Kopoty z pamici moliwoci prewencyjne Prof dr hab

Kłopoty z pamięcią – możliwości prewencyjne Prof. dr hab. Barbara Bień Klinika Geriatrii UMB

Naturalne tempo wymierania neuronów nie jest wielkie i nie pociąga za sobą uszkodzeń funkcji poznawczych W chorobie Alzheimera tempo wymierania neuronów po 35. roku życia gwałtownie wzrasta Przeżywające neurony (%) WYMIERANIE NEURONÓW CHOLINERGICZNYCH Norma lne sta 10 0 rzenie Al Cho zh ro ei ba m er a 50 Granica wydolności poznawczej 0 20 40 Brumback & Leech 1994 60 80 Wiek (lat)

Choroba ALZHEIMERA w USA: przeszłość i prognoza

Otępienie (łac. dementia) Definicja WHO Zespół objawów wywołany chorobą mózgu, mózgu zwykle przewlekłą lub o postępującym przebiegu. Charakteryzuje się klinicznie licznymi zaburzeniami wyższych funkcji korowych, takich jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, język i ocena. n. Zaburzeniom tym często towarzyszą lub nawet je poprzedzają zaburzenia emocjonalne, zachowania i motywacji. n

Kryteria diagnostyczne OTĘPIENIA wg ICD-10: Zespół spowodowany przewlekłą lub postępującą chorobą mózgu, która powoduje zaburzenie poznawczych f. korowych (pamięć, myślenie, planowanie, rozumienie, orientacja, liczenie, zdolność uczenia się, język…) n n n Zaburzenie pamięci i innych f. poznawczych, które uległy pogorszeniu w stopniu powodującym zaburzenie funkcjonowania ADL. Zachowana „świadomość otoczenia”, czyli brak przymglenia świadomości” [w przypadku nawarstwienia się epizodów zaburzeń świadomości (delirium) rozpoznanie otępienia należy odroczyć ]. Występuje „spadek emocjonalnej kontroli nad motywacją lub zmiana zachowań społecznych”, jak chwiejność emocjonalna, drażliwość, apatia, prymitywizacja; Objawy ZFP występują od co najmniej 6 miesięcy; Dodatkowo cz. wzmacniające: afazja lub/i agnozja lub/i apraksja 5

Co przyspiesza progresję AD? ? Mózg młody Mózg stary n n n Choroby naczyniowe mózgu? Choroba z ciałkami Lewy’ego? Inne procesy neurodegeneracji…?

Zmiany patologiczne w chorobach pierwotnie zwyrodnieniowych mózgu n n o o o Złogi ß-amyloidu (jądro płytki), otoczone mikro-i astroglejem = Płytki starcze - zmiany zewnątrzkomórkowe. Amyloid działa toksycznie na neurony i powoduje zaburzenia fosforyzacji białka tau. Zwyrodnienia włókienkowe, włókienkowe złożone z nadmiernie ufosforylowanego białka tau. Hiperfosforylacja powoduje większą hydrofilność cytoplazmy i niszczenia neuronów ubytek neuronów, zmniejszenie liczby synaps, zwiększona reaktywność mikrogleju i astrogleju oraz rozlane zmiany w istocie białej. Zaburzenie transmisji cholinergicznej ze spadkiem liczby neuronów cholinergicznych przy równoczesnym wzroście aktywności acetylocholinesterazy – enzymu rozkładającego acetylocholinę. Na skutek deficytu energetycznego - nadaktywność /nadmierna stymulacja glutarminergiczna (wzrost stężenia glutaminianów w szczelinie synaptycznej z powodu spadku wychwytu zwrotnego i zwiększonego uwalniania) prowadząca do stanu długotrwałego pobudzenia receptora NMDA, prowadząc do niekontrolowanego napływu Ca++ do neuronu, zakłóceń fizjologicznych sygnałów, a w końcu do jego uszkodzenia.

Czynniki ryzyka Choroby Alzheimera n n n n Zaawansowany wiek Niski poziom edukacji Występowanie choroby w rodzinie (ok. 1015% przypadków) Uraz głowy, narkozy; Choroby sercowo-naczyniowe, udary; Depresja (prodromalna faza choroby? ) Nosicielstwo genu APO E 4 Nosicielstwo wirusa opryszczki zwykłej, chlamydia pneumoniae (? ) 8

Łagodne zaburzenia poznawcze [MCI, Mild Cognitive Impairment], Winblad B i wsp. , 2004 n n Nieprawidłowy stan poznawczy, ale NIE otępienie [nie spełnia kryteriów DSM-IV ani ICD 10]; Pogorszenie sprawności funkcji poznawczych; [Zgłaszane osobiście i/lub przez osobę trzecią i widoczne w obiektywnych zadaniach poznawczych; i/lub stwierdzanie nasilającego się w czasie pogarszania się sprawności poznawczej przy pomocy testów neuropsychologicznych] n Nie zaburzona prosta i/lub niewielkie pogorszenie się złożonej sprawności ADL Możliwa etiologia: TYP KLINICZNY: Zwyrodnieniowa Amnestyczne MCI Naczyniowa Uogólnione MCI Metaboliczna Wybiórcze MCI (nieamnestyczne) Urazowa Psychiatryczna, inna 9

Nasilenie Otępienia wg ICD-10; n n n LEKKIE: zaburzenie pamięci i innych FP, które utrudniają ale nie stanowią istotnych ograniczeń w samodzielnym funkcjonowaniu; UMIARKOWANE: ograniczenie samodzielnego funkcjonowania, co wymaga OKRESOWEGO nadzoru. Chory nie pamięta co ostatnio robił i jak nazywają się bliskie mu osoby. Wymaga pomocy w większości prac domowych, własna aktywność znacznie ograniczona i krótkotrwała; GŁĘBOKIE: całkowicie niesamodzielny, wymaga STAŁEGO nadzoru, nie rozpoznaje najbliższych osób, aktywność nieracjonalna, wymaga całodobowej opieki pielęgnacyjnej. 10

Leczenie Choroby Alzheimera n n n Leki prokognitywne (inhibitory cholinesteraz i receptora NMDA); Wczesne włączanie leków – „wakacje” w leczeniu nie sprzyjają utrzymaniu efektów leczenia; W przypadku braku skuteczności jednego, warto podjąć próbę leczenia innym ICHE; W przypadku otępienia o znacznym nasileniu zaleca się stosowanie memantyny [Ebixa, Axura], również w skojarzeniu; Dawka maksymalna dobrze tolerowana tak długo, jak długo widoczne są efekty w ocenie klinicysty/lub pacjenta/ opiekuna. 11

Wyniki badań nad zapobieganiem/ leczeniem AD rozczarowują: n n Terapie na modelu transgenicznych myszy: ograniczony efekt na βA w neurodegeneracji; neurodegeneracji Obecnie planuje się interwencje w stadiach przed objawami AD (obniżanie βA i białka Tau) by opóźnić pełnoobjawową AD). 12

13

Choroba Alzheimera zaczyna się dekady wcześniej niż ujawnia… Β-amyloid Synaps Białko. Tau Objawy Kliniczne otępienia objętości mózgu pamięci i FP 14

Jak definiować AD wobec jej długiego skrytego przebiegu? ? Choroba Alzheimera = faza przedkliniczna+kliniczna n Jakie biomarkery? jako proces patofizjologiczny [AD-P], długo przed objawami; n jako jawny proces kliniczny [AD-C]. Brak objawów choroby jej nie wyklucza… rak in situ, miażdżyca przed udarem…

Hipotetyczna interwencja opóźniająca początek AD o 5 lat spowoduje: n n Redukcję chorych na AD o 57%; Redukcję kosztów leczenia /opieki o niemal 50%. Dzisiaj ryzyko zachorowania dla 65 -letniej osoby=10. 5%, a obecne badania przesiewowe są w stanie wcześniej wykryć markery choroby i ją leczyć - redukcja liczby chorych o 5. 7% 16

Zapobieganie otępieniu jest istotne, ponieważ… n n n NADAL brak skutecznych opcji leczenia; Choroba Alzheimera będzie się rozpowszechniać (starzenie społeczeństw); Modyfikacja stylu życia i wzmacnianie czynników prewencyjnych - ale JAK? kontakty społeczne, aktywność w czasie wolnym, ćwiczenia fizyczne, dieta, HRT, NLPZ, ? ? ? 17

Prewencja zaburzeń pamięci – zmiana stylu życia n n Aktywność fizyczna redukuje ryzyko demencji! Trening mózgu – ‚jogging mózgu’, sudoku, języki, gra na instrumencie, medytacja, słuchanie muzyki poważnej (Mozart) n Jakościowa poprawa odżywienia – odwrócona krzywa U między poziomem odżywienia a funkcjami poznawczymi! Lovden M et al. Lifestyle change and the prevention of cognitive decline and dementia: what is the evidence? Current Opinion in Psychiatry, 03/27/2013

Jak ‚naładować’ nasz mózg? Mózg musi mieć energię do pracy lubi „dobrze zjeść” - wysokiej jakości tłuszcze, antyoksydanty, węglowodany. Najwytworniejsze i najlepsze pokarmy dla naszego mózgu… 19

Awokado n Zaczynaj dzień od mieszanki białka i korzystnych tłuszczów zapewniających energię na cały dzień. Avocado z jajecznicą poprawia krążenie, dostarcza antyoksydantów i pomaga zwalczać cukrzycę, nadciśnienie (olej awokado porównywalny do oliwy z oliwek) 20

Jagody (czarne) n Smakowite i najwspanialsze dla mózgu – dużo błonnika, niski indeks glikemiczny: redukują ryzyko AD (? ), poprawiają pamięć i zdolność motoryki (u szczurów) i uczenia się, działanie antystresowe 21

Łosoś (dziki) Tuńczyk Bogate w Omega-3 tłuszcze, zasadnicze dla mózgu (korzystne dla poprawy funkcji poznawczych, redukują ryzyko otępienia, poprawiają pamięć, dz. p-depresyjnie, plękowe, p-miażdżycowo)

Wszelkie orzechy (włoskie!) n Zawierają dużo antyoksydantów – zwalczają uszkodzenia DNA neuronów spowodowane wolnymi rodnikami 23

Ziarna n Słonecznik, sezam, len i inne (białko, korzystne tłuszcze, vit. E, Mg, antyoksydanty) 24

Kawa i herbata n Kofeina jest dobra dla mózgu, ale i serca. Poprawia funkcję synaps, a zatem wzmaga efekt uczenia się i pamięci. 25

Owsianka Naturalna ‚szczoteczka’ dla p. p. (błonnik), a pośrednio dla mózgu. n Białko porównywalne do soi + Omega 3 n Wzmaga energię i koi rozdrażnienie. n 26

Fasolka Nie tylko bogata w błonnik, ale i witaminy, minerały, białka, a śmiesznie tania… n Fasola dostarcza powolnego, ale stałego dowozu cukru do mózgu (idealna dla cukrzyków) n 27

Czosnek n n Żadnych substancji odżywczych, ale… Najsilniejsza broń antybakteryjna – jedz tyle, ile Twój partner jest w stanie wytrzymać; Redukuje Cholesterol, silny antyoksydant; Im świeższy tym lepszy 28

Granaty Sok zawiera mniej błonnika n Ilość antyoksydantów podobna do czarnych jagód – REDUKUJE STRES! n 29

Ryż brązowy Nie zawiera glutenu n Poprawia krążenie, wyostrza myślenie! n 30

Czekolada Antyoksydanty, ale i kofeina n Poprawia nastrój i myślenie! n 31

Ostrygi Bogate w selen, magnez, białko n Poprawiają nastrój i myślenie! n 32

Oliwa z oliwek Mózg jest zbudowany z tłuszczu – dieta niskotłuszczowa pogarsza myślenie i nastrój n Wybieraj zdrowe tłuszcze – oliwę, masło orzechowe, tłuste ryby, avocado n Unikaj chipsów, zapiekanek, frytek n 33

Jajka Zawierają białko i tłuszcze zapewniające energię dla mózgu na wiele godzin, a selen wspomaga nastrój; n Nie obawiaj się wzrostu cholesterolu! n 34

Szpinak, pomidory, zielone warzywa n n n Pomidory zawierają likopen (zapobiega otępieniu); Szpinak, kapusta włoska, buraki, sałata, i inne zielone jedz codziennie! Bogate w Fe i mangan (zespół niespokojnych nóg, przewlekłe zmęczenie) 35

Dziękuję za uwagę! 36