Komputeryzacja procesw bibliotecznych 1 Program zaj Komputeryzacja procesw

Komputeryzacja procesów bibliotecznych (1) • Program zajęć: • Komputeryzacja procesów bibliotecznych – uwagi ogólne • Systemy biblioteczne – ujęcie teoretyczne • Systemy biblioteczne – ćwiczenia • MOL 2000+ • MAK+

Komputeryzacja procesów bibliotecznych (2) Rozwój usług bibliotecznych • Procesy biblioteczne Potrzeby użytkowników • Potrzeby informacyjne Rozwój technologii Procesy standaryzacyjne • Sprzęt komputerowy • Oprogramowanie • RFID • Format opisu dokumentów • Protokoły wymiany danych

Proces gromadzenia Dane dotyczące zamówień Dane dotyczące dostawców Dane dotyczące czytelników System księgowości gromadzenia zbiorów

Automatyczna rejestracja i kontrola wpływu wydawnictw ciągłych (akcesja) • Zamówienia wstępne • Automatyczna rejestracja/akcesja wydawnictw ciągłych • Reklamacje • Obieg • Oprawa • Zarządzanie prenumeratą • Wydawanie różnych wykazów • Aktualizacja katalogów OPAC

Proces katalogowania Dane bibliograficzne opisowe Dane dotyczące charakterystyki rzeczowej Lokalne dane biblioteczne

Proces udostępniania • Wypożyczanie dokumentu użytkownikowi biblioteki • Przedłużenie wypożyczenia (prolongata) • Kontrola zwrotu • Rezerwacja • Identyfikacja dokumentów nie zwróconych w terminie • Monity dotyczące dokumentów nie zwróconych • Zarządzanie dokumentami specjalnymi • Zarządzanie karami • Drukowanie wykazów, raportów i danych statystycznych

Proces zarządzania Administrowanie Księgowość Budżet Prace inwentarzowe Funkcje biurowe Statystyka dotycząca zbiorów Statystyka czytelników Statystyka działalności

Systemy biblioteczne • Etienne Bonnot de Condillac (1754) – System to zintegrowana całość, złożona z elementów połączonych zbiorem relacji • Ludwig von Bertalanffy – „General System Theory” (1942) • J. W. Forrester – związany z MIT od 1939, zajmował się analizą systemów z wykorzystaniem technologii informatycznej

Automatyzacja w bibliotekach • Automatyzacja - zastosowanie komputerów mające na celu ułatwienie różnego rodzaju prac (fabryki, biura) • Początki automatyzacji z zastosowaniem komputerów w bibliotekach to lata 60 -te XX wieku • Automatyzacja w bibliotece – zastosowanie komputerów dla procesów bibliotecznych właściwych i pomocniczych • Procesy właściwe (gromadzenie, ewidencja, opracowanie, przeszukiwanie, udostępnianie itp. ) • Procesy pomocnicze (administracja, zarządzanie itp. )

Rozwój systemów bibliotecznych (1) • Metody mechaniczne i fotograficzne – 1927 Dickman Book Charger – system wspomagający proces wypożyczania (metalowa płytka z danymi czytelnika) – 1932 system elektryczny firmy Gaylord wspomagający proces wypożyczania – lata 40 w Gary Public Library wprowadzono system oparty na photocharging (fotografowanie książki i karty czytelnika)

Rozwój systemów bibliotecznych (2) • Mechanografia – Wynalazek karty perforowanej (1890 Herman Hollerith) – Systemy oparte na karcie perforowanej • 1936: Biblioteka Uniwersytetu w Teksasie • 1985 Widener Library na Uniwersytecie Harvarda

Rozwój systemów bibliotecznych (3) • Systemy informatyczne – 1961 Biblioteka Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego (system obsługi czasopism) – 1966 Biblioteka Uniwersytetu Johna Hopkinsa w Baltimor (system wypożyczeń na IBM 1401) – 1967 Sussex County Library (system wypożyczeń ALS-1)

Typy systemów zautomatyzowanych • System zintegrowany: – Zaspokaja wszystkie funkcje biblioteki • System wyspecjalizowany: – Spełnia jedną z funkcji biblioteki • System złożony: – Kilka podsystemów, każdy spełnia ściśle określoną funkcję

Części składowe systemu bibliotecznego • • Moduł gromadzenia (ang. acquisitions) Moduł akcesji (ang. serial control) Moduł katalogowy (ang. cataloging) Moduł udostępniania( ang. circulation control) • Moduł administracji • Katalog publiczny – OPAC (ang. Online Public Access Catalog) • Moduły specjalne

Architektura systemu bibliotecznego (1) • Architektura typu klient-serwer • architektura systemu komputerowego umożliwiająca podział zadań (ról). • połączenie pomiędzy klientem a serwerem opisane jest przy pomocy określonych protokołów komunikacyjnych (TCP/IP). • komunikacja opiera się na schemacie, w którym klient nawiązuje połączenie z serwerem. Następnie wysyła żądanie w określonym formacie do serwera i oczekuje na jego odpowiedź. Serwer cały czas oczekuje na klientów i w momencie otrzymania żądania przetwarza je i wysyła odpowiedź.

Architektura systemu bibliotecznego (2) • Typy architektury klient-serwer • dwuwarstwowa: • złożona aplikacji klienckich - działających z reguły na komputerach osobistych stojących na biurkach użytkowników - oraz serwerów danych. • wielowarstwowa: • Warstwa prezentacji odpowiada za komunikację z użytkownikiem. • Warstwa serwerów danych ma za zadanie zapewnienie dostępu do danych przechowywanych w bazach danych (również rozproszonych), zagwarantowanie ich spójności i bezpieczeństwa. • Warstwa serwerów aplikacji wszystko to co nie należy do zadań obu pozostałych warstw, a musi być wykonywane w systemie.

Architektura systemu bibliotecznego (3)

Format MARC • Machine Redable Cataloging • Zespół pod kierownictwem Henrietty Avram 1965 • Jako program pilotażowy obejmował na początku 16 bibliotek • 1968 opracowano MARC II • 1969 taśmy magnetyczne z Biblioteki Kongresu kupowało 80 bibliotek amerykańskich • Obecnie obowiązuje MARC 21

MARC w Polsce • 1971 - Biblioteka Główna Politechniki Wrocławskiej przejmuje format MARC II • Projekt SABINA (System Automatyczny Biblioteki Narodowej) • 1982 - Zofia Moszczyńska publikuje specyfikację formatu MARC-BN

MARC (ISO 2709) • Struktura • Oznaczniki zawartości (etykiety pól, oznaczania podpól i wskaźniki) • Zawartość (dane)

Protokół Z 39. 50 (1) • Z 39. 50 jest nazwą międzynarodowego standardowego protokołu określającego komunikację między serwerem udostępniającym bazy danych a klientem zlecającym przeszukiwanie baz i prezentację odszukanych rekordów. • Norma opisująca ten protokół to ISO 23950: 1998 Information and documentation - Information retrieval (Z 39. 50) - Application service definition and protocol specification, • polski odpowiednik to PN-ISO 23950: 2002 Informacja i dokumentacja Pobieranie informacji (Z 39. 50) - Definicja usługi aplikacyjnej i specyfikacja protokołu.

Protokół Z 39. 50 (2) • Protokół opisuje wymianę komunikatów między klientem a serwerem, która umożliwia klientowi: • zlecenie dokonania przez serwer przeszukiwania w jednej lub wielu bazach danych oraz utworzenie zbioru wyników, • pobranie niektórych lub wszystkich odszukanych rekordów.

Protokół Z 39. 50 (3) • W ramach jego podstawowych funkcji przewidziano następujące operacje: • przeglądania indeksu (scan), • wyszukania (search), • prezentacji wyników (present). • Sposoby wyszukania (przeszukiwanych pól opisu, sposobu dopasowania itp. ) opisano oddzielnie.

Protokół Z 39. 50 – zastosowania • Karlsruher Virtueller Katalog KVK http: //www. ubka. uni-karlsruhe. de/kvk. html • Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KARO http: //karo. umk. pl/Karo/ • Multiwyszukiwarka dla Komputerowych Baz Bibliotecznych FIDKAR http: //mak. bn. org. pl/fidkar/index. html

RFID • Radio-frequency identification – technika, która wykorzystuje fale radiowe do przesyłania danych oraz zasilania elektronicznego układu (etykieta RFID) stanowiącego etykietę obiektu przez czytnik, w celu identyfikacji obiektu. • Technologia RFID coraz częściej wykorzystywana jest w bibliotekach w celu zminimalizowania kradzieży dokumentów, bardziej efektywnego śledzenia materiałów w całej bibliotece, łatwiejszej i szybszej inwentaryzacji i transportu materiałów.

OPAC • Online Public Access Catalog • Sposób udostępniania katalogów bibliotecznych użytkownikom • Zastępują tradycyjne katalogi kartkowe (lata 80) • Udostępniane za pośrednictwem sieci Internet (od połowy lat 90)

Trochę historii (1) • Karty katalogowe

Trochę historii (2) • Katalogi drukowane – Catalog of Books Represented by the Library of Congress printed Cards (167 tomy) – Aktualność – Problemy technologiczne – Problemy typograficzne – Weryfikacja i kontrola – Administracja i bezpieczeństwo

Trochę historii (3) • Fotoskład – Technika reprodukcji fotograficznej – Stosowana przy produkcji druków handlowych i naukowych – Bibliografie specjalne

OPAC (1) • System dialogu – Dialog w języku komend – Dialog w formie menu – Wyszukiwanie z zastosowaniem Algebry Boole’a – Wyszukiwanie w języku naturalnym – Zapytanie wg modelu „obiekt-relacja”

OPAC (2) • Pierwsze katalogi online udostępniono w: • Ohio State University (1975) • Dallas Public Library (1978)

OPAC (2) • Ergonomia – Jakość dialogu – Czas przygotowania użytkownika – Pomoce online – Dokumentacja – Czytelność i prezentacja danych – Niezawodność oprogramowania – Czas odpowiedzi – Żargon

OPAC - zastosowania – Biblioteka Narodowa (INNOPAC) - http: //alpha. bn. org. pl/ – Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (VTLS) https: //opac. buw. edu. pl/cgi-bin/katalog/chameleon – Biblioteka Główna UKW w Bydgoszczy (HORIZON) http: //82. 146. 234. 5/ – Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego (KOHA) http: //katalog. bg. szczecin. pl/cgi-bin/koha/opac-main. pl – Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu (ALEPH) http: //80. 53. 118. 28/F – Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu - http: //83. 16. 122. 50/cgibin/wspd_cgi. sh/WService=wsbroker 1/wo_log. w

Koniec prezentacji Dziękuję za uwagę