KONSUMENT I RZDU PRODUCENT ZWIZKI NIEORGANICZNE KONSUMENT II

KONSUMENT I - RZĘDU PRODUCENT ZWIĄZKI NIEORGANICZNE KONSUMENT II - RZĘDU REDUCENCI saprobionty, saprofity (bakterie, grzyby, pierwotniaki)

ZWIERZĘTA TO ORGANIZMY CUDZOŻYWNE ( HETEROTROFY ) BIOFAGI SAPROBIONTY zjadają martwe szczątki zjadają inne organizmy Roślinożercy Saprofagi sarna zając owca krowa koń słoń dżdżownica żuk gnojowy rurecznik Mięsożercy Drapieżniki wilk lis lew orzeł kot hiena sęp świnia dzik człowiek korzystają z substancji odżywczych żywiciela Wewnętrzne glista owsiki tasiemce włosień spiralny Zewnętrzne Padlinożercy Wszystkożercy PASOŻYTY Wszy pchły pluskwy komary Każdy łańcuch rozpoczyna organizm przeprowadzający fotosyntezę lub martwy szczątek, a na końcu łańcucha są saprobionty

skrzela uszy

Płuca lądowych kręgowców i pęcherz pławny ryb to narządy HOMOLOGICZNE skrzydła ważki i skrzydła orła to narządy. ANALOGICZNE płetwy ryby i nogi żaby to narządy. HOMOLOGICZNE i ANALOGICZNE

BEZKRĘGOWCE SKORUPIAKI OWADY STAWONOGI GĄBKI PAJĘCZAKI JAMOCHŁONY ROBAKI MIĘCZAKI GŁOWONOGI MAŁŻE PIERŚCIENICE ŚLIMAKI

WODNE LĄDOWE PŁAZY RYBY skrzela blaszkowate płuca workowate a u kijanki skrzela GADY PTAKI SSAKI STAŁOCIEPLNE płuca gąbczaste płuca z workami powietrznymi płuca pęcherzykowate

zwierzę bezkręgowiec stawonóg ptak pingwin pszczoła owad bezkręgowiec pierścienica dżdżownica zwierzę kręgowiec ssak wieloryb kręgowiec ptak kiwi kręgowiec ssak bóbr

zwierzę bezkręgowiec płaz bezkręgowiec mięczak jamochłon małż przydacznia salamandra ukwiał zwierzę kręgowiec zwierzę gad bezkręgowiec stawonóg zwierzę, kręgowiec, ssak, żyrafa jaszczurka zwierzę, kręgowiec, ptak, bąkojad owad motyl

zwierzę kręgowiec zwierzę bezkręgowiec stawonóg ryba owad pławikonik jamochłon meduza biedronka roślina zwierzę kręgowiec zwierzę gad kręgowiec płaz żaba okrytonasienna żółw dzbanecznik

PASOŻYTY WEWNĘTRZNE TASIEMCE, OWSIKI, GLISTA, WŁOSIEŃ SPIRALNY

Aby mieć energię do pracy i innych czynności życiowych paliwo biologiczne – glukoza jest utleniane w mitochondriach komórkowych, a spaliny - CO 2 i H 2 O są usuwane na zewnątrz glukoza + tlen → dwutlenek węgla + woda

Gdy tlen dotrze do komórki, wnika do mitochondrium i jest zużywany do utlenienia glukozy pochodzącej z pokarmów Węglowodanowych. glukoza + tlen → woda + dwutlenek węgla + energia Energia ta jest magazynowana i zużywana na potrzeby organizmu (czynności życiowe)

workowate płuca płazów gąbczaste płuca gadów pęcherzykowate płuca ssaków płuca ptaków z dodatkowymi workami powietrznymi

gąbki jamochłony robaki pierścienice nie mają układu oddechowego i pobierają tlen całą powierzchnią małże ślimaki wodne skorupiaki głowonogi skrzela pierzaste ryby pobierają tlen skrzelami skrzela blaszkowate są to cienkościenne rurki wewnątrz ich ciała, owady mają tchawkiktóre mają otwory wylotowe na powierzchni ciała są to kieszonki z pofałdowaniami wewnątrz pajęczaki mają płucotchawki

OZMNAŻANIE : fragment osobnika macierzystego odradza się w nowy organizm BEZPŁCIOWE za pomocą komórek ciała jednego osobnika lub za pomocą gamet (plemników i komórek jajowych), które łączą się podczas zapłodnienia nowy organizm rozwija się z niezapłodnionego jaja organizm macierzysty rozrasta się organizm potomny jest taki sam jak macierzysty PŁCIOWE organizm potomny różni się od macierzystego, ponieważ jest kombinacją genów obojga rodziców

ZWIERZĘTA to organizmy przeważnie OZDZIELNOPŁCIOWE (samiec i samica to oddzielne organizmy) DYMORFIZM PŁCIOWY OBOJNACTWO dotyczy pasożytów wewnętrznych oraz zwierząt osiadłych i mało ruchliwych – tasiemców, które same się zapładniają, a także pierścienic, ślimaków i małży, u których dochodzi do zapłodnienia krzyżowego.

ZAPŁODNIENIE WEWNĘTRZNE przeważnie u zwierząt pierwotnie przystosowanych do życia na lądzie JAJORODNOŚĆ potomek substancje odżywcze czerpie z żółtka i rozwija się poza organizmem matki (gady i ptaki mają ściśle określony czas i warunki ZEWNĘTRZNE przeważnie u zwierząt pierwotnie przystosowanych do życia w wodzie ŻYWORODNOŚĆ rozwijający się potomek substancje odżywcze czerpie z żółtka tylko na początku, a później pobiera je z organizmu matki, wewnątrz którego się rozwija

ZWIERZĘTA KRĘGOWE ze względu na stopień ochrony jaj dzielimy na: BEZOWODNIOWCE GADY, PTAKI I SSAKI RYBY I PŁAZY OWODNIOWCE ich jaja są chronione ich jaja mają przed wysuszeniem śluzowatą otoczkę za pomocą owodni i przebywają w i skorupek: wodzie wapiennych lub skórzastych

PROSTY (bezpośredni) ROZWÓJ ZŁOŻONY (pośredni) jajo zygota zarodek osobnik dorosły jajo → zygota → zarodek → larwa → osobnik dorosły z przeobrażeniem zupełnym (mucha, pszczoła, motyl) jajo – zygota – zarodek – larwa – poczwarka - dorosły

BEZKRĘGOWCE SKORUPIAKI OWADY STAWONOGI GĄBKI PAJĘCZAKI JAMOCHŁONY ROBAKI MIĘCZAKI GŁOWONOGI MAŁŻE PIERŚCIENICE ŚLIMAKI

Gąbki Mogą przypominać rury, dzbany, nieregularne bryły. Mają szkielet wapienny, krzemionkowy lub rogowy.

Gąbki żyją na dnie oceanów i mórz Ø osiągają od 1 cm do 2 m wysokości Ø bywają pięknie ubarwione Ø nie przemieszczają się Ø ich komórki nie tworzą tkanek Ø nie występuje u nich układ nerwowy ani komórki mięśniowe Ø tworzą kolonie Ø mają zdolność do regeneracji Ø

Gąbki Ø Są heterotrofami, odfiltrowują z wody drobny pokarm zwierzęcy oraz szczątki organizmów Ø Oddychają tlenowo, całą powierzchnią ciała (tlen pobierają z wody) Ø Rozmnażają się płciowo (są rozdzielnopłciowe lub hermafrodytami) lub bezpłciowo (pączkowanie, fragmentacja) Ø Nie posiadają komórek czuciowych, ale nieznacznie reagują na bodźce Ø Odtwarzają utracone fragmenty ciała

wentylacja całą powierzchnią GĄBKI substancje trawione w jamie gębowej brak odbytu substancje krążą drogą dyfuzji i osmozy orzęsiona larwa gąbki pływa gdy larwa osiądzie rozwija się z niej postać dorosła

Gąbki • Są filtratorami czyli wchłaniają szczątki organiczne z wody. • Biorą udział w procesie tworzenia skał. • Są używane w jubilerstwie do szlifowania klejnotów. • Szkielety rogowe służą do celów higienicznych. • Są bioindykatorami, czyli wskaźnikami czystości wód • Są grupą rafotwórczą

JAMOCHŁONY = PARZYDEŁKOWCE Ø występują głównie w wodach słonych Ø to najprostsze tkankowe zwierzęta wodne Ø mają ciało zbudowane z dwóch warstw komórek: ektodermy i endodermy Ø mają promienistą symetrią ciała Ø posiadają komórki parzydełkowe Ø występują w postaci : • workowatego polipa (osiadłe) • lub dzwonowatej meduzy (wolno pływające)

JAMOCHŁONY = PARZYDEŁKOWCE Forma słodkowodna Stułbia płowa • Postać polipa • Przyczepia się do podłoża za pomocą stopy • Wokół otworu gębowego od 6 – 12 ramion • Występują komórki parzydełkowe • Oddycha całą powierzchnią ciała • Rozmnaża się bezpłciowo (przez pączkowanie) • Odżywia się pierwotniakami,

Koralowce • Parzydełkowce skałotwórcze • Postać polipa, kolonijne • Kolonie żyją kilkaset lat • Przytwierdzone do dna morskiego, głównie w strefie ciepłej i gorącej • Wytwarzają szkielet organiczny (wapienny lub mieszany) • Żywią się zooplanktonem, a większe chwytają skorupiaki, mięczaki i ryby • Polują za pomocą ramion i komórek parzydełkowych • Rozmnażają się przez pączkowanie, podział

Gatunek występujący w zachodniej części Morza Śródziemnego i w Adriatyku na głębokości 10– 100 m. Tworzy rozgałęzione, krzewiaste kolonie wysokości ok. 0, 5 m. Szkielet kolonii okryty jest żywą tkanką zwykle czerwoną (także białą lub czarną). Wapienny szkielet ceniony jest jako surowiec Koral szlachetny

Ukwiały są zwierzętami Ukwiały osiadłymi. Stichodactyla gigantea Wszystkie żyją pojedynczo, ukwiał żyjący w symbiozie z błazenkami najczęściej przytwierdzone podeszwą (tarczą czepną) do podłoża. Są rozpowszechnione głównie w ciepłych morzach świata, Posiadają duże zdolności adaptacji do środowiska. Żywe ubarwienie

wentylacja całą powierzchnią substancje trawione w jamie gębowej brak odbytu substancje krążą drogą dyfuzji i osmozy parzydełka orzęsiona larwa pływa gdy larwa osiądzie rozwija się z niej postać dorosła JAMOCHŁONY

JAMOCHŁONY = PARZYDEŁKOWCE v Stanowią pokarm dla niektórych zwierząt. v Żyją w symbiozie i komensalizmie ze skorupiakami i rybami. v Ich kolonie są siedliskiem dla wielu morskich zwierząt. v Są gospodarzami dla wielu pasożytów. v Są materiałem na wyroby jubilerskie

• Nazywane robakami płaskimi PŁAZIŃCE • Grzbietowo – brzusznie spłaszczone • Dwuboczna symetria ciała • Żyją w wodach słodkich i słonych, na ciele lub wewnątrz ciała żywiciela • Większość to pasożyty. Podział Przedstawiciele Tasiemc tasiemiec uzbrojony e tasiemiec nieuzbrojony tasiemiec psi bruzdogłowiec szeroki Przywry motylica wątrobowa przywra krwi

Przystosowanie płazińców do pasożytniczego trybu życia • narządy czepne (haczyki, przyssawki) • oddychanie beztlenowe • duża ilość składanych jaj • nie maja oczu i ubarwienia • brak układu pokarmowego • obojnactwo i samozapłodnieni, a także olbrzymia płodność • oskórek (kutykula), chroniący przed sokami trawiennymi

TASIEMCE • Są pasożytami • Pobierają pokarm całą powierzchnią ciała • Oddychają beztlenowo (fermentacja) • Rozmnażanie płciowe (obojnactwo i samozapłodnienie) • Cykl życiowy ze zmianą żywiciela (żywiciel pośredni –świnia , żywiciel ostateczny człowiek)

NICIENIE • • • mątwik z cystą Mają wydłużony, obły kształt ciała Żyją w glebie, wodzie słodkiej i słonej Pasożyty wewnętrzne roślin, zwierząt i człowieka Samice są większe od samca Długość ciała od 0, 2 mm do 1 m Przedstawiciele: glista ludzka, włosień kręty, owsik ludzki

Nicienie należą do zwierząt najbardziej odpornych na działanie niekorzystnych czynników zewnętrznych. Niektóre z nich są w stanie przetrwać nawet w żrącym kwasie octowym. Inne podczas suszy zapadają w stan anabiozy, czyli życia utajonego, który może trwać nawet kilkanaście lat. NICIENIE • Mają ciało pokryte worem skórno – mięśniowym • Wnętrze ciała wypełnia płyn nadający sprężystość i rozprowadzający substancje odżywcze • Układ pokarmowy drożny (otwór gębowy i odbyt)

CZYNNOŚCI ŻYCIOWE NICIENI • ODŻYWIANIE SIĘ ü pasożyty ü drapieżniki ü saprobionty • ODDYCHANIE ü tlenowe (wolno żyjące)- całą powierzchnią ciała ü beztlenowe (pasożyty) • ROZMNAŻANIE

ROBAKI PŁASKIE • tasiemce OBŁE ZARAŻENIE PRZEZ JEDZENIE MIĘSA Z ROBAKAMI ZARAŻENIE PRZEZ BRAK HIGIENY • włosień • glista • owsik • mątwik

ØWielkość ich ciała waha się od ułamków milimetra do 2 m ØNie mają szkieletu wewnętrznego ØWydłużone, pokryte śluzem ciało, jest podzielone na części, zwane pierścieniami (segmentami) ØMają przednią i tylną część ciała ØKrew krąży w układzie zamkniętym ØPierścienice żyją w wodach i glebie ü Pierścienice są pokarmem dla zwierząt, a niektóre wieloszczety dla ludzi. ü Dżdżownica poprawia żyzność gleby poprzez jej spulchnianie, mieszanie i napowietrzanie. ü Pijawki produkują hirudynę (substancję zapobiegającą krzepnięciu krwi), która jest wykorzystywana w medycynie

Czynności życiowe Odżywianie się Oddychanie Wieloszczety Pijawki pasożyty, drapieżniki saprobionty tlenowo, całą powierzchnią ciała Rozmnażanie rozdzielnopłciowość się Poruszanie się Skąposzczety pełza, pływa obojnactwo pełza pływa, kroczy

Pijawka może jednorazowo wyssać tyle krwi, że ciężar jej ciała wzrośnie kilkakrotnie. Zapas krwi jest magazynowany w wolu- odcinku układu pokarmowego o specjalnej budowie. Krew z wola do żołądka przedostaje, a strawienie zmagazynowanej krwi zajmuje nawet kilka miesięcy. dżdżownica pijawka

PAJĘCZAKI • Żyją głównie na lądzie • Są drapieżnikami lub pasożytami • Ciało składa się z głowotułowia i odwłoka • Mają jedną lub kilka par SKORUPIAKI • Głównie zwierzęta wodne • Mają chitynowy pancerz utwardzony solami wapnia • Ich ciało składa się z głowotułowia i odwłoka • Mają czułki, oczy proste lub złożone z kilkunastu prostych oczek

wentylacja przez płucotchawki chityna w pancerzyku • głowotułów • odwłok PAJĘCZAKI 4 pary odnóży krocznych trawienie na zewnątrz ciała otwarty układ krwionośny

wentylacja przez pierzaste skrzela • głowotułów • odwłok chityna w pancerzyku 5 par odnóży krocznych otwarty układ krwionośny

wentylacja przez tchawki • głowa • tułów • odwłok • ewentualnie skrzydła chityna w pancerzyku 3 pary odnóży krocznych OWADY otwarty układ krwionośny

OWADY • • • Owady to najliczniejsza grupa zwierząt. Większość owadów ma zdolność latania. Zamieszkują wszystkie środowiska. Ciało składa się z głowy , tułowia i odwłoka. Ciało pokrywa chitynowy oskórek. Oddychają tchawkami, są rozdzielnopłciowe. • Na głowie mają jedną parę czułków, narządy gębowe i zazwyczaj duże oczy złożone.

owad pajęczak skorupiak GŁOWOTUŁÓW tułów odwłok GŁOWOTUŁÓW odwłok otwarte naczynia krwionośne ostia – otwory w sercu

CECHA SKORUPIAKI OWADY PAJĘCZAKI Środowisko życia ląd, wody słodkie i słone ląd, wody słodkie Odżywianie się drapieżniki, pasożyty, padlinożerne, roślinożerne saprobionty, roślinożerne drapieżniki, pasożyty Oddychanie • skrzela • tchawki • cała powierzchnia ciała (małe skorupiaki) • płuca (płucotchawki) Rozmnażanie się • rozdzielnopłciowe (rozwój zarodka z zapłodnionego jaja) • prtenogenetycznie (rozwój zarodka z niezapłodnionego jaja) – niektóre skorupiaki i owady APARATY GĘBOWE OWADÓW

Rozwój prosty - forma młodociana różni się od dorosłej jedynie mniejszymi rozmiarami i niezdolnością do rozrodu skorupia ki pajęczaki Rozwój złożony Owady A ( z przeobrażeniem świerszc niezupełnym - A ze lub z z przeobrażeniem B zupełnym - B) - forma młodociana różni się od dorosłej motyle pszczoły niezdolnością do rozrodu, wielkością, budową , a często też osy chrząszc Znieruchomiała larwa pszczoły przepoczwa środowiskiem życia i sposobem ze odżywiania się

MIĘCZAKI Ø Ciało pokryte śluzem Ø Wyróżnia się głowę, nogę i worek trzewiowy okryty płaszczem Ø W worku trzewiowym znajdują się narządy wewnętrzne Ø Większość gatunków wytwarza wapienną muszlę Ø Dobrze rozwinięty układ krwionośny i nerwowy Ø Żyją w wodach morskich, słodkich i na lądzie

ŚLIMAKI MAŁŻE Ø Żyją na lądzie lub w wodzie Ø Żyją w wodzie, Ø Na głowie znajdują się czułki i zagrzebane w piasku lub mule oczy Ø Ciało otoczone muszlą Ø Oddychają płucami lub skrzelami dwuklapową Ø Są rozdzielnopłciowe lub Ø Noga służy im do rycia w obojnacze piasku Ø Do poruszania służy im noga Ø Dzięki specjalnej substancji Ø Są roślinożerne mogą przyczepiać się do podłoża Ø W jamie gębowej znajduje się tarka Ø Większość nie ma oczu (rozcieranie i zdrapywanie Ø Posiadają syfon wpustowy pokarmu) (wciąga wodę) i wypustowy (usuwa wodę) Ø Ciało okryte spiralnie zwiniętą muszlą Ø Skrzela służą do odcedzania

Ø Nalezą do nich: ośmiornice, mątwy oraz kałamarnice Ø Drapieżne, sprawnie pływające zwierzęta morskie Ø Duże oczy i silne rogowe szczęki, przedsionek serca którymi rozszarpują zdobycz Komora serca S skrzela Ø Noga przekształcona w długie, silne ramiona z przyssawkami. Ø Macki są rozmieszczone dookoła otworu gębowego Ø Muszla wielokomorowa zewnętrzna (łodzik) Ø lub zredukowana wewnętrzna (kałamarnice) Ø Zdolność zmiany barwy ciała GŁOWONOGI

CZYNNOŚĆ ŻYCIOWA Środowisko życia ŚLIMAKI ląd, wody słodkie i słone • • GŁOWONOGI wody słodkie i słone wody słone Odżywianie się roślinożerne, drapieżne, padlinożerne filtratory drapieżne Oddychanie płuca lub skrzela Rozmnażanie się płciowe rozdzielnopłciowe lub obojnaki płciowe- rozdzielnopłciowe lub obojnaki Poruszanie się pełzanie • • MAŁŻE większość prowadzi osiadły tryb życia Są pokarmem dla zwierząt oraz człowieka Są bioindykatorami (wskaźnikami czystości) wód Wykorzystywane w jubilerstwie Niszczą urządzenia portowe i łodzie (świdrak okrętowy) pływanie

wentylacja przez skrzela lub płuca zewnętrzne węglan wapnia w muszli otwarty układ krwionośny ŚLIMAKI

wentylacja przez skrzela węglan wapnia w muszli otwarty układ krwionośny

wentylacja przez skrzela węglan wapnia w muszli ukrytej w głowie zamknięty układ krwionośny

EWOLUCJA UKŁADU RUCHU ZWIERZĄT gąbki nie poruszają się robaki pierścienice mięczaki poruszają się kurcząc mięśnie jamochłony meduzy - poruszają się siłą odrzutu płynu wyrzucanego z jamy chłonąco – trawiącej stułbia – fika koziołki ukwiały – nie poruszają się pajęczaki wiąże się ze zmianami w środowisku życia (wodne lądowe) i sposobu odżywiania owady poruszają się za pomocą 6 odnóży krocznych i skrzydeł poruszają się za pomocą 8 odnóży krocznych skorupiaki poruszają się za pomocą 10 odnóży krocznych

Układ krążenia pierścienic Układ krążenia stawonog ślimaków i mięczaków otwarte naczynia krwionośne ostia – otwory w sercu Układ krążenia głowonogów przedsionek serca Komora serca S skrzela