Konya Gda ve Tarm niversitesi St Hayvan reticileri

Konya Gıda ve Tarım Üniversitesi Süt Hayvanı Üreticileri Eğitimi 20 Mart 2019 -KONYA 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 1

Süt ineklerinde döl verimi sorunları Prof. Dr. D. Ali Dinç Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 2

Döl ve süt veriminde hedef Amaç l Daha çok gebelik l Daha çok süt l Üretim maliyetlerini düşürmek l Daha çok kar etmek 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 3

Döl ve süt veriminde hedef ● Yılda bir buzağı alınmalı ● Buzağılama aralığı 400 günden az olmalı ● 305 gün sağılmalı ● Süt verimi ortalaması ≥ 25 litre/gün ● Çiğ süt/Yem paritesine göre hesaplanmıştır ● 1 ton süt 1. 700 ₺ ● 1 ton yem fiyatı 1. 410 ₺ ise ● Parite=1. 700/1. 410=1. 206 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 4

Süt ineklerinde en önemli sorunlar ? ● Döl verimi sorunları ● İnfertilite ● Mastitis ● Topallıklar ● Laminitis 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 5

Döl verimi sorunları ● İneğin gebe kalamaması ● Gebe kalan inekte gebeliğin sürdürülememesi ● Buzağının yaşatılamaması 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 6

Sorunları genel sebepleri ● Barındırma ● Bakım ● Besleme ● Yönetim (profesyonel çiftçi/yetiştirici) ● Sağlıklı sürü oluşturmak ve bunu sürdürmek ● Örneğin; biyogüvenlik, 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 7

Döl verimi sorunları İneğin gebe kalamaması ● Doğum sonrası problemler ● Üreme ilişkili hastalıklar ● Metabolizma hastalıkları ● Diğerleri ● Kızgınlığın tespit edilememesi 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 8

Döl verimi sorunları Doğum sonrası problemler ● Üreme ilişkili hastalıklar ● ● ● ● Güç doğum Eşin atılamaması (RS) Rahim yangıları (Metritisler) Yumurtalık kistleri Hayvanın kızgınlık göstermemesi (Anöstrüs) Çeviren inek (RB) Atıklar (Abortuslar) 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 9

Döl verimi sorunları - diğer hastalıklar Metabolizma hastalıkları 6. 11. 2020 • VKS kaybı • Negatif enerji dengesi • Süt humması • Ketozis • Deplasman • Asidozis (SARA) Prof. Dr. D. Ali Dinç 10

Döl verimi sorunları - diğer hastalıklar Mastitis • En sık oluştuğu dönem • kuruya çıkarken ve (kuru dönem tedavisi yapılması) • doğumdan hemen sonra (doğum hijyeni) Topallıklar • En sık oluştuğu dönem • Her dönem oluşur • • 6. 11. 2020 Ayak banyosu kullanmak Düzenli tırnak bakımı Prof. Dr. D. Ali Dinç 11

Döl verimi sorunları Gebe kalan inekte gebeliğin sürdürülememesi • Erken cenin ölümleri • Geç cenin ölümleri • Atıklar • • 6. 11. 2020 Kötü besleme Bulaşıcı hastalıklar Prof. Dr. D. Ali Dinç 12

Döl verimi sorunları Buzağının yaşatılamaması Buzağının ölü doğması • • Ölü doğan buzağıların %98’i doğumdan 1 saat önce canlıdır • Canlı doğan buzağının yaşatılamaması • • Buzağı besleme • • 6. 11. 2020 Doğuma yardımın yanlış yapılması Kolostrum (ağız sütü) Aşılamalar Prof. Dr. D. Ali Dinç 13

Döl verimi sorunları Eşin atılamaması (RS) · 3 -8 saat içinde atılır · >12 saat ise RS kabul edilir · · · 24 saat atılamayabilir. 12 -24 saat içinde %94’ü atar Rastlantı oranı %8. 6’dır Ekonomik sınırları · · <%8 olmalıdır >10 ise işletmede problem vardır Yönetim, sağlık ve beslenme problemleri ile ilişkili bir hastalıktır İnvolusyon gec, metritis/endom. ve boş geçen günleri artırır 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 14

Döl verimi sorunları Eşin atılamaması · Yaşlılık, nakil · Sıcaklık stresi, · Yüksek süt verimi · Vitamin A, E ve karoten yetmezliği, · Selenyum ve İyot yetersizliği, · Kalsiyum/fosfor dengesizliği · Enerji ve protein yetmezliği · Kuru dönem uzun veya kısa olması? ? ? · Süt humması · Rahim tembelliği · Yavru zarları ve sularının hastalıkları · Anormal doğumlar (geliş-vaziyet boz. ) 6. 11. 2020 Eşin atılamaması · Yoğun kilo alma/obesite · Doğum esnası akut mastitis · Kış sonu-ilkbahar başı doğumlar · Erken doğum, ölü doğum, güç doğum, ikizlik · Gebelik esnasında rahim enfeksiyonları (Br, Lep. , Cam. , IBR) · Doğum sonrası rahim enfeksiyonları (Strept. , E. Coli, Staph. , Cory. Pyogenes) · Atıklar ve erken doğumlar · Doğumun suni olarak başlatılması · Sezaryen operasyonu · Fotötomi Prof. Dr. D. Ali Dinç 15

Döl verimi sorunları Eşin atılamamasının sebepleri · MHC (Majör Histokompatibilite Kompleks)-I protein · · Trofoblast tarafından sentezlenir Doğum esnasında plasental ayrılmaya katkı sağlayan immun ve yangısel cevabı tetikler · Metalloproteinaz enzimi · · Tetrasiklinler bu enzimin sentezini baskılar RS’de kullanılmamalıdır · Uygun zamanda ayrılma başlamaz ise RS kaçınılmazdır 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 16

Döl verimi sorunları Eşin atılamaması (teşhis- tedavi-korunma) · Hekiminize danışmalısınız · · · Hiç bir şey yapmama İlaç tedavisi Elle müdahale · Sebeplerde belirtilen tedbirlerin alınması · Korunma 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 17

Döl verimi sorunları Rahim yangısı (metritis) Rahimin katlarının yangısı · · Sınıflandırma · · Puerperal metritis Klinik metritis Akut septik metritis Kronik metritis İneklerin %20’sini etkileyen hastalıktır Rastlantı oranı %8 -40 arasındadır Ekonomik sınırları · · Hedef <%10 Ekonomik sapma %5 -25 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 18

Döl verimi sorunları Rahim yangısı (metritis) · · · Gebelik başına toh. sayısını artırır Boş geçen günleri artırır Buzağılama aralığını artırır Süt verimini düşürür Sürüden çıkarma oranını artırır · · Düvelerde kış sezonu metritis riski artar (%7) İneklerde yaz sezonu şekillenenler çok daha şiddetli seyreder 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 19

Döl verimi sorunları Rahim yangısı (metritis) · Güç doğum · Doğum hijyeninin kötü olması/doğum boksu · Eşin atılamaması · Metabolizma hastalıkları · Doğum sezonu (kış-ilkbahar) · Tohumlama hijyeni · Hastalıklı boğa kullanılması · Üreme organlarının bulaşıcı hastalıkları · · IBR, BVD, Lepto, Ureaplasma, Mycoplasma, H. Somnus, Campylobacteriosis, trichomoniasis. Selenyum ve vitamin E yetmezliği 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 20

Döl verimi sorunları Rahim yangısı (metritis) · · · Geçiş dönemi immun yetmezlik Yüksek VKS Kötü kaliteli su (E. Coli) Rahim yangısı (teşhis-tedavi-korunma) · Hekiminize danışmalısınız · Korunma · Sebeplerde belirtilen tedbirlerin alınması 6. 11. 2020 · · Hijyen kurallarına uyulması Aşılamaların yapılması Prof. Dr. D. Ali Dinç 21

Döl verimi sorunları Yumurtalık kistleri · · Yumurtalık üzerinde 10 günden fazla kalabilen >17 mm çapındaki yapılar olarak tanımlanabilir (>25 mm)/CL yok Rastlantı oranı %6 -23 Sebepleri · · · Doğum sayısı : artar VKS kötü : artar İkizlik : artar Yüksek süt verimi: artar NEDENG : artar Buzağılama Sezonu ve laktasyon sayısı 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 22

Döl verimi sorunları Yumurtalık kistleri (teşhis-tedavi-korunma) · Hekiminize danışmalısınız · Ultrasonografi /en iyi teşhis yöntemi · Tedaviyi hekim yönlendirmelidir · Korunma · Sebeplerde belirtilen tedbirlerin alınması 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 23

Döl verimi sorunları Çeviren inek · Tanımı yapılacak/DAD · En öneli sorunlardan birisidir / number one/1 numara · Suni tohumlama yapılan işletmelerin problemidir · Ekonomik sınırları · · Hedef <%10 Sınır >%12. 5 · 3’den fazla tohumlama gerektiren inek oranı %15 ise RB problem olarak görülmelidir 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 24

Döl verimi sorunları Çeviren inek (sebepleri) · Çok çeşitli sebepleri vardır/karmaşık · Teşhisi derin araştırmaları gerektirir /birden fazla sebep · · · · · Genetik Besleme Bakım, yönetim: sürü büyüklüğü, yaş ve mastitislerde/ARTAR Östrüs tespiti Yanlış zamanda tohumlama, tohumlama tekniği, kalitesiz sperma kullanımı Subklinik (gizli) metritisler Yumurtlamanın gecikmesi, yumurta hücresi bozuklukları, hormonal asinkr. Döllenmenin olmaması Vit ve Mineral madde yetersizlikleri P 4 yetersizliği, EEÖ 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 25

Döl verimi sorunları Çeviren inek (teşhis-tedavi-korunma) · Hekiminize danışmalısınız · Sürü değerlendirip sürü problemi olup olmadığı? ? ? · Tedaviyi hekim yönlendirmelidir · · · Hormonal tedaviler Antibakteriyel tedaviler Bakım, besleme, yönetim, hijyen vs yönelik uygulamalar · · Muhtemel sebeplere yönelik önlemler vardır Sebeplerde belirtilen tedbirlerin alınması · Korunma 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 26

Döl verimi sorunları Kızgınlık göstermeme (anöstrüs) · Gizli kızgınlık /TANIM / DAD/ belirtiler zayıf · Gerçek anöstrüs / TANIM / DAD / · yumurtalıklar çalışmıyor · Daha önce sayılanların hepsi · Doğum sonrası dönemde oluşur · Doğum ilk tohumlama ve gebe kalma aralığını uzatır · Çok çeşitli sebepleri vardır · Teşhis, Tedavi ve korunma hekim tarafından belirlenip-yapılmalıdır 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 27

Döl verimi sorunları Atıklar (abortuslar) · Başlı başına ve ayrıca incelenmesi gereken bir konu · Gebeliğin 90 -265. günleri arasında yavru kaybı · · · EEÖ : tohumlama sonrası ilk 15 gün GEÖ : tohumlama sonrası 16 -42. gün Fötal ölüm veya atık…. · · %2 -3 normal >%5 anormal, ani ve çok sayıda artışlar · Ekonomik sınırları · 6. 11. 2020 Yıllık %10 kayıp normal Prof. Dr. D. Ali Dinç 28

Döl verimi sorunları Atıkların sebepleri · Bakteriler · Viruslar · Protozoonlar · Mantarlar · Beslenme bozuklukları · Örneğin: mikotoksinler · Stres faktörleri 6. 11. 2020 Atıkların sebepleri · · · %23 -34’ü enfeksiyonlardan %6’sının ikizlikten, % 4’ünün de anomali ve güç doğumlardan ileri geldiği Atıkların %55 -65’inde yapıcı etken bulunamamıştır. Enfeksiyonların; · · · %15 -25’i viral, %22 -25’i mantar %50 -62’si bakteriyel olarak bulunmuştur. Prof. Dr. D. Ali Dinç kökenli 29

Döl verimi sorunları İneklerde atık oluşturan bulaşıcı hastalıklar Bakteriler Brusellosis Campylobacteriosis Leptospirosis Salmonellosis Listeriosis Chlamydiosis 5 -9 ay (5 -7 ay) Nadir/EEÖ Son 3 ay Her dönem Son 3 ay Virüsler BVD (%5 -15), IBR, Mavidil, Smallenberg Her dönem, 3 -4. ay Parazitler Toxoplasma gondiii Trichomonas foetus Neospora (%40) Sarcosporidiosis Mantarlar Aspergillosis, Mucor infeksiyonları 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç EEÖ Her dönem Son 2 ay 30

Performans değerlendirilmesi Erken gebelik teşhisi · Doğum gebe kalma aralığı · Buzağılama aralığı kısaltılır Erken gebelik teşhis yöntemleri · Rektal muayene · Ultrasonografi · PAG · Progesteron 6. 11. 2020 (45. gün) (28. gün) (25 -28. günler) (23 -25. günler) Prof. Dr. D. Ali Dinç 31

Performans parametreleri 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 32

Performans parametreleri Değer / parametre Hedef Laktasyon süresi Ekonomik sapma 305 gün 300 -320 gün 60 gün 42 -75 gün Buzağılama aralığı 365 gün >400 gün Doğum-ilk kızgınlık aralığı <45 gün >70 gün 50 -60 gün >70 gün <90 gün 85 -125 gün Ort. 85 gün 85 -125 gün Kuru dönem Doğum-ilk tohumlama aralığı Doğum-gebe kalma aralığı Boş geçen günler 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 33

Performans parametreleri Değer / parametre Hedef Ekonomik sapma İlk tohumlamada gebelik oranı %65 <%35 (%35 -45) Aylık gebe kalan inek oranı %7. 5 <%6 Toplam gebelik oranı %59 <%50 SGS 150. günde gebelik oranı %80 <%75 1. 5 >1. 7 1. 65 -2 >2 %8 >%11 Gebelik başına tohumlama sayısı (düve) Gebelik başına tohumlama sayısı (inek) Gebelik kaybı (embriyonik) 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 34

Performans parametreleri Değer / parametre Hedef SGS/SGG sütteki günler ortalaması Ekonomik sapma 150 -160 >200 gün SGS Ort. <90 günde inek oranı %25 >%25 SGS Ort. 90 -180 günde inek oranı %25 >%25 <%5 -8 >%10 %15 >%35 <%5 -8 >%10 <%10 >%10 İnfertilite seb. sürüden çıkarma oranı Sürüden çıkarma oranı İnfertilite sebebiyle sür. çıkarma oranı Yıllık ölüm oranı 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 35

Performans parametreleri Kayıp, hastalık, verim Hedef Ek. Sapma Buzağı ölüm oranı /ilk 1 ay <%5 >%5 Mastitis (laktasyonda) <%10 >%10 Klinik mastitis (her 100 inek için/ay) < %2 >%3 Eşin atılamaması oranı <%8 >%10 Rahim iltihabı (yangısı)/metritis <%10 %5 -25 Yumurtalık Kisti <%10 >%10 Çeviren inek oranı (RB) <%10 >%12. 5 Atık oranı <%2 -3 >%5 Günlük süt üretimi / lt /gün 30 -45 ≥ 25 litre 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 36

Aşılamanın yararları MASTİTİS İÇİN AŞILAMANIN YARARLARI · Aşılama yeni enfeksiyon oluşma oranını azaltır · Aşılama hastalığın şiddetini azaltır · Aşılama hastalığın süresini azaltır · Aşılama tedaviye cevabı artırır · Aşılama kendiliğinden iyileşme oranını artırır · Aşılama SHS azaltır · Aşılama sütün kalite parametrelerini iyileştirir 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 37

Yapmanız gereken aşılar · Brusella · Şap · Çiçek (LCD) · IBR, BVD, PI 3, BRSV · Klostridiumlar (enteretoksemi, yanıkara, botilismus) · Leptospirozis · Pasteurella · Rota-Corona · Paratüberküloz · Mastitis 6. 11. 2020 Prof. Dr. D. Ali Dinç 38