KOROZFLER LER GVENLK NLEMLER ECZ 297 Laboratuvar Gvenlii
KOROZİFLER - İLERİ GÜVENLİK ÖNLEMLERİ ECZ 297 Laboratuvar Güvenliği Hafta 14
KOROZİFLER § Temas ettiği noktalardaki dokulara zarar veren veya parçalayan kimyasallara korozif denir. § En bilinen korozifler bazı asitler, bazlar, oksitleyiciler ve gazlardır. § Teması minimumda tutmak ve korozifleri hemen uzaklaştırmak çok önemlidir. Uygun güvenlik önlemleri kullanılmalıdır. Eczacılık Fakültesi müfredatı kapsamında çalışılan bazı korozifler Asitler Bazlar Oksitleyiciler Gazlar Hidroklorik asit Sodyum hidroksit Hidrojen peroksit Amonyak Sülfirik asit Amonyum hidroksit Potasyum permanganat Nitrik asit Asetik asit Nitrik asit
Asitler § Bir asitin yaralama potansiyeli o asitin kimyasal yapısına, temas alanına, derişimine, temas süresine ve sıcaklığına bağlıdır. Daha büyük derişim, sıcaklık, temas süresi daha fazla zarar demektir. § HCl, H 2 SO 4, HNO 3 § 1 M’dan daha derişik kuvvetli asitler (ve kuvvetli bazlar) genellikle korozifdir. Derişik veya seyreltik kavramları göreceli kavramlardır. Örneğin 2 M’lık bir asit 6 M’lık bir asite göre seyreltik olsa da yine de korozif olabilir. § Asitler proteinleri parçalyarak koagulum adı verilen bir ürüne dönüştürürler. Bu madde biriktiğinde asitlerin derinin alt tabakalarına gitmesini önleyerek daha fazla zarar vermesini engeller. Bu yüzden asitler bazlardan daha az zarar verirler. § Asitleri seyreltirken her zaman suyun üzerine asit eklenmelidir.
• Asetik asit: • • • Asitler zayıf asit (Ka = 1. 7 × 10− 5), görece güvenli, düşük konsantrasyonlarda güvenli, yüksek konsantrasyonlarda (>50% ) yanıcı, suya çok yüksek afinitesi: dehidrasyon ; ekzotermik reaksiyon nedeniyle yanıklar Buharlarının solunması çok tehlikeli • Fosforik asit: • • • Zayıf asit (Ka 1 = 7 × 10− 3) 21 ◦C‘nin altında katılaşır. Higroskopik ve güçlü korozif Yüksek konsantrasyonlarda ciltte ciddi yanıklara neden olur Düşük konsantrasyonlarda tahriş edici Fosforik asit buharları göz, burun, boğaz ve solunum sistemine zarar verse de akciğer ödemine neden olmaz. • Hidroflorik asit: • • Son derece korozif (≥ 0. 01 M) Cam kaplarda çalışılmaz Çok dikkatli taşınmalı ve kullanılmalı Temas halinde bölgeyi 5 dk suyla yıkadıktan sonra benzalkonyum klorür çözeltisi (Zephian) veya kalsiyum glukonat uygulayarak tedavi etmeli. Eğer laboratuvarda bu kimyasallar yoksa HF ile çalışılmaz.
Bazlar Na. OH • Na. OH (kostik soda) ve KOH (kostik potas): • • Genellikle pellet halinde satılırlar. Hem çözelti formu hem katı formu oldukça korozifdir. Suda çözcündüklerinde yüksek miktarda ısı açığa çıkarırlar. Ciltten veya havadan hızlı bir şekilde nemi absorbe ederek derişik çözelti oluştururlar. • Amonyum hidroksit: • Zayıf baz • Yüksek derişimlerde korozif • Amonyak gazı yayıldığı için gözler ve mukus membranı için oldukça tahriş edici.
ZARARLARIN MİNİMİZASYONU, KONTROLÜ VE YÖNETİLMESİ Risk Yönetimi—Güvenlik konusunda karar verme süreci • Bilim insanları planlı bir şekilde veya sıradan bir davranışla her zaman riskleri tahmin ederler ve her bir deneye özel olarak hangi önlemlerin alınması gerektiği konusunda karar alırlar. Ne kadar riskin kabul edilebilir olduğuna karar verirler ve bu işleme risk yönetimi denir. • Sıfır risk vs Kabul edilebilir risk • İnsanlar genellikle bir risk seviyesinin kabul edilebilir olduğu hakkında başka bir ifadeyle neyin güvenli olduğu konusunda farklı fikirlere sahip olabilirler. • Sıfır risk kanunları: “mükemmel” güvenlik • Dengeli kanunlar: kabul edilebilir risk seviyesi düzenlenir • Teknoloji temelli kanunlar: sıfır veya makul riske bazı teknolojik sınırlamalar dolayısıyla ulaşılamayabilir. Maruziyet seviyesi sahip olunan teknolojinin sağlayabileceği en düşük seviyeye ayarlanır.
Sıfır risk olası mı? • “sıfır risk” kanunları pek olası değildir the Delaney Clause (1958): “shall not approve for use in food any chemical additive found to induce cancer in man, or, after tests, found to induce cancer in animals. ” This is a very “extreme” condition since it completely bans the use of any (natural or synthetic) chemical that is believed to cause cancer at any dose in any species. In 1988 the Environmental Protection Agency changed its policy in interpreting the Delaney Clause to include the criterion of “de minimus, ” which refers to a risk level “too small to be concerned with. ” That is, minimal or negligible risks are acceptable.
Risk kontrolü • Göz Koruma Her zaman uygun koruyucu gözlük kullanınız. Havalandırmalı kenarlıklı güvenlik gözlüğü (sadece çarpmalara karşı) Havalandırmasız kenarlıklı güvenlik gözlüğü (sadece çarpmalara karşı) Çeşitli güvenlik gözlükleri. Kenarlıklı güvenlik gözlükleri uçan şarapnellere karşı koruma sağlasa da kimyasal sıçramalarına karşı etkisizdir. Visorgogs®(sadece çarpmalara karşı) Çarpmaya karşı güvenlik gözlüğü (sadece çarpmalara karşı) Kimyasal sıçramalara karşı güvenlik gözlüğü (çarpma ve sıçramalara karşı) Kimyasal sıçrama gözlükleri. Bu gözlükler sıçramalara karşı mükemmel koruma sağlamakla birlikte kişiye özel büyüklükte alındığında oldukça rahattır.
Göz Koruma Kontak lensler– tercih meselesi • Sorun: lensin arkasına kaçabilecek kimyasalın yıkanmasının zor olması • Çözüm: lens kullanılsa dahi koruyucu gözlük kullanılmak • Güvenlik gözlüklerine lens kullandıklarını belirtecek bir işaret (kırmızı bir nokta gibi) Bu sayede gözle ilgili herhangi bir kazada, çalışana yardımcı olan kişi kazazedenin lens taktığını ve onun çıkarılması gerektiğini anlayabilir. Ancak tabi ki laboratuvarda çalışan herkesin gözlük üzerine koyulan bu işaretin çalışanın lens taktığı anlamına geldiğini bilmelidir.
İleri göz ve yüz koruması Yüz koruması yüz ve boyun için çok daha iyi bir koruma sağlar. Koruyucu gözlük yine de yüz korumasının altına takılmalıdır. Güvenlik kalkanı. Yukarıdaki fotoğraflar farklı şekillerde taşınabilir güvenlik kalkanlarını gösterir. Bunlar çarpmalar karşısında parçalanmaya veya devrilmeye karşı dayanıklı şekilde dizayn edilmişlerdir.
İleri göz koruması- LAZER güvenliği Lazer: Light Amplification by the Stimulated Emission of Radiation Aynı fazda ve yönde hareket eden tek bir dalga boyundaki ışın (monokromatik ışın) Barkodlar, CD / DVD oynatıcılar, lazer yazıcılar, lazer ışık şovları vs Yüksek güçlü lazerler ciddi göz ve deri hasarlarına neden olabilirler. Sınıf Kriter I Güvenli, düşük güçlü lazerden dolayı göz hasarına neden olmaz II Göz kırpma refleksi gözü korur; çıkış gücü ≤ 1 m. W ve sadece görünür bölge lazerleri IIa Düşük güç sınıf II lazerleridir ve 1000 saniyenin üzerinde bakıldığında retina yanmalarına neden olur. IIIa Çıkış gücü ≤ 1 m. W; ışın güç yoğunluğu ≤ 2. 4 m. W/cm 2; ışın çağını veya güç yoğunluğunu değiştiren optik cihazlarla kullanıldığında tehlikelidir. IIIb Direkt veya yansıyan yüzeyden ışın maruziyeti göz hasarına neden olur; gücü 5 -500 m. W arasıdır; yüksek güçlü lazerler yangın çıkarabilir ve deri yanmalarına neden olabilir. IV Çıkış gücü >500 m. W; çok ciddi ve kalıcı göz hasarına neden olur; dağılan yansımalar da göze ve deriye zararlıdır. En önemli güvenlik kuralı hiçbir lazerin doğrudan birisine yöneltilmemesidir. Gözler hiçbir zaman lazer ışığına maruz kalmamalıdır. Kalıcı göz hasarları lazer maruziyetinin en ciddi sonucudur. Eğer Sınıf IIIb veya sınıf IV lazerlerle çalışılıyorsa her zaman buna uygun göz koruması kullanılmalıdır. Sadece lazerle çalışan değil çalışılan alanda bulunan herkes bu göz korumasını kullanmalıdır.
İleri göz koruması- LAZER güvenliği • Gözü bütün dalga boylarından koruyacak ve her koşulda kullanılabilecek evrensel bir göz koruması mevcut değildir. Lazerden korunmada hem çalışılacak dalga boyu hem de lazer ışığının gücü dikkate alınmalıdır. Lazer gözlüklerinin üzerlerinde hangi dalga boylarını ne oranda geçirdiklerine dair bilgi bulunan bir etiket bulunur. • Her koşulda doğrudan veya yansıyan lazer ışığına maruziyetten korunulmalıdır. • Lazerler üretilirken koruyucularla üretilmelidir. Sınıf IIIb ve sınıf IV lazerleri açma kapama düğmelerinin yanında güvenlik kilidi de bulundurmalıdır. • Bir lazeri asla yansıtıcı bir yüzeye tutmayın • Lazerlerle çalışırken asla takı, mücevher ve saat gibi yanlışlıkla lazerin ışınlarının yansımasına neden olabilecek şeyler takmayın. • Birçok lazer bazıları binlerce volt seviyesinde yüksek voltajlı güç kaynağına sahiptir. Bu yüzden elektrikle ilgili güvenlik önlemleri de dikkate alınmalıdır.
DERİNİN KORUMA—GİYSİLER, GÖZLÜKLER VE ARAÇLAR • Burada temel prensip kimyasalların deriyle temasından kaçınmaktır. Öncelikle, kimyasallara karşı dayanıklılığı sınırlı olsa da vücudu elbiselerle korumak bir bariyer oluşturur: • Uzun kollu giysiler, kısa kollulardan daha iyidir. • Pantolonlar, şort ve eteklerden iyidir. • Laboratuvar önlüğü kullanımı tavsiye edilir. • Her zaman ayağı tamamen kapatan ayakkabılar giyilmelidir. • Giysiler sınırlı bir koruma sağlasa da asitler gibi zararlı kimyasallar giysilere döküldüğünde vücutla temas etmemesi için hemen çıkarılmalı ve acil durum duşu ile vücutla temas eden bölgeler hemen yıkanmalıdır. • Laboratuvarda en çok karşılan olaylar kesiklerdir. Özellikle de eller cam laboratuvar malzemelerinden veya kesici aletlerden kesilebilir. Bunlara karşı ilk önlem kırılan cam malzemeleri veya kullanılmış kesici aletleri «kesici atık» kutusuna atmaktır. Temizlikçilerin kimyasallardan zarar görmemesi veya yaralanmamaları için delici ve kesici malzemeleri asla çöpe atmayınız.
Eldivenler • Eller vücudun kimyasallara en çok maruz kalan ve korunması gereken bölgesidir. Koruyucu eldiven giymek, elleri kimyasallardan korumanın en önemli yoludur. • Eldivenlerle ilgili bilinmesi gereken en önemli şey, her türlü kimyasaldan koruyan bir eldivenin olmadığı ve çalışılacak kimyasallara göre eldiven seçilmesi gerektiğidir. • Lateks eldivenler standart olarak kullanılsa da son yıllarda fazla sayıda alerjik reaksiyon gözlendiği için bunlar yerini nitril eldivene bırakmaya başlamıştır. Nitril eldivenler seyreltik asit ve bazlara ve çeşitli tuz çözeltilerine karşı oldukça iyi koruma sağlarlar. Bazı organik çözücülere karşı da oldukça dayanıklı olmalarına karşı bazılarına karşı dayanıksızdırlar. Bu özelliklerinden dolayı nitril eldivenler giriş seviyesi kimya laboratuvarlarında oldukça kullanışlıdır.
Eldivenler • Birçok tek kullanımlık eldiven 0. 1 mm kalınlıktadır. Bu makul oranda koruma sağlamakla birlikte elin hareketliliği açısından da uygundur. Bazı işlemlerde daha kalın eldivenler gerekebilir. Genel olarak küçük, orta ve büyük boyları mevcuttur. Doğru boyu seçmek önemlidir. Olması gerekenden daha küçük eldivenler kolayca yırtılabilirken daha büyük eldivenler ise elin hareketliliğinde veya cam malzemelerin tutulmasında sorunlara neden olabilir. • İsminden de anlaşılabileceği gibi bu eldivenler tek kullanımlıktır. Kullandıktan sonra çıkartırken öncelikle bir elinizle diğer eldivenin bilek kısmını tutup içini dışına çevirecek şekilde çıkarın ve çıkardığınız eldiven hala eldiven takılı olan elinizin içinde kalsın. Ardından aynı işlemi diğer eliniz için yapın böylece iki eldiven iç içe geçmiş ve elimiz sadece eldivenlerin içleriyle temas etmiş olacaktır. Ardından eldivenleri atın ve ellerinizi yıkayın.
• Sıcak maddeler: Eldiven mi Maşa mı? • Sıcak maddeleri elle tutmak tehlikelidir. Sıcak maddeleri tutmak için özel tasarlanmış eldivenler araştırma laboratuvarlarıdna bulunabilmektedir. Ancak bunlar çok pahalı oldukları için öğrenci laboratuvarlarında genellikle tercih edilmezler ve maşa kullanılır.
ÇEKER OCAK Dikey kapaklı çeker ocak. Çeker ocak içerisinde ellerimizi kullanmamız gerekmediği sürece kapaklar her zaman kapalı tutulmalıdır. Bu hem enerji tasarrufu hem de patlama ve yangınlara karşı koruma sağlar. Yatay kapaklı çeker ocak. Bu çeker ocaklar daha az kullanılmakla birlikte dikey kapaklılarla benzer korumayı sağlarlar.
Glovebox. Hava ve neme duyarlı malzemelerle çalışılırken kullanılır ve tamamen kapalı bir ortam sağlar. İç ortam argın veya azottan oluşur. Sağ tarafında görülen giriş odacığı laboratuvar atmosferinin glovebox içerisine girmeden maddelerin içeriye alınması için kullanılır. ÇEKER OCAK Plastik kutu içerisinde terazi. Bazı cihazlar için özel kutular geliştirilebilir.
MASKELER Tek kullanımlık maske. Bu maskelerin kullanımı kolaydır ancak sıkı bir şekilde kapanmazlar. Hastane çalışanları genellikle bu tip maskeler takarlar ancak laboratuvar çalışanları için bu maskeler çoğunlukla uygun değildir. Kartuşlu maskeler. Bu maskelerin kartuşları çalışılan kimyasallara spesifik olmakla birlikte laboratuvarlarda nadiren kullanılırlar.
Kartuşlar için renk kodları
Genel Laboratuvar İşleyişi ve Cihazlar——Güvenlik Önlemleri Yalnız çalışmak. Laboratuvarda asla yalnız çalışılmaz. Çalışma arkadaşı (buddy) sistemi kullanılabilir. Eğer çalışma arkadaşınızla başka odalarda iseniz periyodik olarak kontrol etmelisiniz. Özellikle de tehlikeli maddelerle çalışıldığında bunu çalışma arkadaşı bilmelidir. Laboratuvarlarda her zaman patlama, yangın, kimyasal sıçraması gibi hayatı tehdit eden olaylar olabilir bu yüzden gereksiz risk almamak için hiçbir zaman yalnız çalışılmaz. Tartım işlemi sırasında katı veya sıvı maddeler bir yerden taşındığı için bazı yüzeyler kirlenebilir veya kontamine olabilir. Bu kontaminasyon başkalarının bu kimyasallara maruz kalmasına neden olabilir. Özellikle de bu maddeler zehirli maddeler ise tehlike daha da artar. Bunların plastik tabanlı adsorban kağıtlarla hemen temizlenmesi gerekir. Ultrasonik temizleyiciler yüksek frekansta gürültü (16– 100 k. Hz) üretirler ve bu çok rahatsız edici olabilir. Yorgunluk, baş ağrısı, bulantı ve kulaklarda çınlamaya neden oldukları bildirilmiştir. Dokulara zarar verebildikleri için asla ultrasonik banyo açıkken içerisine elinizi tutmayın.
Genel Laboratuvar İşleyişi ve Cihazlar——Güvenlik Önlemleri Isıtma ısıtma bir laboratuvar çalışmasının temel işlerinden biridir. Mümkünse her zaman su banyosu kullanılır, çünkü su banyosu diğer ısıtıcılara göre daha güvenlidir. Ancak su banyosu 100 ◦C ile sınırlıdır Bazı ısıtıcılar ateşleme kaynağı içerirler ve bu yanıcı buharlar nedeniyle yangın tehlikesi içerir. Yağ banyoları daha yüksek sıcaklıklarda ısıtma için kullanılabilir. Bunlarda kokusuz yağlar veya silikon yağı kullanılır. Bunlar yüksek sıcaklıklara çıkabildiği için dikkatli olunmalıdır. Isı tabancası, saç kurutma makinesine benzer şekilde çalışır ve ateşleme kaynağı olabileceğinden yanıcı maddelerin yakınında kullanılmamalıdır. Etüv cam malzemelerin kurutması için kullanılabilir. Ancak asla yanıcı bir çözücü içeren cam malzeme etüv içerisine konulmamalıdır. Bu yanıcı çözücü kalıntısı önce hava veya azot ile uçurulmalıdır.
Genel Laboratuvar İşleyişi ve Cihazlar——Güvenlik Önlemleri Mikrodalga Fırınlar Mikdalga fırınlar birçok laboratuvarda bulunur ve yanlış kullanımı patlamalara, yanıklara mikrodalga veya kimyasal maruziyetine sebep olabilir: • Yanıcı sıvıları mikrodalgada ısıtmayınız. Ev tipi mikrodalgalar kıvılcıma dayanıklı değildir. Laboratuvar tiplerinde ise kıvılcıma dayanıklı olup olmadığı etiketinde gösterilir. • Radyoaktif ve diğer tehlikeli kimyasalları kontaminasyona karşı mikrodalgada ısıtmayınız. . • Asla yiyecek veya içecek ısıtma için kullanmayınız. • Alüminyum folyo, manyetik balık gibi metal malzemeleri asla mikrodalga fırına koymayınız. • Ağzı kapalı kapları ısıtmayınız. Kapların kapatılması gerekiyorsa üzerini peçete ile kapatabilirsiniz. • Hiç bir malzemeyi aşırı ısıtmayın. Çok ısınmış su bile taşınırken dışarıya sıçrayarak yanıklara neden olabilir.
- Slides: 24