KMYASAL TEMZLK MALZEMELER VE DORU KULLANIMI 1 KMYASAL

KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI 1

KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI 1)Temizlik malzemeleri 2)Sabun nedir? 3)Deterjan nedir? 4)Parfüm 5)Yumuşatıcılar 6)Çamaşır Suyu 7)Çamaşır Sodası 8)Tuz Ruhu 2

KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI q Kimyasal maddeler yalnızca imalat ya da sanayi dallarında kullanılmayıp, günlük yaşamımızın bir parçası haline gelmiştir. 3

q. Mutfak ve banyoyu temizlediğimiz, çamaşır ve bulaşıkları yıkadığımız ve mobilya cilaları, yüzme havuzu için kullandığımız klor, benzin, motor yağı, hidrolik yağ ve LPG kimyasal maddelerdir. 4

q Evlerimizde kullandığımız ve kimyasal madde olarak değerlendirmediğimiz birçok ürün bulunmaktadır. q Sabunlar, şampuanlar, deodorantlar, parfümler, ilaçlar, öksürük şurupları, reçeteli ilaçlar, vitaminler, bitkisel ilaçlar ve organik temizlik ürünleri. q Kimyasal maddeler zehirli ve yanıcı olabilir ya da karıştırıldıkları zaman şiddetli tepki verebilirler. 5

TEMİZLİK MALZEMELERİ Sabun Deterjan Çamaşır Suyu Çamaşır Sodası Tuz Ruhu 6

SABUN NEDİR? 7

q q q Sabun temizlikte kullanılan maddelerden bir bölümüne verilen genel addır. Kimyasal bakımdan sabun ise basitçe yağ asitlerinin sodyum (Na ) yada potasyum (K) tuzlarından meydana gelen bileşiklerdir. Farklı sabun çeşitleri vardır. 8

Yağ asitlerinin Na tuzlarına beyaz sabun, K tuzlarına arap sabunu denir. Na tuzları katı sabun, K tuzları genellikle jel şeklinde olur. 9

SABUN OLUŞUMU Gliserin Triaçilgliserol Sodyum karboksilatlar Hayvansal ya da bitkisel yağlar, kuvvetli bazlarla aynı ortamda ısıtılır. Bu olay sonunda sabun ve gliserin elde edilir. 10

SABUN KİRİ NASIL TEMİZLER: Sabun molekülleri 2 kısımdan oluşur. Suyu seven kısmı, suyu sevmeyen kısmı. Suyu seven kısım molekülün baş kısmını, sevmeyen kısmı da kuyruk kısmını oluşturur. Anlaşıldığı gibi baş kısım, polar; kuyruk kısmı da apolardır. 11

12

Sabun suda çözündüğünde bazik bir çözelti oluşturur. Oluşan baz kiri yumuşatır. C 17 H 35 -COONa → C 17 H 35 -COO- + Na+ Kirler, genel olarak apolar yapıda olan yağlardır. Sabun ile su karşılaştığında sabunun polar ucunu, su molekülleri çeker. Ancak sabunun apolar ucu da elbisede yumuşamış olan apolar kiri sarar. Su molekülleri sabunun anyon kısmını çeker ve böylece kir ortamdan çözeltiye geçmiş olur. NOT: sert sularda özellikle Mg+2 ve Ca+2 iyonları vardır. Sabunlardaki anyon kısmı bu katyonlarla bileşik oluşturarak çökerler. Bu sebeple sabunun önemli kısmı çökmüş olur. Yumuşak sularda sabun daha fazla temizler. 13

DETERJAN NEDİR? 14

q Kir sökücü anlamına gelmektedir. Sabun dışındaki tüm temizlik malzemelerini kapsamaktadır. q Petrol ve türevlerinden elde edilmektedir. q Yüzey aktif özelliği olan deterjanlarda hidrofob kısmı genelde 8 -18 karbon içeren düz veya dallanmış zincirlidir. Yapıda bazen benzen halkası da bulunabilmektedir. 15

DETERJAN Uzun C atomu zincirinden oluşan bir alkil yada arilin SÜLFAT yada SÜLFÜNAT tuzudur. C 12 H 25 -OSO 3 Na 16

Deterjanların yapısında benzen halkası taşıyan türleri vardır. Benzen halkası formülde gösterilmiştir. Bu tür deterjanlara; alkil benzen sülfonat deterjanları denir.

DETERJANLARINI KİRİ TEMİZLEMİSİ Deterjanın temizleme prensibi sabunla aynıdır. C 12 H 25 -OSO 3 - anyonunun OSO 3 - tarafı su tarafından C 12 H 25 - ucu, kir tarafından çekilir. Bu şekilde kir temizlenmiş olur. NOT: Deterjanlar, sert suda çökelek oluşturmazlar. Sert sularda daha iyi temizlerler. NOT: Deterjanlara köpük düzenleyici katkı maddeleri ilave edilir. NOT: Deterjan ve sabunun sıcak suda daha iyi temizlerler. 18

Su seven uç su moleküllerini tutar 19

DETERJANLARIN FORMÜLASYONUNDA BULUNAN YARDIMCI MADDELER Dolgu maddeler : Bu maddeler suya sertlik veren tuzları (Örn; Ca ++ ) inaktive ederek kumaş ve çamaşır makinasının çeşitli yerlerinde birikmesini önlerler. Deterjanların ısıtma ve emülsifiye olma özelliklerini artırırlar. Yıkama çözeltisinin uygun p. H’da olmasını sağlarlar. (Fosfatlar, karbonatlar, silikatlar, sodyum sitrat ve aluminasilikatlar. ) Ağartıcılar : Bu maddeler çeşitli konsantrasyonlarda bulunan sodyum peroksit, sodyum perborat veya sodyum hipoklorit gibi maddelerdir. Hemen hepsinin yan etkileri vardır. Deride ve gözde yanmalara, ağız ve yemek borusunda yanıklara neden olurlar. 20

Deterjanların Sahip Olması Gereken Nitelikler v Suyun tek başına kirleri temizleyici gücü sınırlıdır. . Kirle suyun süspansiyon veya emülsiyon şeklinde birleşmesi için suya temizlik maddeleri katılır. Deterjan ismi verilen bu temizlik maddeleri doğal veya yapay nitelikte toz, tablet, ince tabaka veya sıvı halde olabilir. v. Deterjanlar yüksek yüzey aktivitesine sahiptir. 21

Anyonik Amfoterik Yüzey aktif maddelerin suda çözündüklerinde hidrofil uçlarının ortaya çıkarttığı iyonların niteliğine göre; Katyonik Noniyonik 22

ANYONİK AKTİF MADDELER q Suda çözündüklerinde hidrofil uçları anyon oluşturur. q Deterjanlar genellikle anyon aktif madde içerirler. q Etkileri ve sudaki çözünürlükleri sıcaklıkla artar. q Çok köpürürler. q Su sertliklerinden olumsuz etkilenirler 23

KATYONİK AKTİF MADDELER q Sudaki çözeltileri katyon iyon oluşturur. q Kir çıkarma özellikleri zayıf olduğundan temizlik ürünleri üretiminde kullanılmaz. q Anyonik aktif maddelerle karıştırıldıklarında birbirlerini nötralize ederek çöker ve özelliklerini kaybederler. q Dezenfektanlar ve çamaşır yumuşatıcılarının üretiminde kullanılırlar. 24

NON-İYONİK AKTİF MADDELER q Suda çözündüklerinde herhangi bir iyon oluşturmazlar. q Anyonik ve katyonik aktiflere oranla daha pahalıdır. q Su sertliğinden etkilenmemeleri önemli özelliklerindendir. q İyi bir yıkama maddesidir. q Alkali ortamda temizlenmemesi gereken malzemelerin temizliğinde tercih edilir. q Yağlı kirlerin çıkarılmasında oldukça etkilidir. 25

AMFOTERİK AKTİF MADDELER q Yapılarında hem anyon hem katyon aktif maddelerin yumuşatma özelliğini taşırlar. q Temizleme güçlerinin yüksek olmasına karşın, yapılarının ve üretimlerinin karmaşık olması nedeni ile daha çok kozmetik sanayisinde kullanılırlar. 26

PARFÜM q Parfümün temizlik maddelerine ilave edilmesindeki nedenler temizliğin algılanabilir göstergesi olması ve temizlik sırasında sıcaklığın etkisiyle kirlerin yaydığı kötü kokuların önlenmesidir. 27

qÇeşitli sakıncalarından ötürü, endüstriyel çamaşır temizliğinde parfümün etkisinin oldukça az olması istenmektedir. q. Parfümler, birbiriyle uyumlu pek çok yağ ve koku maddesinin karışımından elde edilir. 28

APRE MADDELER q Yumuşatıcılar 29

YUMUŞATICILAR q Katyonik aktif maddelerdir. q Yıkanmış elyafın yüzeylerine yerleşerek yüzeyi yeniden düzgün hale getirirler. Elyafı kabartırlar. Yıkama esnasında gerek sürtünmeden gerekse anyonik maddelerden kaynaklanan statik elektriklenme oluşur. Çamaşır yumuşatıcılarının bir diğer etkisi de bu statik elektriklenmeyi ortadan kaldırmaktır. 30

Sabun ile Deterjan Arasındaki Fark DETERJAN SABUN Suda çökelme yapar. q Bardak ve tabaklarda lekeler oluşur. q Giysiler ütülenirken sarı lekeler meydana gelir. q Doğal yağlardan hazırlanır. q Suyun sertliğinden etkilenir. q Birçok kullanım alanında deterjanın yerini alamaz. q q q Hem sert hem yumuşak sularda yıkama özelliğine sahiptir. Sert sularda bile rahatlıkla köpürür. Petrol ve türevlerinden elde edilmektedir. Suyun sertliğinden etkilenmez. Sabunun yaptığı her işi yapabilir. 31

ÇAMAŞIR SUYU q Çamaşırdaki kir ve lekelerin çıkmasına yarayan ya da çamaşırı beyazlatan, özel olarak hazırlanan kimyasal sudur. q Kimyasal formülü, Na. OCl; kimyasal adı, sodyum hipoklorit veya sodyum hipoklorür. q Bulaşık, fayans, ıslak zemin, banyo ve tuvalet temizliğinde ve hijyen amacıyla kullanılan kimyasal bir maddedir. 32

33

ÇAMAŞIR SULARI: Bilinen beyazlatıcılar (ağartıcılar), Hidrojen peroksit (H 2 O 2) Sodyum hipoklorit (Na. OCl) Sodyum perborat mono hidrat(Na. BO 3. H 2 O), Sodyum perborat tetrahidrat (Na. BO 3. 4 H 2 O) , Sodyum perkarbonat (2 Na 2 CO 3. 3 H 2 O 2) gibi bileşiklerdir. 34

KLORLU ÇAMAŞIR SUYU: Sodyum Hipoklorit in % 5 lik çözeltisidir. Beyazlatıcı ve parlatıcı özelliğine sahiptir. • Mikrop öldürücü özelliğine sahiptir. • Ucuz dur. • Renkli çamaşırlarda kullanılmaz. 35

OKSİJENLİ ÇAMAŞIR SUYU: Bunların en önemlileri sodyum perborat (Na. BO 3. 3 H 2 O) ve sodyum perkarbonat (2 Na 2 CO 3. 3 H 2 O 2) tır. Bu çamaşır sularının klorlu çamaşır sularına göre bir çok üstün yönleri vardır. • Daha pahalıdır. • Pamuklu ve keten kumaştan üretilmiş kumaşlarda kullanılır. • Her renk kumaşta kullanıla bilir. • Kumaşları fazla yıpratmazlar. 36

ÇAMAŞIR SODASI: Na 2 CO 3 Çamaşır sodası Sodyum Karbonat olarak bildiğimiz, bazik bir tuzdur. Sodyum Karbonatı suya attığımızda: Na 2 CO 3 +H 2 O → Na. OH +Na HCO 3 şeklinde çözünürler. Yukarıda oluşan Sodyum Hidroksit: NOT: Çamaşır sodası görüldüğü gibi yağlar için önemli bir temizleyicidir. Yağ + Na. OH → Sabun + 37

q. En önemli kullanım alanı beyazlatma(ağartma)dır. q. Bir maddeyi beyazlatmak veya ağartmak, onun rengini çıkarmak veya açmaktır. q. Diğer bilinen beyazlatıcılar, hidrojen peroksit(H₂O₂), sodyum hipoklorit(Na. Cl. O), sodyum perborat mono hidrat(Na. BO₂. H₂O₂), sodyum perborat Tekstil sanayisinde boyama işleminin ilk adımı beyazlatmadır. qÇamaşır suyu, su arıtımı, sebze ve meyvelerin temizlenmesi amacıyla da kullanılmaktadır. 38

ÇAMAŞIR SODASI 1. Çamaşır sodası Na 2 CO 3(sodyum karbonat) olarak bilinen bazik bir tuzdur. 2. Çamaşır sodası suya atıldığında, Na. OH bazını oluşturur. ÇAMAŞIR SUYU 1. Beyazlatıcı maddeler dir. 2. Klorlu çamaşır suları, hipo kilirit asitin %5 lik çözeltisidir. Ucuzdur. Renkli çamaşırlarda kullanılmazlar. 3. Oluşan Na. OH yağ ile tepkimeye 3. Oksijenli çamaşır suları, girerek, sabun ve gliserin pahalıdır. Çamaşırları fazla oluşturur. yıpratmazlar ve her renk 4. Çevreye zarar vermez. çamaşırda kullanılır. 39

TUZ RUHU q Hidroklorik asit, hidrojen ve klor elementlerinden oluşan, oda sıcaklığı ve normal basınçta gaz halinde bulunan kimyasal bileşiktir. q Temizlikte doğru kullanılan %36 lık derişik HCl, tuz ruhudur; sıvıdır. q Fayans, taş vb ıslak zeminde ağır kirleri temizlemek için kullanılır. 40

Kullanım alanları şöyledir: q Başlıca hidroklorik asit içeren tuz ruhu, çeşitli iş alanlarında kullanılan bir tür inorganik asittir, q Organik bileşiklerin oluşturulması, q İnorganik maddelerin sanayi dallarında üretilmesi, 41

Derişik HCl, organizmalar için büyük tahribata neden olabilmektedir. Gaz halindeki bir miktar HCl solunumu halinde, tüm solunum sistemi tahrip edilebilir. Sıvı halde döküldüğü çoğu yüzeyi eritebilir. HCl ile çalışırken, eldiven ve koruyucu kıyafetlerin giyilmesi HCl kaynaklanabilecek tahribatların azaltılmasında veya engellenmesinde önemlidir. Çamaşır suyu ile tuz ruhu birleşirse Cl₂ açığa çıkar. Cl₂ gazı oldukça zararlıdır. Bu nedenle tuz ruhu ile çamaşır suyunun birlikte kullanılmaması gerekir. Na. OH+2 HCl―>Na. Cl+H₂O+Cl₂ 42

GENEL OLARAK KİMYASAL TEMİZLİK ÜRÜNLERİ ZARARLARI Bulaşık deterjanları Piyasada satılan bulaşık deterjanlarının çoğunda yüksek düzeyde fosfat ve klor bulunur. Yanlışlıkla yutulursa çok önemli sağlık sorunlarına yol açar. Bu nedenle bulaşıklarınızın çok iyi durulanması gerekir. 43

Cam ve ayna temizleyiciler Cam temizleyicilerin çoğu su, amonyak ve biraz da mavi boya karışımından başka bir şey değildir. Amonyak içeren cam temizleyicileri fazlasıyla tahriş edici gazlar yayar ve kazara göze püskürtülürse zararlı olabilir. 44

Koku Gidericiler Oda deodorantlarının çoğu hiçbir şekilde havadaki kötü kokuları yok etmez. Bazıları rahatsız edici kokuları, hoş kokularla örtmeye çalışır, bazıları da burun yollarını yağlı bir tabakayla kaplayıp koku alma duyumuzu engelleyen bir kimyasal yayar. Oda deodoratlarında bulunan kimyasal maddelerden bazıları naftalin, fenol, kresol, etanol, ksilen ve formaldehit'tir. 45

GÜNCEL OLAYLAR 46

Özellikle isveç’ten alınan “sterisol” isimli dezenfektan cilt kanseri riskini arttıran bir maddedir ve genelde sıvı sabunlarda kullanılmaktadır. Maliyeti düşük ve “sterol” adıyla satılan bu dezenfektan cilt kanseri bakımından oldukça tehlikelidir. 47

Ankara onkoloji hastanesine yapılan başvurular da son 4 yılda “cilt kanseri” kanseri hastalığı sayılarının %94 arttığı gözlenmiştir. özellikle ucuz sıvı sabunların kullanımına dikkat göstermek gerekmektedir. 48

KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE SAKLANMA VE KULLANILMASINA YÖNELİK ÖNERİLER? 49

q Herhangi bir kimyasal ürünü almadan önce ETİKETİ OKUYUNUZ! Ürünün doğru kullanımını ve taşıdığı tehlikeleri öğreniniz. q Evde özellikle çocukların olması halinde, en az tehlike içeren kimyasal ürünleri SEÇİNİZ q Kimyasal ürünleri çocukların ulaşamayacağı bir dolaba KİLİTLEYİNİZ En tehlikeli ürünleri dolabın en dip kısmında SAKLAYINIZ. 50

B İ Zİ D İ NLEDİĞİN İZ İÇİN TEŞ EKKÜR EDERİZ 51

AYŞE CANLI 1111211016 CENNET COŞKUN 1011211028 BURCU KAYAK 1011211056 AZER DİLEK 1011211077 HÜLYA CANDOĞAN 1011211078 52