KOMPOST Karada ilk hayatn baladndan beri doada kompostlama
KOMPOST
Karada ilk hayatın başladığından beri doğada kompostlaşma var 380 milyon yıl Homo sapiens (insan türü) varoluşundan beri kompostun ekmeğini yiyor 100 bin yıl İnsanoğlu yerleşik hayata geçtiğinden beri kompostu tarımda kullanıyor 10 bin yıl
Kompost Üretmek ve Kullanmak Kompost olgusu global ekosistemin üç ana alt sisteminin denge ve verimliliğine hizmet eden mucizevi bir formüldür. Doğal sistemlerin kaynak tabanını ve fonksiyonelliğini korumak, Tarım sistemlerinin temeli toprağın sürdürülebilirliğini ve verimini sağlamak, Yerleşim sistemlerinin en büyük çevresel problemi olan çöp sorununa çözüm üretmek demektir.
KOMPOSTÇU OLMAK İyi bir ölü kaldırıcımısınız, iyi bir pislik temizleyicimisiniz? Bu işleri yaparken hiç göze görünmezmisiniz? Pislik temizlerken yalnızca temizliğin ferahlığını mı hissedersiniz? Ortalık temizlenince sizi temize havale etmeye çalışanlara, Ya da temizlikten sonra alkış tutanlara, Yalnızca tatlı gülümsermisiniz? Kompostçu olmak için mükemmel potansiyelsiniz.
ORGANİK MADDE Kısmen çürümüş, kısmen de sadece parçalanmış bitki ve hayvan artıkları birikiminden ibarettir. Bu madde toprak mikroorganizmaları tarafından sürekli olarak parçalanmakta ve çürümeye devam etmektedir. Bu nedenle toprakta kalıcı bir madde değildir. Onun için de, toprağa devamlı ve düzenli olarak bitki artıkları katmak suretiyle, yenilenmesi şarttır. Mineral toprakların organik madde içeriği düşüktür. Üst toprakta, ağırlık olarak, % 1 -6 arasında bulunur. Alt toprakta daha da düşüktür. Fakat toprak özellikleri, dolayısıyla bitki gelişimi üzerindeki etkisi, bu miktarla kıyaslanmayacak derecede büyüktür.
ORGANİK MADDE Toprağın canıdır Değişik oran ve bileşimlerde temel olarak C, H, O, N ile birlikte mikro elementler içerir. Bitki, hayvan mikroorganizma kökenli materyaldir Yüzlerce ya da binlerce yıl önce yaşamış olabilir Kompost yığınına koyduğumuz organik materyaldeki son amacımız humus oluşturmadır.
HUMUS Amorf (Tanımlanabilir şekil ve büyüklüğü yok) Kısmen kolloidal (Moleküler büyüklükle mikroskopik büyüklük arasındadır (1 -100 mµ arası) Boya tereyağı, silt kolloidal, çözünmez. Humusta çözünme var Heterojen kompleks (agregat) Birçok asit vardır. Fulvik asit açık renklidir, alkali ve asitte erir, düşük molekül ağırlığına sahiptir. Humik asit: Renkli, alkalide erir asitte erimez orta molekül ağırlığı. Kimyasal bileşimi organik madde, sıcaklık havalanma, nem ile yakından ilgilidir Kabaca Ligno-proteindir (%30 -35 protein, %40 -45 lignin) Daha detayla C%45, H %6, O%35, N%8, Kül %7 ortalama değerindedir Oksidasyon fazlaysa renk açıktır. Kireç ilave edilmişse rengi koyultur Dinamik
HUMUSUN YARARLARI Fiziksel yararlar �Toprağın yapısını iyileştirirler � Küçük toprak parçalarını birleştirerek toprağın çatlamasını, suyun yüzeyden akıp gitmesini engeller � Toprağın gevşekliğini artırarak havalanmasını ve işlenebilirliğini artırırlar. � Su tutma kapasitesini artırdığından kuraklığa mukavemet sağlarlar � Toprak rengini iyileştirirler ve daha çok güneş enerjisi emilimini sağlarlar
Kimyasal yararlar: �Toprak p. H’sını düzenlerler. �Besinlerin ve suyun kökler tarafından alınmasını teşvik ederler. �Alkalin koşullarda metal iyonlar için doğal şelat oluşturarak bitki köklerinden emilimin daha kolay olmasını sağlarlar �Bitkiler için çok önemli olan organik maddeleri ve mineralleri sağlarlar. �Katyon değiştirme kapasitesine sahiptirler. �Demir, çinko gibi iz elementlerin bitkiler tarafından kullanılabilecek forma dönmelerini sağlarlar. �Topraktaki azotun bitkiler tarafından alınabilmesini en yüksek düzeye çıkarırlar. �Bitkilerdeki klorozun giderilmesine yardım ederler
Biyolojik Yararlar Bitki enzimlerini uyarırlar. Biyolojik süreçte katalizör görevi yaparlar. Bitki köklerinin büyümesini desteklerler
Kompost İşlemi Kompostlaşma işlemi uygun sıcaklık ve nem miktarlarının sağlandığı havalı ortamlarda mikrobiyal canlılar tarafından organik materyalin biyolojik olarak ayrışma ve yeniden yapılanmalarından oluşan işlemdir Ø* Ağız ----Parçalama-Karıştırma----Ön işlem Ø* Mide----İşleme Girme----Kompostlaşma Ø* Bağırsak-Organizma tarafından kullanılma
Kompost Yapımında Kullanılacak Materyalin Seçimi Temiz (plastik, cam, ağır metal) Çeşitli kaynaktan (tarım ve metropolitan) Sistem döngülerine hizmet (Sürdürülebilir)
Temel Parametreler q Oksijen oranı: %12 q Nem: %50 -60 q Sıcaklık: 50 -60 C(40 tan düşük, 70 ten yukarı çıkmamalı) q Malzemenin parça büyüklüğü 1 -5 cm q C/N oranı: 25 -35/1
Bazı Organik Materyallerin C/N Oranı ØOrman altı örtüsü C/N: 110/1 Ø Buğday samanı C/N: 70/1 Ø Mısır sapı ve yaprakları C/N: 26/1 Ø Taze yeşil materyalde ise 7 -15/1
KOMPOST YAPIM TEKNİKLERİ Kaplı –Kapsız Fabrikasyon – Doğal
üSilo üDöner Silindir üYığın Yöntemleri (İndore Metodu ) üVaril Yöntemi ü 14 Gün Yöntemi üVermicompost üAnaerobik yöntem
Şekil 3: İndore metoduna göre kompost yığını hazırlanması (Kara, 2002)
Kompostlaşmanın ilk devresinde şeker, nişasta ve yağlar çözünür. Sıcaklık artışı ve p. H düşmesiyle birlikte selüloz parçalayıcı mantarlar devreye girer. Sıcaklığın 50 -55 C’ı bulmasıyla termofilik mikroorganizmalar faaliyete başlar. Üçüncü devrede kullanımlar sonucu termofilikler için elverişli madde azalmaya dolayısıyla faaliyetlerinin yavaşlamasıyla sıcaklık düşmeye p. H artmaya başlar. Mezofilik mikroorganizmaların devreye tekrar girmesiyle karbon ağırlıklı materyallerin parçalanma işlemi tamamlanır
MATERYALİ NOKTALAR HAZIRLARKEN DİKKAT EDİLECEK Ön kompostlaşma ve kokuya önlem alınmalı Elde etmek istediğimiz son ürün miktarının başlangıç materyalimizin ağırlık olarak yarısından az, hacim olarak ise daha da yüksek bir kayıpla gerçekleşeceğini göz önünde bulundurmalıyız. Biçilmiş çim kullanılacaksa yığındaki miktarı %50’yi geçmemelidir. Çimler anaerobik solunuma neden olmamak için soldurularak ve diğer maddelerle iyice karışımı sağlanarak kullanılmalıdır. Eğer bahçe, peyzaj alanlarındaki temizlikten gelen kuru yaprak komposta girecekse oranı %20’yi geçmemeli, aksi halde işlemi yavaşlatır.
Karbon ağırlıklı materyalden oluşan kompost (Bir yığında bileşimi %60 oranına kadar çıkabilir) yavaş olgunlaşır ancak toprağa uygulandığında besin maddelerinin salınımı ve toprağın su tutma kapasitesi yönünden daha uzun yıllar hizmet verir. Bu tür odunsu materyalin parçalanmadan sonra ön işlem olarak bir süre su içerisinde bekletilerek bünyesine su çekmesinin sağlanması üretimi hızlandırmaya yardım edecektir. Hayvan ürünlerinden kaynaklanan kalıntılar kullanılırsa mümkünse asitli bir sıvıya batırıldıktan sonra yığın yapılıncaya kadar talaş, saman gibi kuru karbon ağırlıklı materyalle karıştırılıp bekletilmelidir.
C/N oranının düşüklüğü işlemi hızlandırır, yüksek ısı ve amonyak çıkışı ile kendisini belli eder, odunsu materyalin fazla olduğu durumda işlem hızı düşer. Genelde işlem başlangıcında p. H asittir ancak işlem ilerledikçe alkaliye döner, son üründe nötr yada hafif alkali olur. Materyali parçalama biyolojik faaliyet ve havalanma için alanı artırdığından işlemi hızlandırır. Çiftlik şartlarında ve ev bahçelerinde yapılan yığınlarda biyolojik oksidasyondan dolayı yükselen ısı, düşen nem ve oksijen yığın açılıp havalandırılarak ve sulanarak tamamlanır. .
OLGUNLAŞMA İklim şartları, yığına giren materyalin parça büyüklüğü, kimyasal yapısı, nem ve havalandırma durumuna göre kompostun oluşumu yığın metodlarında 2 ay-2 yıl arasında değişir. Başlangıçtan sonra 7 -15 günde bir havalandırma, karıştırma ve eksilen nemin ilavesi ile kompostlaşma işlemi 3 -4 yığın açımından sonra gerçekleşmişse elenme işlemine geçilir. Nem %40 civarı Kahverengi siyah humuslu toprak görünümü ve kokusu Nötr veya hafif alkali p. H İçerisinde bazı toprak canlıları
Bitkisel Üretimde Kompost Kullanımının Amaçları Ø Toprak bünyesinde ve yapısında iyileştirme (tınlı bünye sağlama, tuzluluk, çorak rehabilitasyonu, havalanma, su tutma kapasitesi, geçirgenlik, agregat stabilitesi, su hareketi, katyon değişim kapasitesi vd. fiziksel-kimyasal iyileşmeler) Ø Topraktaki yararlı organizmaların çoğalması ve fonksiyonlarını sürdürmesi. Ø Toprağın mineral besin maddesi içeriğine katkı. Ø Toprağa uygulanan mikro ve makro besin elementlerinden bitkinin daha iyi ve daha uzun sürelerde faydalanması. Ø Toprak kökenli bitki patojenlerinin biyolojik kontrolü Ø Süs bitkileri, fidancılık, bodur meyve yetiştiriciliği gibi tüplüsaksılı üretimde torf tüf gibi doğal sistemlerden alınan veya fabrikasyon şartlarda elde edilen yetiştirme ortamlarına alternatif ya da destek.
Kompost Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar o Yetiştiricilik hedefi §Toprak Islahı §Bitki Besin Maddesi §Yetiştirme Ortamı o Bitki Evresi §Tohum §Fide §Fidancılık §Odunsu Bitkiler Her kompost iyidir; amacına uygun kullanılırsa!!!
Karbon: Azot oranı Düşük C: N bitkilere N temin eder Yüksek C: N biyolojik N bağlanmasını sağlar. C: N oranı ve N yarayışlılığı <10: 1 Yüksek 10: 1 -20: 1 Orta-Düşük 20: 1 -30: 1 Çok Düşük >30: 1 Negatif
• SONUÇ VE ÖNERİLER • Kompost yapımı ve kullanımı ülkemizde devlet politikalarında destek ve yaptırım açısından yer alması dolayısıyla araştırma, yayım, uygulama ve iş kolu olarak sektörleşmesi üzerinde acil olarak durulması gereken bir konudur • Çiftlik biriminden başlayarak ülkesel ve bölgesel öncelikle tarım ve tarıma dayalı sanayi atığı envanteri milli servet olarak ortaya konmalıdır. • Yetiştiricilik hedefi, zaman zemin hesabı (akşam yemeğine misafir çağırdık zevkleri belli masayı ona göre donatmalı, eve kışlık erzak alıyoruz uzun vadeli hesap) • Toprağın canı mikroorganizmadır. Bitkiyi beslemek mikroorganizmayı beslemekle başlar Doğadaki biyolojik çeşitlilik gibi mikroorganizmalarda çeşitli ve zengin beslenirse dengede olur.
Özellikle baklagiller familyasına ait hızlı büyüyen ağaç formlarını sınır ağaçlandırması, peyzaj alanı yaratmak gibi amaçlarla tarım sistemlerine sokarak yerkürenin birincil üretimine biyomas katkısında bulunur, toprağın derin katmanlarındaki yararlanamadığımız besin elementlerinin bize ulaşmasını sağlamış olmanın yanısıra sürekli kompost materyali kaynakları elde edebiliriz. Kompost yaşayan dinamik bir olgudur. Bu nedenle başlangıç materyali, iklim, işlem aşamaları gibi birçok faktör son ürüne etkilidir. Bu anlamda besin değeri ve uygulanma dozları konusunda hazır formül sunmak zordur. Genel anlamda çiftlik gübresine yakın ya da üzerinde değerler göstermektedir. Ortalama değerleri alırsak tarla uygulamalarında dekara 10 ton civarında verilebilir ve bu miktar 150 -200 kg arasında kompoze gübreye denk gelir. Bitki kompostta bulunan besin maddesinin yaklaşık %50 sini ilk yıl kullanabilir.
Doğa sağlıklıdır, dengededir, steril değildir Şekil 4: Yığın metoduyla kompost yapımı Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü (Daimi kompost sahası 2)
Şekil 5: Kompost alanında beton zemin üzerinde büyüyen bitki Yanlamasına geliştirdiği kök sistemi
Şekil 6: Kompostlu ortamlarda büyüyen turunçgil anacı çöğürleri
- Slides: 31