KOMPARATIVNA PRAVNA HISTORIJA Doc dr Omer Hamzi Ass

KOMPARATIVNA PRAVNA HISTORIJA Doc. dr. Omer Hamzić Ass. Benjamina Londrc, dipl. iur. , Kiseljak, 2014. godine

IX. ENGLESKO PRAVO • 1. Sistem engleskog prava sastoji se iz tri komponente podsistema: • a) common law, • b) equity law i • c) statute law); • 2. Angloameričko pravo • 3. Engleski parlament;

A) COMMON LAW (POJAM I ZNAČENJE) Značenje: - Specifičan pravni sistem općeg prava Engl. , koji je nastao prvenstveno kroz djelatnost kraljevskih sudova na teritoriji cijele Engl. , počev od 12. st. (Henrika II); - Jedinstveno engl. „opće pravo“, počelo se formirati kada su kralj. sudovi zadobili prevlast nad sudovima grofovija, satnija i feudalaca (kralj Henry II); - Mada donekle specifično, engl. pravo pripada porodici zap. pravnih sistema (njegovi instituc. i doktrinarni temelji dosežu do kasnog XI i XII st. ); Izvori engleskog „općeg prava“ (Common law): - poznavanje „prava zemlje“, - prethodna rješenja sudova, - kraljevski ukaz (writ) i, - sudska praksa je postala bitan izvor prava, dok su protokoli sudova sadržavali zapise koji su se pozivali na pojedino pravilo

A) COMMON LAW (KARAKTERISTIKE: PRECEDENT) Porijeklo: • Normani kao osvajači Engl. (poslije 1066. ) unificirali su svoje običajno pravo sa lokalnim običajima u jedan sistem prava zajednički (common) svim ljudima, pa se zato i zove common law; Objedinjuje običajno pravo koje obuhvata tri vrste običaja: • (1) opći koji se odnose na cijelu državu i formiraju opće pravo u užem smislu, • (2) posebni koji se odnose samo na jedan okrug i • (3) određeni partikularni propisi, koji su, putem običaja, korišteni od pojedinih sudova opšte nadležnosti Karakteristike: • presuda sudije u jednom sporu ne važi samo za taj slučaj, već se na osnovu sličnosti ili analogije prenosi i na nove slučajeve • ranije presuđeni spor koji se citira kao autoritet, odnosno precedent, naziva se case in point. • Presude i svi postupci koji su im prethodili publikuju se u posebnim izvještajima još od 1324. (od Edvarda II)

B) EQUITY SUDOVI (POJAM I ZNAČENJE) • Značenje: • Equiti law ili pravo pravičnosti se definiše kao „popravljanje onoga gdje je pravo zbog svoje univerzalnosti, deficitarno“, • To je skup materijalnih i procesual. pravila, poznat kao „equiti“ (pravičnost, odnosno u ovom slučaju „pravo pravičnosti“, • Vrijeme i okolnosti nastanka: • javio se krajem XIV i u XV st. kada su kraljevski common law sudovi postali suviše strogi i uski u svom tumačenju vlastitih funkcija i pravila, pa je zato chancellor – kancelar, uz kraljevu dozvolu, uspostavio sud poznat kao The Court of Chancery – Kancelarov sud), • - Equity Law – rezultat je molbi i žalbi kralju po predmetima koji nisu dobili zaštitu od sudova općeg prava (Common law), uglavnom iz formalnih razloga;

B) EQUITY SUDOVI (RAZLIKE U ODNOSU NA KOMMN LAW) • Formalne i suštinske razlike između Equity i Common law: • -Equiti procedura elastičnija – predmeti nisu rešavani pred porotom; • – Equiti je djelovao samo u onim slučajevima gdje su pravni lijekovi commen law bili neadekvatni); • - Dok su common law sudovi uglavnom mogli kao presudu izreći naknadu štete, dotle je Court of Chancery mogao narediti strankama da učine ili ne učine neki akt i da ih kazni u slučaju nepokoravanja njegovim odlukama); • - Equity je osnažio izvjesna obećanja i sporazume koje common law nije poznavao – najvažniji takav slučaj bio je tzv. trust, t. j. kada neko drugome prenosi svojinu „na povjerenje“ u korist trećeg lica (to je rimski bona fides); • - Equity kao dodatni sistem pravde doveo je do dvojnog pravnog sistema u Engleskoj koji se prenosi i u njene kolonije;

C) STATUTE LAW - Poslije common law i equiti, treći glavni historijski, a od XV st. i glavni literarni izvor engleskog prava je – zakonodavstvo, t. j. Statute Law; - Zakonodavna aktivnost svih normanskih kraljeva izraž. se u izdavanju raznih uredbi i akata (povelje, statuti, asize, provizije i konstitucije) – - I u kasnijem periodu vladari su izdavali slične akte, pove-lje (chartes – Magna carta), ordonance i dr. ali ti akti nisu uživali autoritet općepriznatih zakona); - Preokret u XV. stoljeću u pogledu priznanja autoriteta zakona – nastaje sa pojavom parlamenta, koji je preuzeo u potpunosti zakonodavnu funkciju. (tu spadaju i norma-tivni akti koji se nazivaju bill, što se uglavnom odnosi na zakonske projekte, ali se može koristiti i za usvojene zakone). ;

2. ANGLO-AMERIČKO PRAVO • Razvojem komon law i equiti law sistema nastao je dvojni sistem sa odvojenim komon law i equiti law sudovima, koji su doseljenici prenijeli kasnije u svoje američke kolonije; • Izvjesne crte koje razlikuju današnje englesko i američko pravo od evropsko-kontinentalnih pravnih sistema, mogu se objasniti nekim historijskim specifičnostima • U Engl. je rano izvršena centralizacija političke i sudske vlasti u rukama kralja, pa se zato nisu razvili pravni partikularizmi, a pravni sistem se kontinuirano razvija kroz čitav srednji vijek); • U Engleskoj se rano razvila sekularna pravna profesija sa sopstvenom organizacijom i tradicijom; • U XIV st. kao jedna srednjovjekovna gilda, engleski prav-nici udruživali su se u bratstva, tzv. Inns of Court, gdje su obučavali svoje učenike (odatle sudije i pravnici i danas uživaju veoma veliki ugled); • Iz navedenih razloga u Engleskoj nije bilo potrebe za recepcijom;

3. ENGLESKI PARLAMENT (ZAČECI) • a) Poznat kao „majka parlamenata“, razvio se iz jedne institucije koju je uspostavio kralj Edward I (1272. – 1307. ) radi pravične procjene poreza; • - predstavnici gradova i sela (građana i zemljoposjednika) morali su uredno dolaziti u London da se sa kraljevim savjetnicima dogovore o poreskim procjenama i drugim državnim poslovima (to nije bila povlastica, već striktna obaveza); • - Potom su bili zaduženi da prenesu svojim sugrađanima sve što su kralj i njegovi savjetnici zamislili u svojim odlukama;

2. ENGLESKI PARLAMENT (SPEAKER, DOM LORDOVA) • b) Dok su kralj i lordovi sjedili, učesnici iz pokrajine na tim savjetovanjima obično su stajali i samo odgovarali ako bi ih pitali za njihovo mišljenje; • - Odomaćilo se da ove odgovore daje određena ličnost koja se ranije savjetovala sa ostalim o tome šta je najbolje da se kaže o nekom pitanju (ta ličnost se zvala speaker, govornik za sve ostale; • - Kasnije je govornik (speaker) postao predsjednik na savjetovanju plemstva, građana i seljaka, dok su se kraljevi savjetnici – perovi izdvojili u ili Gornjem domu (tako je, ustvari, nastao Dom lordova i engleski parlament);