Kmr Arama ve Veri Toplama KmrRezerv REZERV Bir

Kömür Arama ve Veri Toplama

Kömür-Rezerv REZERV Bir bölgedeki bir cevherin miktarını ve endüstriyel özelliklerinin ortaya konulmasıdır. Rezerv aynı zamanda ekonomi için bir tür ekspertiz değerlendirmesidir. Bu değerlendirmenin yapılmadığı kaynaklar ekonomi için bir anlam ifade etmez ve ekonomik gösterge ve değerlendirmeler içerisine sokulamaz.

Kömür-Rezerv Çeşitleri Değişik kaynaklara bakıldığında değişik adlar ve tanımlar altında rezervlerin açıklandığı görülür. Bunlardan bazıları ve kömür araştırmalarında karşılan rezerv çeşitleri: • Prognostik rezerv • Jeolojik rezerv • Mümkün rezerv • Muhtemel rezerv • Görünür rezerv • Yerinde rezerv (in-situ reserv)(isgs) • İşletilebilir rezerv (recoverable reserv)(usgs) • Satılabilir rezerv (marketable reserv)(usgs)

Kömür-Rezerv Prognostik rezerv Bir yörenin veya bir bölgenin yahut bir kıtanın belirli bir cevher için değişik kaynaklardan yararlanılarak bulunan rezervidir. Hata oranı %99 -100 olarak kabul edilir.

Kömür-Rezerv JEOLOJİK REZERV Bir kömür yatağının jeolojik harita ve kesit gibi bulgular doğrultusunda elde edilen verilere dayanılarak belirlenen rezervidir. Hata oranı %90 -99, 9 arasında değişir.

Kömür-Rezerv Mümkün Rezerv • Bir boyutu ile bilinen ve diğer boyutları jeoloji, jeofizik etütlerle veya birkaç yarma – sondaj verileriyle tahmin edilen rezervlerdir. • Arama işlemlerinin yapılmamış veya yok denecek kadar az olması nedeniyle, konumu-uzantısı tanımlamayan diğer bir değişletme için dikkate alınmayan bir rezerv sınıfıdır. • Hata Oranı %50 -70 arasındadır. Ortalama % 60 olarak kabul edilir.

Kömür-Rezerv MUHTEMEL REZERV Sondaj veya yarmalarla 2 boyutu belirlenmiş Arama açısında tabaka doğrultu ve eğimlerinde hala tereddütler bulunan Hidrojeolojik vb, özel jeolojik durumları genel hatlarıyla bilinen Numune ve ölçüm noktalarındaki bilgilere dayanılarak yeraltı madenciliğine olanak tanımayan Sondaj ve kuyu vb işlemler sonucunda elde edilen verilerin etkinlik sahasının 250 - 500 m arasında değiştiği Endüstriyel kullanım konusunda ön bilgilere dayanılarak planlamaların yapılabilmesi için ek çalışmalara ihtiyaç duyulan rezervdir. Hata oranı % 40 civarındadır.

Kömür-Rezerv GÖRÜNÜR REZERV Kesin hesabı 3 boyutlu olarak elde edilen verilerle belirlenmiş, Teknolojik tüm testleri yapılmış ve kullanılacağı alanlar belirlenerek bu yönde yapılacak her türlü işlem için yeterli olanağı sağlayan, Yeraltı madencilik faaliyetleri açısından yeterli veriyi sağlayan Yeraltı hidrojeolojik, tektonik ve litolojik özellikler vb diğer özellikleri belirlenmiş olan rezervlerdir. Hata oranı %10 -20 arasındadır.

Kömür-Rezerv SONDAJ PROGRAMI • • • Bir yörede kömür armalarında sondajlı çalışma yapılıyorsa sondajlarla ilgili olarak bir plan hazırlanır. Bu plan aşama hangi sondajların mevcut jeoloji haritasına göre yapılacağını belirtir. Sondajlar bu programa göre: Arama İstikşaf (geliştirme) Rezerv olarak gruplandırılır.

Kömür-Rezerv ARAMA SONDAJLARI Kömür aramalarında olasılı kömür damarını kesme, bölge stratigrafisini, sedimantasyon sekansını belirleme amaçlı yapılan sondajlardır. Derinlikleri ve diğer tüm detayları kuyu jeoloğu tarafından belirlenir.

GELİŞTİRME (istikşaf )SONDAJLARI Bunlar kömür damarının varlığının saptanmasından sonra yapılan sondajlardır. Kömür damarı/larının yayılımlarını, havzanın/basenin kömür oluşumu için sınırlandığı fasiyes ve jeolojik koşulları belirleme amaçlıdır. Fayların temel geometrileri ve sistematiği bu evrede belirlenir.

Kömür-Rezerv REZERV SONDAJLARI Kömür damarlarının yayılım ve genel olarak kalınlık değişimleri, fayların yerleri ile atımları belirlendikten sonra yapılan sondajlardır. Düz ve yayılımında herhangi bir anomalinin bulunmadığı, kalınlığın istikşaf sondajlarında aşırı değişmediğinin belirlendiği sahalarda genel olarak 250 metre sondaj aralıkları yeterli kabul edilir. Ancak faylara yaklaşıldığında, eğimli ve şişmelerin fazla olabileceği kömür damarlarında bu aralık daha küçük mesafelere indirgenebilir. Gerekirse, aralık 25 metreye dahi indirilebilir. İlerlemeler, salt kalınlık, ara kesme ve numune almaya yönelik olması halinde, örtü tabakalarında sediman (cuting) olarak yapılır ve kapalı işletmede kömür tavanına işletme için yeterli bilgiyi verecek mesafeye kadar erişildikten karotlu yapılır. Düşük baskı ile yeterli devir ayarlanır. Karot kayıp yüzdesi %50’ aşmamalıdır. Aşması halinde sondaj beklenen amaca ulaşmış sayılamaz. Numune alımları mümkün olduğunca kömürün özelliğini temsil edecek düzeye kadar karotların temizlenmesi ve sondaj sirkülasyon sıvısı etkisi gidinceye kadar bekletilip kurutulduktan sonra yapılmalıdır. Litolojik determinasyonlarda ise mümkün olduğunca maseral ve ara kesmelerin 10 X lup ile bakılarak gerekli detayları verecek şekilde yapılması zorunludur.

Özel özellikleri göstermek için fotoğraflanan sondaj karotu. Bu durumda, kömürün üstündeki aşınmış kumtaşı dokanağı ve kömürün üst kısmında bulunan siderit nodülleri görülür.

sertlik, örneğin orta - zayıf günlenme, örneğin taze doku ve yapı, örneğin ince çapraz tabakalı renk, örneğin açık gri tane büyüklüğü, örneğin orta - ince isim, örneğin kumtaşı diğer özellikler, örneğin çamurtaşı ile lamina. Kömür jeologu sondaj kesinti örneklerinden kuyu logu oluşturuyor.

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI KÖMÜR REZERVİ HESAPLANMASINDA İKİ YÖNTEM UYGULANIR: POLİGON METODU İZOPAK METODU

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI Poligon (üçgen) yöntemi: Sondaj, kuyu, yarma vb noktalarındaki verilerden kömürün yayılım alanı 1/1000 veya 1/5000 veyahut 1/10000 ölçekteki haritaya çizilir. Her sondajdaki elde edilen gerçek kalınlık değerlerinin

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI Poligon (üçgen) yöntemi: Her noktadaki gerçek kalınlıklar şayet damar veya diğer stamplarda hesaplanmamışsa hesaplanır ve sondaj/yarma yanına yazılır. Sondaj, kuyu, yarma vb noktaların birleştirilmesiyle üçgenler oluşturulur.

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI Poligon (üçgen) yöntemi: Üçgenin alanı A 1=((a)*(h))/2 formülünden hesaplanır. (s 1 s 2=s 1 ve s 2 sondajları arasındaki uzaklık, h= bu doğruya s 3 sondaj noktasından inilen dik doğrunun uzaklığı)

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI Poligon (üçgen) yöntemi: Her sondaj/yarma/stamptaki işletilebilecek olan işletilebilir gerçek kalınlık hesaplanır ve yanına yazılır. Bunların her birinden üçgenin ortalama kalınlığı (yani a üçgen prizmasının yüksekliği olan), ortalama işletilebilir gerçek kalınlık değeri bulunur. Buradan: V 1=A*Kort formülüyle S 1, S 2, S 3 sondajlarının arasındaki kömürlü panelin hacmi hesaplanır.

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI Poligon (üçgen) yöntemi: Sondaj, kuyu, yarma vb noktalardan alınan numunelerden laboratuvarda yapılan yoğunluk deneyleri sonuçlarından, üçgen ortalama yoğunluk değeri hesaplanır. Kömür damarlarında yoğunluk değerleri çok kısa mesafelerde değişmez. Bu nedenle birden fazla üçgenden yararlanılarak bulunan değerler kullanılabilir. Şayet varsa sadece 1 adet havzayı temsil eden bir numunenin analiz değeri de kullanılabilir Şayet hiçbir yoğunluk deneyi yapılmamışsa, genel uygulama olarak 1. 20 -1. 30 değeri arası bir rakam, kül oranları dikkate alınarak kullanılabilir.

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI Poligon (üçgen) yöntemi: Bu değerlendirmelerden sonra, A üçgen prizması için rezerv değeri hesaplanır: Arez=Va*Dort

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI Poligon (üçgen) yöntemi: Benzer şekilde tüm üçgenlerin rezervleri hesaplandıktan sonra hepsi toplanarak kömür yatağının rezervi poligon metoduna göre hesaplanmış olur.

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI İZOPAK METODU

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI İzopak (eşkalınlık) yöntemi Kömürlü alan sınırlandırılır. Bunun için kömür kesen/kesmeyen sondajlar ile yarma ve stamplardan yararlanılarak, jeolojik kesitlerden veri değerlendirilerek yapılır. 1/1000; 1/5000; 1/10000 ölçekli rezerv haritası için sondaj lokasyonları yerleştirilir.

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLAMA METOTLARI İzopak (eşkalınlık) yöntemi Her sondaj/yarma/stamp için hesaplanan gerçek işletilebilir kalınlıklar her sondajın yanına yazılır. Birbirleriyle birleştirilerek poligonlar oluşturulur.

Kömür-Rezerv İzopak (eşkalınlık) yöntemi Her iki uzaklık arasındaki mesafe kalınlığa göre bölünerek 1 m (veya isteğe bağlı olarak 0. 50 m) işletilebilir eş kalınlık değeri noktaları belirlenir. 1, 2, 3, 4, 5, … metreyi gösteren değerleri gösteren noktalar birleştirilerek eşkalınlık (izopak) eğrileri çizilir.

Kömür-Rezerv İzopak (eşkalınlık) yöntemi Eşkalınlık düzlemleri arasındaki kesik koniler

ELEKTRONİK (DİJİTAL) PLANİMETRE

Kömür-Rezerv İzopak (eşkalınlık) yöntemi Planimetre kullanılarak . . , So, S 1, S 2, S 3, Sn alanları taranarak yüzölçümleri bulunur. Planimetre okumaları için alet ölçeğe göre ayarlanarak 1/1 oranında araziye uyumlu hale getirilir. Planimetre okumaları farklı zamanlarda en az 3 kez yapılarak hata oranı en aza indirilir. Bu okumaların ortalaması alınarak ortalama ve hesaplamaya esas olacak So, S 1… yüzölçüm değerleri bulunur. Bulunan okuma değerleri formüllere konularak hacim hesaplanır.

Kömür-Rezerv İzopak (eşkalınlık) yöntemi Her bir alandaki kalınlığa karşılık gelen yoğunluk analiz değerleri sondaj/damar/yarma stamplarından hesaplanır. Bunun için seviyelere karşılık gelen panel jeolojik kesitleri çizilerek hesaplamaya katılacak olan değerler belirlenebilir. Bundan sonra ise rezerv formülünden yararlanılarak Ro, R 1, R 2, R 3, …Rn ayrı hesaplanır.

Kömür-Rezerv İzopak (eşkalınlık) yöntemi Kömür damarının toplam rezervi; her kesik koninin rezervinin toplanmasıyla bulunur

Kömür-Rezerv REZERV HESAPLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR • REZERV HESAPLAMALARINDA ÖLÇEKLİ KULLANILMALIDIR. KULLANILAN HARİTALAR UYGUN • SONDAJ VE YARMA LOKASYONLARI DOĞRU YERLEŞTİRİLMELİDİR. • KALINLIK HESAPLAMALARINDA İŞLETİLEBİLECEK KALINLIKTAKİ KÖMÜRLER HESABA KATILMALIDIR. • İŞLETİLEBİLECEK KÖMÜR SEVİYELERİ BELİRLENİRKEN, KÖMÜRLERİN KÜL İÇERİKLERİNE VE DİĞER ENDÜSTRİYEL KULLANIMA ESAS OLABİLECEK PARAMETRELERE DİKKAT EDİLMELİDİR. • YOĞUNLUK DENEYLERİNİN SONUÇLARI KÜLÜ VERECEK OLAN ANORGANİK İÇERİĞİNE IŞIK TUTACAĞINDAN BU DEĞERLER DİKKATLİCE İRDELENMELİDİR. • PLANİMETRE OKUMALARINDA HESAPLAMALAR YAPILMALIDIR. GERÇEK DEĞERLERE YAKIN • HER İKİ YÖNTEMLE HESAPLAMA YAPILMALI VE HATA ORANI BULUNARAK NEDENLERİ ARAŞTIRILARAK ORAN DÜŞÜRÜLMELİDİR.