnivača, - ovlašćenja u pravnom prometu i - zastupanja.

• Prema ugovornoj koncepciji postoje dva koncepta i to 1. Institucionalna koncepcija kojom se smatra da je pravno lice samo institucija koja se uspostavlja propisima te predviđa norme po kojima takve institucije funkcionišu, te njihov pravni položaj u poslovnim odnosima, kao i organi odlučivanja i zastupanja. 2. Funkcionalna koncepcija koja se predviđa propisima, a posmatra se kao okvir za utvrđivanje mogućih opcija izbora, dok je na osnivačima sloboda da ovaj izbor izvrše u granicama predviđenih mogućnosti.

Investicione odluke Da bi razmatrali investicione odluke, prvo je potrebno razmotriti pojam racionisanja kapitala, odnosno situaciju kada korporacije imaju na raspolaganju veći broj rentabilnih investicionih projekata, ali ograničena sredstva za njihovu realizaciju. Razmatraju razlozi koji uslovljavaju racionisanje kapitala kao što su nedovoljan obim internog kapitala, zadržavanje kontrolnog uticaja u kompaniji, nepoželjnost dodatnog zaduživanja, pad hartija od vrijednosti kompanije na finansijskom tržištu i dr.

• Finansijski aspekti planiranja kapitalnih ulaganja pretpostavljaju da su za svaki projekat unaprijed utvrđeni: - Kapitalni izdatak, - Ekonomske koristi od projekta, - Koristan ekonomski vijek trajanja projekta, - Kriterijum rentabilnosti (prosječna cijena kapitala ili neka druga zahtijevana stopa prinosa), i - Likvidaciona vrijednost projekta.

• U toku ocjene rentabilnosti projekta mogu se javiti različiti problemi: - mora se izvršiti izbor jednog projekta iz grupe međuzavisnih projekata, - može se javiti konflikt između interne stope prinosa i neto sadašnje vrijednosti kod međusobno zavisnih projekata, - u uslovima inflacije mora se voditi računa o nominalnim i realnim novčanim tokovima,

Razlozi za racionalizaciju kapitala Racionalizacija kapitala se često javlja kod korporacija koje vode politiku finansiranja kapitalnih ulaganja. Osnovni interni izvor finansiranja je akumulirani, odnosno neraspoređeni dobitak. Kao interni izvor finansiranja može se, u finansijskom smislu, posmatrati i amortizacija, s obzirom da ona u trenutku nastanka troškova ne predstavlja izdavanje gotovine, ali se naplatom potraživanja dobija gotovina, odnosno priliv gotovine u kome je sadržan i iznos amortizacije. Teško je zamisliti korporaciju koja se u cjelini finansira sopstvenim kapitalom.

Selekcija projekata • Da bi se objasnilo kako se donosi odluka o izboru grupe projekata, odnosno selekciji projekata, prvo će se pretpostaviti da se ograničenje kapitalnog budžeta odnosi samo na jednu poslovnu godinu. • Konačan izbor projekta, iz niza predloženih projekata, odnosi se samo na međusobno nezavisne projekte. • Kada korporacija ima na raspolaganju veći broj rentabilnih projekata, a ima ograničen kapitalni budžet, ona tada mora izvršiti izbor grupe projekata koja će najviše doprinijeti povećanju vrijednosti.

Mehanizmi korporativnog upravljanja • • Mogu biti različiti u zavisnosti od konteksta u kom se upotrebljavaju. Moguće ih je svrstati u dvije osnovne grupe i to interne i eksterne. Interne mehanizme čine: nadzorni odbor, odbor direktora, naknade menadžmentu, koncentracija vlasništava, stejkholderski/interesni odnosi i korporativno izvještavanje. Eksterne mehanizme čine: korporativne kontrole, zakonska i normativna regulativa, zaštita prava manjinskih akcionara.

• Mehanizmi korporativnog upravljanja treba da obezbijede odgovore na sljedeća pitanja: - Koga menadžeri zastupaju i na koji način? - Kako se menadžment nadzire i kontroliše? - Kakvi su odnosi između većinskih i manjinskih akcionara? - Kako se štite prava manjinskih akcionara i radnika? - Kakav je odnos prema sadašnjim i potencijalnim investitorima? - Kako se iskazuje društvena odgovornost korporacije?

Korporativno izvještavanje • Korporativno izvještavanje čine aktivnosti vezano za objavljivanje svih važnijih informacija o poslovanju akcionarskih društava, čijim akcijama se trguje na tržištu kapitala. • Korporativno izvještavanje je širi pojam od finansijskog izvještavanja, jer obuhvata sve relevantne informacije za poslovanje korporacije, koje ne moraju biti isključivo finansijske prirode. • Osnovni elementi korporativnog izvještavanja su finansijski izvještaji.

Finansijski izvještaj • Finansijsko izvještavanje je najvažniji proces cjelokupnog korporativnog upravljanja. • Finansijski izvještaji predstavljaju podlogu za komunikaciju poslovne organizacije sa javnošću, odnosno sa svim postojećim i potencijalnim investitorima, te drugim interesno-uticajnim grupama. • Finansijski izvještaji su značajan izvor informacija za akcionare, ali i povjerioce investitore, zaposlene, državu i širu javnost. • Glavni korisnici ovih izvještaja su ulagači – investitori.

• Međunarodni standardi finansijskih izvještaja (MRS) takođe određuju investitore kao glavne korisnike finansijskih izvještaja. Finansijsko izvještavanje je svakako jedno od najvažnijih područja standardizacije finansija. • Važan dio finansijskog izvještavanja je računovodstvo privrednih i vanprivrednih društava, iako se finansijsko izvještavanje ne iscrpljuje isključivo u računovodstvu. Na sadržaj i obim finansijskog izvještavanja veliki uticaj ima finansijska supervizija.

Sadržaj finansijskog izvještavanja • Finansijsko izvještavanje izvorno predstavlja standardnu praksu komunikacije privrednog društva s njegovom investitorskom javnošću. Instrumenti finansiranja imaju svojstva tržišne finansijske imovine i strukturirani su, u pravilu, kao vrijednosni papiri sa aktivnim tržištem. • Sadržaj finansijskog izvještavanja svodi se na komuniciranje s investitorima, o informacijama o profitu privrednih društava, prinosima na njegove dionice i rizicima.

• Finansijsko izvještvanje je pod uticajem regulacije finansijskih tržišta i supervizije finansijskih institucija svakim danom sve zahtjevnije. • U zemljama u tranziciji ukazuje se potreba za sve brojnim finansijskim ekspertima i računovođama koji će, između ostalog , zadovoljiti praksu finansijskog izvještavanja. • Osnovni cilj finansijskog izvještavnja je obezbjeđivanje adekvatne informacije – osnove za potrebe sadšnjih i budućih investtora.

Računovodstvo • 1. 2. 3. Računovodstvo je najobuhvatnija i najbolja evidencija o poslovima i poslovanju privrednog društva. Računovodstvo se može definisati kao komuniciranje finansijskim informacijama. Računovodstvo je važan dio korporativnog upravljanja. Na taj se način ono može podijeliti u tri dijela: Knjigovodstvo, Računovodstveno izvještavanje, i Revizija.

Knjigovodstvo • Knjgovodstvo se može označiti osnovom cjelokupnog računovodstva. Ono je najobuhvatnija evidencija u privrednom društvu, u kojoj ne bi smjela izostati bilo koja poslovna promjena (događaj). • Dokumentovanje knjigovodstvenih evidencija je osnovna pretpostavka unosa podataka. Ona smanjuje mogućnost prikrivanja učinjenih nepravilnosti.

Revizija • Zbog postojanja nepovjerenja prema javno objavljenim informacijam i podacima kojim privredno društvo komunicira s investitorskom javnošću, treći sastav računovodstva javnih dioničarskih društava je revizija. • Revizija treba dati legitimitet finansijskim izvještajima koji će se objaviti. • Uspješnost društava koja obavljaju reviziju zavisi o naknadama koje se naplaćuju od društva čiji se izvještaji revidiraju.

Uloga nadzora u korporativnom upravljanju • Nadzor u privrednim društvima. • Nadzorom se posebno naglašavaju kontrola i jačanje konkurentne sposobnosti društva. • U društvima sa ograničenom odgovornošću uspostava nadzora je fakultativna, a efektira se kroz internu reviziju. • Kod akcionarskih društava obavezna je forma uspostave nadzora.

AD - Odbor za reviziju • • Djelokrug i način rada odbora za reviziju svodi se na: donosi plan rada interne revizije; razmatra izvještaje interne revizije i daje preporuke po izvještajima o reviziji; izvještava nadzorni (upravni) odbor o realizaciji preporuka po izvještajima o reviziji; izvještava skupštinu akcionara društva o računovodstvu, izvještajima finansijskom poslovanju društva i njegovih povezanih društava;

Unapređenja poslovnog ambijenta kroz unapređenje korp. upravljanja Unutrašnji i spoljni faktori korporativnog upravljanja • Kad se govori o korporativnom upravljanju u akcionarskim društvima, treba imati na umu uticaj različitih elemenata na sistem upravljanja i nadzora nad akcionarskim društvima. • S jedne strane, se analizira efikasnost i struktura unutrašnjeg uređenja akcinarskog društva, a naročito odnosa upravnih i nadzornih tijela unutar akcionarskog društva, tada se govori o unutrašnjim faktorima korporativnog upravljanja.

• S druge strane, na akcionarsko društvo i sistem korporativnog upravljanja utiču i spoljni faktori, naročito tržišta kapitala, te se dolazi do pojma spoljnih faktora korporativnog upravljanja. • Osim toga, između unutrašnjeg i spoljnog korporativnog upravljanja pojavljuju se pravne obaveze izrade finansijskih izvještaja i transparentnost poslovanja akcionarskih društava, te revizije finansijskih izvještaja. Izrada finansijskih izvještaja i njihova revizija odvija se unutar akconarskog društva, ali ima svoje reperkusije na tržišne subjekte.

Kodeksi korporativnog upravljanja • Važnost korporativnog upravljanja inicirala je izradu nacionalnih kodeksa korporativnog upravljanja početkom devedesetih godina dvadesetog vijeka u evropskim državama. • Prvi nacionalni kodeks donijet je u Australiji 1991. godine pod nazivom Bosch Report (Boš Riport). • Prvi evropski nacionaln kodeks donijet je u Velikoj Britaniji 1992. godine pod nazivom Cadbury Report (Kedburi Riport) i uticao je na izradi nacionalnih kodeksa ostalih evropskih država, njih oko pedesak donijeto je u razdoblju do 2004. godine.

• U Sjedinjenim Američkim državama prvi kodeks donijet je od strane upravnog obora General Motors (Dženeral Motors). Treba spomenuti Principe korporativnog upravljanja Organizacije za privredu, saradnju i razvoj (OECDPrinciples of Corporate Governance) iz 1999. godine, a objavljen je i Nacrt izmijenjenog teksta Principa korporativnog upravljanja 2004. godine.

Korporativna strategija • Osiguravanje strateškog vođenja kompanije podrazumijeva osmišljavanje vizije i usmjerenja, čime se određuju dugoročni i kratkoročni ciljevi kompanije. To zahtijeva konkretno razrađivanje i usaglašavanje strategije kompanije sa upravom. • Korporativna strategija je strategija utvrđivanja misije kompanije (preduzeća) kao skupa organizicijskih ciljeva kojima se detaljno opisuje svrha postojanja i željeni pravci kretanja preduzeća.

Na nivou je preduzeća, te mora biti u skladu sa prioritetima preduzeća. Dijeli se na tri područja: 1. Strategija rasta (razvoja) 2. Strategija stabilizacije (normalizacije) i 3. Strategija investiranja U tom smislu treba smatrati da je upravljački tim odboru bitan resurs, koji mu pruža široko znanje i iskustvo.

Poslovna strategija • • 1. 2. 3. Poslovna strategija je specifična vrsta strategije kojom se utvrđuju metode i postupci preduzeća sa svrhom postizanja ciljeva u području izabrane poslovne aktivnosti. Usmjerena je na postizanje strategijske konkurentske prednosti. Poslovne strategije imaju tri smjera razvoja: Poslovne strategije zasnovane na portfolio matrici Generičke poslovne strategije Strategije zasnovane na modelu životnog ciklusa proizvoda.

• Bez obzira o kojoj se poslovnoj strategiji radi, kompanija će nastojati da maksimizira profit i ostvari što bolju konkurentsku poziciju na tržištu. Naravno, od konkretnog menadžmenta te njegove povezanosti sa odborom, opšteg stanja u kompaniji zavisiće i izbor date strategije. • Poslovna strategija obuhvata ciljeve za proizvode i tržišta za određenu stratešku poslovnu jedinicu.

Javnost i informacije • Efikasno korporativno upravljanje ključno je za održavanje povjerenja javnosti u cjelokupni finansijski sektor. Postojanje kvalitetnog korporativnog upravljanja unutar svakog preduzeća pa tako i cjelokupne ekonomije, pomaže da se osigura veći stepen povjerenja potreban za razvoj i pravilno funskcionisanje tržišne ekonomije. • Informacija, u formi kakvu srećemo danas, nastala je istovremeno sa pojavom upravljanja, pa možemo reći da su informacija i upravljanje dvije neodvojive kategorije.

• Za korporativno upravljanje od posebnog značaja su sve informacije koje su vezane i/ili proističu iz svakodnevnog poslovanja preduzeća uključujući i informacije iz užeg i šireg okruženja preduzeća. • Ove informacije mogu dolaziti iz sektora: računovodstva, finansija, marketinga, nabavke, proizvodnje i prodaje i iz sektora upravljanja poslovanja preduzeća. • Zainteresovani korisnici informacija koje su vezane za korporativno upravljanje su: akcionari, povjerioci, dužnici, radnici, država i njeni organi itd.

Otklanjanje problema informacione asimetrije • Zakonska obaveza objavljivanja finansijkih izvještaja sadržana je u odredbama Zakona o tržištu hartija od vrijednosti gdje je precizirano da su emitenti čije su hartije od vrijednosti emitovane javnom ponudom, dužni da objavljuju: - godišnje i polugodišnje finansijske izvještaje, - revizorske izvještaje ako su dužni da vrše reviziju u skladu sa propisima i - izvještaj o značajnim događajima i radnjama koje utiču na poslovanje emitenta.

• Berza i drugo uređeno javno tržište su ovlašćeni da godišnje i polugodišnje finansijske izvještaje preuzimaju iz institucije koja je određena za prikupljanje i obradu finansijskih izvještaja, te su dužni da ih javno objalvljuju. Svaki emitent hartija od vrijednosti je obavezan da redovno objavljuje: - godišnje finansijske izvještaje, - polugodišnje finansijske izvještaje i - kvartalne finansijske izvještaje.

Približavanje Evropskim integracijama i uloga korporativnog upravljanja • Ekonomska transformacija i stabilizacija u procesu izgradnje efikasnije tržišne privrede je osnovno opredjeljenje zemalja u tranziciji. Takvo opredjeljenje nije imalo alternative ni u slučaju izbora Bi. H sa ekonomskim posljedicama proizašli iz ratnih događaja, niskog nacionalnog dohotka, tehnološke zastarjelosti, izgubljenih tržišta i drugih teškoća. • Ekonomske reforme, koje treba da dovedu do efikasnije samoodržive privrede su složeni prcesi koji se neminovno odražava na rezultate tekućeg poslovanja.

• Prva faza provođenja reforme u pravilu je obilježena tranziconom recesijom čiji intenzitet i dužina trajanja zavise od izabranih rješenja i efikasnog provođenja reformi. • U drugoj, odnosno završnoj fazi provođenja tranzicije dolazi do postepene konsolidacije privredne aktivnosti. Dužina i intenzitet trajanja tranzicione recesije zavisi od kvaliteta izabranih rješenja i efikasnosti provođenja procesa. Ekonomskim opredjeljenjem za izgradnju tržišne ekonomije u Bi. H ušlo se u proces ekonomskih reformi, odnosno proces tranzicije.

• Uprkos talasima privatizacije, državna preduzeće su i dalje istaknuta karateristika širom svijeta. U Bi. H, preduzeća u državnom vlasništvu još uvijek čine veći dio BDP-a, zapošljavanja i kapitalizacije tržišta, nego privatna preduzeća. Ona su zastupljena u strateškim industrijskim granama, velikm javnim državnim preduzećima kao što su: električna energija, gas, telekomunikacije, transport i upravljanje šumama, čiji je rad od velikog značaja za veliki broj segmenata populacije i za druge dijelove ekonomije.

Objavljivanje informacija obaveza po Zakonu o privrednim društvima • Obaveza informisanja o poslovanju i finansijskom položaju kompanije primarno je urađena Zakonom o privrednim društvima, osnivačkim aktom ili Statutom društva. • Privredno društvo koje izdaje hartije od vrijednosti putem javne ponude dužno je da objavi odgovarajuće informacije koje uređuju tržište hartija od vrijednosti. • U izvještaju o poslovanju akcionarskog društva moraju se objektivno prikazati razvoj, rezultat poslovanja društva i finansijsko stanje u kome se ono nalazi uz opis glavnih rizika kojima je izloženo.

Objavljivanje informacija u skladu sa Zakonom o računovodstvu i reviziji • Ovim zakonom uređena je obaveza za sva pravna lica da sastave i javnosti prezentuju svoje finansijske izvještaje. Finansijske izvještaje čine: - bilans stanja – izvještaj o finansijskom položaju na kraju perioda, - bilans uspjeha – izvještaj o ukupnom rezulatatu za određeni period, - bilans tokova gotovine – izvještaj o tokovima gotovine, - izvještaj o promjenama na kapitalu i - napomene uz finansijske izvještaje.

Korporativna etika i društvena odgovornost • Odrediti granicu poslovne etike predstavlja veliki izazov za svakog rukovodioca, ali i za sve zaposlene. Novija istraživanja u oblasti etike pokazuju da odsustvo etičkih normi u poslovanju nanose veliku štetu kako pojedinim kompanijama tako i ukupnoj našoj i svjetskoj ekonomiji. • Situacija u RS i FBi. H trenutno nije na zadovoljavajućem nivou s aspekta etičkog ponašanja, a razlozi za to su mnogobrojni. Ipak, sa podizanjem standarda i svijesti društva, i novi vlasnici, novi preduzetnici, menadžeri će biti primorani da svoje poslovanje prilagode etičkim principima.

• Preduzetnička etika objedinjuje u sebi ponašanje preduzetnika na poseban, neobičan, inovativan, kreativan i nadsve rizičan način, koji mora zadovoljiti osnovne specifične norme ponašanja okruženja gdje djeluje. • Etika u korporativnim društvima isključuje pogrešno predstavljanje svog rada bilo prema potrošačima, dobavljačima, a uključuje pravilne postupke. Preduzetnička etika se takođe bavi zaradom. • Radi unapređenje etičkih radnji sve više preduzeća treba da uvode redovne programe obuke zaposlenih iz domena etike.

Korporativna društvena odogovornost • Društvena odgovornost je uticaj, podsticanje ili osjećaj odgovornosti menadžera, koji radeći u svojim oficijelnim kapacitetima, služi ili štiti interese drugih grupa kao svoje. • Pitanje etičnosti i društvene odgovornosti svodi se na pitanje koje određuje da li je nešto moralno ili nije. To pitanje Aristotel rješava uvođenjem pojma “svrsishodnost” kojim on praktično objašnjava prirodu. • On kaže: “Priroda sve čini radi neke svrhe”.

• Korporativnu društvenu odgovornost čine četiri vrste odgovornosti: • ekonomska odgovornost • zakonska odgovornost • etička odgovornost • filantropska odgovornost

• Ekonomske odgovornosti se oslanjaju na primarnu funkciju biznisa kao proizvođača, dobara i usluga koje žele i koji trebaju potrošačima, uz pravljenje prihvatljivog profita. • Ova odgovornost se smatra primarnom zato što bez finansijskih vrijednosti, druge vrijednosti postaju besmislene. • Zakonske odgovornosti su vezane za ekonomske odgovornosti obzirom da se od biznisa očekuje da izvršava rad u skladu sa zakonom. • Vođenje biznisa prema zakonskim smjernicama je fundamentalno pitanje u slobodnom korporativnom sistemu koje postoji sa ekonomskim odgovornostima.

• Etičke odgovornosti nisu društvena očekivanja koja mogu biti kodifikovana u zakonu. • Zato su etičke odgovornosti više generalna orjentacija šta je ispravno/neispravno, u onome što radimo. • Zakon je sredstvo kojim se određuje apsolutni minimum koji se očekuje od naše aktivnosti, on ne određuje šta mi radimo ili treba da radimo. • Filantropske odgovornosti uključuju korporativne aktivnosti koje promovišu blagostanje ili good will (dobra volja).