KONAKLAMA LETMELERNDE MALYET ANALZ KONAKLAMA LETMELERNDE DEK AILARDAN

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALİYET ANALİZİ

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE DEĞİŞİK AÇILARDAN MALİYET KAVRAMLARI Öğrenme Hedefleri Maliyet analizlerini gerçekleştirmek için ne tür bir maliyet kavramına ihtiyaç duyduğumuzu maliyetleri kavramsal olarak nasıl ayırt etmemiz gerektiğini inceleyeceğiz. Değişik açılardan maliyet kavramlarına yaklaşarak hangi kavramın kendi işletmemize uyduğunu tespit etmiş olacağız. Maliyetleri uygun olarak sınıflandırmak analizci için büyük önem arz etmektedir.

İşletmenin Etkinlik Hacmine Göre Maliyet Kavramları 1) Değişmez Maliyetler: Satış ve benzeri bir etkinlik hacmindeki değişmelere rağmen değişmezliklerini koruyan maliyetlerdir. Grafiğini çizmek istersek maliyetleri gösterdiğimiz doğru üzerinde bir noktada başlar ve etkinlik hacmini gösteren doğruya paralel bir doğru şeklinde çizilir. Çünkü etkinlik hacmi, maliyetleri etkilememektedir. Yandaki grafikte yatay eksen otelin doluş oranını vermekte dikey eksen ise maliyetleri göstermektedir. Görüldüğü gibi otelde kalan müşteriler ne kadar çok olursa olsun maliyetlerde herhangi bir oynama söz konusu değildir. Başka bir ifadeyle değişmez maliyet doğrusunun doluş oranına (satışlar) paralel olarak uzanması söz konusudur.

2) Yarı Değişmez Maliyetler: Değişmez maliyetler sonsuza kadar değişmez kalamazlar. Belli bir dönem için değişmez olarak kalmaktadırlar. Dönem uzadığında ya da uzun dönemlerde değişmezlik özelliklerini yitirirler. Yarı değişmez maliyetler, etkinlik hacmi artışları ya da azalışları karşısında da değişmez olma özelliklerini yitirirler. Bu nedenle sıçramalı ya da oynak değişmez maliyet olarak da adlandırılırlar. Yandaki grafikte de görüldüğü gibi belli bir etkinlik hacmine kadar sabit olan değişmez maliyetler (doluş oranı ya da satışlar 28 oda oluncaya kadar 500 TL maliyette) sınır olan doluş oranını ya da satış tutarını geçince kendine yeni bir değişmez maliyet noktası bulmaktadır (doluş oranı ya da satışlar 56 oda oluncaya kadar 900 TL maliyette).

3) Değişken Maliyetler: Değişken maliyetler üretime ya da satışlara bağlı olarak değişen maliyetlerdir. Bu yüzden değişken maliyetleri üretime ya da satışa karşı duyarlılıklarına göre incelemekte fayda vardır. • Doğrusal Değişken Maliyetler: Belirli satış değişikliklerine sürekli olarak aynı oranda artış ya da azalış gösteren maliyetlerdir. Yiyecek-içecek satışlarındaki her artış için maliyet miktarındaki artış da değişmektedir. Örnekte de görüldüğü gibi doluş oranındaki ya da satış tutarındaki en ufak artış aynı oranda maliyetleride etkilemektedir.

• Sıçramalı Değişken Maliyetler: Üretim ya da satış oranından daha yüksek bir artış gösteren değişken maliyetlere denir. Buna fazla çalışma karşılığında ödenen zamlı ücret (fazla mesai) gibi ya da elektirik tüketiminin artmasına bağlı olarak elektrik faturasında ödenen kademelizamlı tarifeler gösterilebilir. Yukarıdaki grafiktede görüldüğü gibi belli bir noktaya kadar doluş oranıyla maliyetler doğru orantılı olarak artarken otel doluş oranı 73 oda olduğunda maliyetler 88 birime çıkmakta ve doluş oranı 76 oda olduğunda ise maliyetler 102 birime çıkmakta, böylece maliyetler ile satış arasındaki (doluş oranı) doğru orantı artık bozulmaktadır.

• Yavaşlayarak Artan Değişken Maliyetler: Üretim miktarındaki artıştan daha az oranda bir artış gösteren değişken maliyetlere denir. Bu daha çok hammadde ve malzeme alımlarının büyük miktarlarda yapıldığı durumlarda söz konusu olur. Fazla alınan hammadde ve malzeme miktarı alışlarda sağlayacağı indirimler bu tür maliyetlere gösterilebilecek en güzel örnektir. Yukarıdaki grafiği inceleyecek olursak; doluş oranı 69 oda olduğunda maliyetler 70 birimde fakat doluş oranı 87 oda olduğunda maliyetler 85 birim olmakta ve doluş oranı 101 olduğunda maliyetler 91 birimde kalmaktadır. Buda maliyetlerin giderek yavaşladığını göstermektedir.

• Yarı Değişken Maliyetler: Tam olarak değişken maliyetlere sokulamayan fakat değişmez kısmının etkinlik hacminden etkilenmediği değişken kısmının ise etkinlik hacmine göre değiştiği maliyetlere yarı değişken maliyetler denir. Yarı değişken maliyetlerin içeriğinin saptanması yani değişken ve değişmez kısımlarının ayrılması kolay değildir. Söz konusu payların ya da kısımların buluna bilmesi için etkin muhasebe kayıtlarına ve güçlü gözlemlere dayanan sağlıklı bir analiz yapılması gerekir. Yukarıdaki grafige baktığımızda işletmenin doluş oranı ne olursa olsun maliyetlerinin 500 birimlik kısmının değişmez maliyetlere ait olduğunu ve değişken maliyetlerinin doluş oranına bağlı olarak 500 birimden sonra giderek doğru orantılı olarak arttığını görmekteyiz.

Gerçekleşme Durumuna Göre Maliyet Kavramları 1. Fiili Maliyet: Üretim için gereken mal ve hizmetleri elde etmek için ödenmiş olan para ya da benzeri değerlere fiili maliyet ya da edimsel maliyet denir. Fiili maliyetler gelecek ile ilgili çalışmalarda bize yol göstermede yardımcı olur. Bunun için fiili maliyet verilerini sürekli olarak güncel tutmamızın daha yerinde kararlar almamıza fayda sağlayacağı kaçınılmazdır. 2. Geleceğe Dönük Maliyet: İşletmede mal ve hizmetler üretilmeden önce geçmişte ve güncel olarak yapılan maliyetler göz önünde bulundurularak belirlenirler ve genellikle birim bazında hesaplanırlar. Bu maliyetlere geleceğe dönürk maliyetler denir.

Denetleme Açısından Maliyet Kavramları 1. Denetlenemeyen Maliyetler: Bir bölüm yöneticisinin kararlarından ya da hareketlerinden önemli ölçüde etkilenmeyen maliyetlere denetlenemeyene maliyetler denir. 2. Denetlenebilir Maliyetler: Belli bir süre içerisinde bir bölüm yöneticisinin karar ve hareketlerinden önemli ölçüde etkilenen maliyetlerdir.

Yüklenme Biçimine Göre Maliyet Kavramları 1. Doğrudan Maliyetler: Belli bir bölümün ya da bölüm yöneticisinin sorumluluğu altında oluşan satışlar arttıkça yükselen azaldıkça azalan maliyetlerdir. 2. Dolaylı Maliyetler: Belirli bir bölüm ya da alanla kolayca tanımlanamayan dolayısıyla özel bir bölüme yüklenemeyen maliyetlerdir.

Dönem Gelirlerine Yüklenmesindeki Zamanlamaya Göre Maliyet Kavramları 1. Ürün Maliyetleri: Üretilen mal ve hizmetlerden bütünlenen tek birimlik ürünü oluşturan girdilerin maliyetlerine topluca ürün maliyeti denir. 2. Dönem Maliyetleri: Belirli bir dönemde doğrudan doğruya mal ve hizmet üretimine girmeyen ve bu nedenle de oluştukları dönemin karının saptanmasında topluca dikkate alınan giderlere denir.

İşlevsel Açıdan Maliyet Kavramları 1. Tedarik Maliyetleri: Hammadde, malzeme gibi mal üretimi için geçerli olan girdiler, yalnızca finansal olanakların varlığını gerektiren ve para ile ifade edilebilen özverilerdir. 2. Üretim Maliyetleri: Mal ve hizmetlerin üretiminin başlangıç aşamasından bu üretimin tamamlandığı aşamaya kadar olan bir üretim süreci içerisinde katlanılan para ile ifade edilebilen özveriye denir. • Doğrudan Malzeme Maliyetleri: Mal ve hizmetlerin üretilmesi sürecinde tüketilen, fiziksel olarak mal ve hizmetlerle birleştiği için mal ve hizmetlere kolayca yüklenebilen malzemelerin maliyetlerine doğrudan malzeme maliyeti denir.

• Doğrudan İşçilik Maliyetleri: Bitmiş belirli bir ürün üzerinde doğrudan çalışmış olan işgörenlerin oluşturdukları maliyete denir. • Genel Üretim Giderleri: Üretimle ilgili olmakla birlikte doğrudan işcilik ve doğrudan malzeme maliyetleri dışında kalan diğer üretim ile ilgili giderlere denir. Bu gider grubuna da değişken genel üretim gideri ve değişmez genel üretim gideri olarak ikiye ayırırız. • Değişken Genel Üretim Giderleri: Enerji giderleri, yardımcı malzeme ve dolaylı işçiliğin büyük bir bölümü bu gruba girmektedir. • Değişmez Genel Üretim Giderleri: Amortisman, kira, sigorta giderleri ve dolaylı işçiliğin değişmez kısmı bu grupta yer alır.

Karar Verme Açısından Maliyet Kavramları 1. Faklılaşan Maliyetler: İşletmede gerçekleşecek bir olayın maliyetlerde oluşturacağı farklılıkları gösteren maliyetlere denir. 2. Marjinal Maliyetler: Bir birim çıktının toplam maliyetlerde neden olacağı artış olarak tanımlanır. 3. Kaçınılmaz (Karşılıksız) Maliyetler: Fiili olarak gerçekleşmiş ve herhangi bir biçimde kaçınmaya olanak bulunmayan maliyetlere denir. 4. Kaçınılabilir Maliyetler: Sorumlu bir yöneticinin oyu ya da iradesi ile doğrudan oluşan maliyetlere denir. 5. Fırsat maliyetleri: Bir seçeneği geri çevrilerek, dikkate alınmayarak diğer bir seçeneğin kabul edilmesi ile vazgeçilen çıkar olasılığı, fırsat maliyeti olarak tanımlandırılır.

Diğer Maliyet Kavramları 1. Ortak Maliyetler: Gerek miktar gerekse sorumluluk bakımından iki ya da daha fazla bölüme dağıtılabilen maliyetlere denir. 2. İlişik Maliyetler: Herhangi bir kararı etkileyebilecek cinsten maliyetlerdir. 3. Standart Maliyetler: Belli bir satış hacmi ya da düzeyi için saptanan maliyetlerdir.

Maliyetleri ayırmak gerekli mi? Maliyetleri ayırmadan ne kadarının olmazsa olmaz ne kadarının yapılan satış ya da üretime bağlı olduğunu tespit etmemizin imkânı olmaz; bu durumda da işletmemizin kârlılık analizlerinin yapılması çok zordur. Maliyetleri analiz yapmak için incelersek değişir ve değişmez olarak ayırmamız gerekmektedir. Bu nedenle maliyetleri ayırt etmek önemli bir iştir. Ayırt edilmiş maliyetler işletme yönetici ve karar vericilerine karar verme aşamasında yardımcı olacağı unutulmamalıdır.

Kaynakça Ankuzem, Turizm İşletmelerinde Maliyet Analizi , Ankara Üniversitesi , s. 1 -98